Moeizame gesprekken, weinig chemie: met de deadline in zicht wordt de formatie ‘heel erg spannend’

BBB-leider Caroline van der Plas wilde het deze week eens „klip en klaar gezegd hebben”: niet zíj had de motie bedacht die na Prinsjesdag had geleid tot hoongelach in de Tweede Kamer, omdat die niet financieel onderbouwd was en dus ‘gratis bier’ werd genoemd. „Die motie was opgesteld door de heer Omtzigt.”

Ze zei het in een debat over de begroting van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, woensdagmiddag. Kamerlid Pieter Grinwis van de ChristenUnie was over „gratis bier” begonnen en het was alsof Van der Plas had zitten wachten op zo’n moment om duidelijk te maken dat zij niet de bedenker was geweest van de motie, over het minimumloon, waar ook later nog veel om was gelachen. Het leek haar niet uit te maken dat ze met dezelfde Pieter Omtzigt, partijleider van NSC, nu al wekenlang aan tafel zit in de formatie, met ook de PVV en VVD. Onder leiding van informateur Ronald Plasterk.

Zou het gezellig zijn aan die tafel?

Er was deze week helemaal niets dat daarop wijst.

Licht dreigend

PVV-leider Geert Wilders noemde Dilan Yesilgöz van de VVD „zuur”, in een tweet over haar speech op het VVD-congres vorige week. Yesilgöz zei op haar beurt dat het haar helemaal niets deed, iedereen mocht twitteren wat-ie wilde. Wilders had het daarna over „harde onderhandelingen”, waarbij „veel op het spel staat”. Hij zei ook vrijdag weer dat het „heel erg spannend” was.

Zo had hij zich in deze formatie niet eerder geuit, het was steeds „constructief” geweest, er waren „goede gesprekken”. Die nieuwe toon telde op bij zijn tweet van deze week over nieuwe verkiezingen, waarvan hij hoopte dat die „niet nodig” waren. Het klinkt allemaal licht dreigend.

Zeker is dat de spreidingswet, aangenomen door steun van de VVD in de Eerste Kamer, nog steeds een rol speelt aan de formatietafel. Wilders heeft dat al „een groot probleem” genoemd en ook nog een „serieus probleem”. Hoe ze dat aan tafel denken op te lossen, is nog onduidelijk. De PVV, BBB en ook de VVD’ers die mee onderhandelen willen gemeenten liever niet dwingen asielzoekers op te vangen, maar NSC van Omtzigt hecht aan het eigen rechtsstatelijk imago: als een wet is aangenomen, voer je die uit.

Extra tegenvallers

Daar komen de discussies over geld nog bij. Op tafel ligt sinds twee weken een inventarisatie van mogelijke tegenvallers van alle ministeries. Die komen bovenop de 17 miljard euro die volgens topambtenaren al moet worden gevonden op de begroting, door bezuinigingen of lastenverhogingen, om het begrotingstekort niet te ver te laten oplopen. Met de extra tegenvallers zijn mogelijk miljarden gemoeid.

De financiële risico’s die door departementen in kaart zijn gebracht, lopen uiteen van nieuwe vertraging bij de verbouwing van het Binnenhof tot extra uitgaven voor de opvang van asielzoekers en mogelijk veel minder belastinginkomsten als de Hoge Raad zich uitspreekt over de nieuwe rekenmethode voor de vermogensrendementsheffing (box 3).

Zulke mogelijke tegenvallers zullen vooral de VVD aanzetten tot méér nadruk op bezuinigen, en dus de druk verhogen op PVV en BBB die kostbare wensen hebben, zoals de afschaffing van het eigen risico in de zorg.

Deadline nadert

Dat de spanning oploopt, lijkt ook logisch in het licht van de naderende deadline: eind volgende week moet informateur Plasterk aan zijn verslag gaan schrijven. Hij heeft beloofd om dat uiterlijk maandag 12 februari aan de Tweede Kamer te sturen. Diezelfde week is er in de Tweede Kamer een debat over. Dan moet duidelijk worden of de vier partijen met elkaar verder willen praten, en op welke inhoudelijke basis ze elkaar de afgelopen weken hebben gevonden.

De andere partijen in de Kamer zullen ook willen weten waarover ze in zo’n geval verder praten: een volwaardig kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB? Of toch een minderheidskabinet waar bijvoorbeeld de VVD gedoogsteun aan verleent, zoals Yesilgöz al eerder had aangekondigd?

