Minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp: ‘Wees voorbereid op verdere schokken’

Caspar Veldkamp (NSC) ziet er vermoeid uit, maar hij praat energiek en gedreven. Als hij niet aan het woord kan zijn, tekent de minister van Buitenlandse Zaken met een balpen op een stuk papier: rechthoeken, pijlen, van punt naar punt.

Het is spitsuur in Europa. De donderdagmiddag dat we hem spreken is premier Dick Schoof in Parijs voor een nieuwe vergadering van de ‘coalition of the willing’, de landen die bereid zijn om een veiligheidsmacht voor Oekraïne te vormen. Volgende week vergadert Veldkamp met zijn NAVO-collega’s over het versterken van de Europese defensie. Zonet had hij nog EU-buitenlandvertegenwoordiger Kaja Kallas aan de telefoon. „De inhaalslag is in gang gezet”, zegt Veldkamp. „Men beseft in de Europese hoofdsteden dat we nu razendsnel een sterke Europese pijler binnen de NAVO moeten bouwen. Ook vorige Amerikaanse regeringen gaven aan dat de Europeanen meer verantwoordelijkheid moesten nemen voor hun veiligheid. Maar nu laten de VS merken dat het hen menens is, dat ze het beu zijn. In dat opzicht is de regering-Trump een versneller.”

U bent wel erg positief.

„Er zitten rauwe kanten aan de opstelling van de regering-Trump. Ik zie het gedrag van een ouderwetse grootmacht, die niet verdragen en vrijhandel als uitgangspunt neemt, maar machtsuitoefening, invloedssferen. Ik zie een regering die daarbij letterlijk over de grenzen heen denkt.”

Trump wil Groenland en Canada annexeren.

„Dat is wat ik bedoelde, letterlijk zonder grenzen. Waarbij je telkens moet onderscheiden wat er wordt gezegd en wat er wordt gedáán. Soms gooit Trump een knuppel in het hoenderhok en is het onverstandig om daar meteen op te reageren.”

U neemt die uitspraken van Trump niet serieus?

„Ik neem het heel serieus. Ik kijk heel nuchter naar wat er nu gebeurt. Dit is de eerste Amerikaanse regering die onvriendelijk staat tegenover de EU. Tegelijkertijd krijgen wij telkens de verzekering dat de NAVO stáát als politiek en militair robuust bondgenootschap.”

Groenland hoort bij het Koninkrijk van Denemarken, Trump wil gebied van een NAVO-bondgenoot inlijven.

„Wij zullen moeten aangeven dat wij het daar niet mee eens zijn. Als Europeanen zullen wij weer de taal van de macht moeten leren spreken. In de afgelopen tientallen jaren zijn we gaan praten in termen van wenselijkheden, in plaats van feitelijkheden. Europese diplomaten vinden het fijn om in VN-verband mooie verklaringen af te geven. Maar het blijkt dat de wereld zich niet automatisch naar onze visie richt. We moeten dus de taal van de macht leren spreken en militair onze eigen boontjes doppen. En dat zullen we in een hoog tempo moeten doen.”

Is het gedaan met de oude wereldorde die, in naam althans, was gebaseerd op internationaal recht?

„We bevinden ons in een overgangsperiode. In de 35 jaar na de val van de Muur zaten we in een fase van globalisering en economische integratie. Conflicten waren slechts geruis op de achtergrond. Nu zie je veel donkere wolken zich samenpakken. Frans Timmermans (fractieleider van GroenLinks-PvdA, red.) zei in de Tweede Kamer dat hij zich nooit zo veel zorgen heeft gemaakt als nu. Dat geldt voor mij precies zo. Tegelijkertijd zie ik dat we ook verder moeten. Ik leer veel van mijn Aziatische gesprekspartners. Landen als Indonesië en Singapore zeggen: jongens, jullie kunnen dit. In de jaren zestig en zeventig was jullie afschrikking op orde én bouwden jullie aan de verzorgingsstaat. Dat kan Europa nu weer, want de tegenstander is ‘slechts’ Poetin. Een man die zijn eigen mensen niet vertrouwt, wiens economie barsten vertoont. De leider van een leger dat na drie jaar oorlog nog altijd niet Oekraïne onder de voet kan lopen. Jullie Europeanen kunnen Rusland aan, zeggen de Aziatische landen tegen ons. Dat geeft mij vertrouwen.”