Vooral bij de VVD zijn er nog grote, strategische twijfels. Samenwerken met de PVV, bleek vorige week op het partijcongres in Noordwijkerhout, vindt een grote meerderheid prima. Maar er is ook een serieuze minderheid, op het congres aangevoerd door oud-Kamervoorzitter Frans Weisglas, die felle, principiële bezwaren heeft.

Onder VVD-kiezers leven die zorgen breder, blijkt uit onderzoek dat Ipsos I&O afgelopen week deed. Zo heeft ongeveer 40 procent van de VVD’ers zorgen over de Grondwet en de positie van Nederlanders met een migratieachtergrond als er met de PVV geregeerd gaat worden. „De achterban”, zegt onderzoeker Sjoerd van Heck, „steunt de keuze om met de PVV te praten, maar het is dus helemaal niet zo dat dit onomstreden is.”

Het percentage NSC-kiezers dat zich zorgen maakt om de Grondwet, blijkt uit het onderzoek, ligt met 25 procent veel lager. Al heeft Omtzigt keer op keer benadrukt hoe belangrijk die grondwet voor zijn partij is.

De PVV normaliseren

De verdeeldheid en zorgen bij de achterban maken dat VVD-leider Yesilgöz voor een strategisch dilemma staat, zegt Van Heck. De partij verloor bij de afgelopen verkiezingen kiezers aan radicaal-rechts (de PVV) én aan een wat linksere middenpartij (NSC). „Nu toch niet met de PVV samenwerken stelt een groot deel van de achterban teleur, en heeft het risico dat die rechtsere kiezers niet meer terugkomen.”

Maar wel samenwerken, en de PVV dus normaliseren als regeringspartij, kan óók betekenen dat de rechtse VVD’ers bij de PVV zullen blijven, denkt Van Heck. „Omdat die partij dan dus een legitiem alternatief is geworden.” Tegelijk kan het nog meer gematigde VVD-kiezers doen uitwijken naar bijvoorbeeld NSC en CDA. Van Heck concludeert: „Bij elke optie zijn er voor de VVD risico’s. Yesilgöz zal dus hoe dan ook een deel van haar achterban gaan teleurstellen.”

Bij de andere partijen aan de formatietafel groeit volgens betrokkenen ondertussen de wens dat de VVD toch aan het kabinet gaat meedoen, en het idee van alleen gedogen loslaat. Vooral bij NSC was de hoop dat Yesilgöz die draai al zou maken op het VVD-congres van vorig weekend. Want alleen de VVD, valt te horen bij NSC, heeft door en door ervaren ministers en staatssecretarissen. Yesilgöz maakte geen draai, al leek ze voluit meedoen ook niet meer helemaal uit te sluiten. In Noordwijkerhout bleef ze zeggen dat het nu eerst „over de inhoud” moest gaan.

ex-PVV’ers uit Utrecht schetsten de PVV deze week in NRC als een amateuristische partij, zonder serieuze begeleiding en talentontwikkeling. Oud-Statenlid David Bosch zei: „Ik zie gewoon niet gebeuren dat de PVV bewindspersonen kan leveren. Die zijn niet te vinden.”

Ronald Plasterk zei deze week een paar keer dat hij „volwassen mensen” aan tafel had zitten, die „serieus” probeerden om er samen uit te komen. In het vergaderzaaltje zelf worden al weken opvallend weinig uren gemaakt, de onderhandelaars beginnen vaak pas rond elf uur in de ochtend en zijn tegen vijf uur ’s middags alweer klaar. En alleen déze week werd ook op vrijdag verder gepraat, met alleen de vier fractievoorzitters aan tafel. En dus zonder de vaste mede-onderhandelaars van hun eigen partij.

In het vergaderzaaltje zelf worden al weken opvallend weinig uren gemaakt

Vanuit de partijen klinkt dat er buiten de formele gesprekken om ook tussen de fracties, en vooral met PVV-Kamerleden, weinig contact is.

Maar volgens Plasterk wordt er hard gewerkt en hebben de partijleiders ook onderling juist veel contact. Hij zei ook dat hij er „nog steeds” vertrouwen in had. „Waarmee niet gezegd is dat het lukt.”

Delen





Mail de redactie