De VS lijken intussen vooral bezig om het Rusland naar de zin te maken.

„Ik heb daar ook vraagtekens bij. Misschien is het bedoeld om Moskou van Beijing af te pellen. Maar in mijn contacten met een aantal Amerikaanse gesprekspartners merk ik ook dat ze geloven in een multipolaire wereld, met China, Rusland, maar ook landen in het mondiale zuiden, zoals Brazilië en India als grote spelers.”

‘Multipolaire wereld’ is een lievelingsterm van Poetin. Een hoofdrol voor Rusland, bedoelt hij daarmee.

„Het is ook een woord dat deskundigen op het gebied van internationale betrekkingen gebruiken om de huidige wereld te beschrijven. Als ik spreek met Indonesië of India heeft het voor mij ook geen negatieve connotaties. Maar de VS hebben die term nooit willen omhelzen, dus het valt mij op dat adviseurs van Trump dit als uitgangspunt nemen.”

De regering-Trump geeft de wereldorde die gebaseerd was op Amerikaanse hegemonie nu vrijwillig uit handen.

„Ik denk dat ze de indruk hebben dat de internationale arrangementen die de afgelopen 35 jaar de wereld hebben bepaald, de Wereldhandelsorganisatie, internationale organisaties, de VN, zich tégen het Amerikaanse belang hebben gekeerd. En dat ze de boel nu moeten opschudden om opnieuw een plaats te veroveren in de multipolaire wereld. En dat gaat op een enorm rauwe manier.”

U zegt dat de VS achter de NAVO zullen blijven staan. Maar wat is het plan B als dat niet gebeurt?

„Het is niet in ons belang om een transatlantische breuk te gaan organiseren. En op dit moment kunnen we het ook niet zonder de Amerikanen.”

Dus je kunt er beter niet over praten?

„Het is niet in ons belang. Kijk, de mensen hoeven niet bang te zijn dat de Russen morgen bij Hengelo staan, maar we moeten als Europa onze afschrikking versneld in orde brengen zodat Poetin niet op het idee komt om het bondgenootschap te gaan testen. Ik vind dat we als Nederland nu al het gesprek aan moeten gaan over het stap voor stap verder verhogen van de defensieuitgaven en dat we daar niet mee wachten tot de NAVO-top in Den Haag (eind juni, red.).”

VVD-leider Yesilgöz wil naar 3,5 procent van het bbp. Wat denkt u?

„Minister Brekelmans van Defensie is op dit moment aan het doorrekenen wat de capaciteitseisen van de NAVO betekenen voor Nederland en welk prijskaartje daaraan hangt.”

De Europese Commissie kwam met een ambitieus plan om meer defensie-uitgaven mogelijk te maken, maar het kabinet ruziede over Europese leningen. Uiteindelijk kwam er een lange brief aan de Kamer waarin eigenlijk niets stond.

„Ik heb geholpen die brief te schrijven, omdat we moeten voorkomen dat we in een nieuwe eurocrisis tuimelen, want dan zijn we nog verder van huis.”

Het was toch een achterhoedegevecht? Het plan gaat gewoon door.

„Ik denk dat het wel belangrijk is dat we aan het tijdelijk oprekken van de Europese begrotingsregels het woordje ‘schuldhoudbaarheid’ hebben genageld. Ik zie dat dit soort woordjes nu terugkomen in de Europese teksten.”

De wereld staat in brand, maar Den Haag praat vooral over het opdraaien voor Europese schulden en de portemonnee van de gewone Nederlander.

„Nou, dat zie ik anders. Ik zie van links tot rechts het besef dat er iets groots aan de hand is. Van Frans Timmermans tot en met Geert Wilders. Iedereen vindt dat we onze Europese weerbaarheid moeten versterken. We moeten onze defensie opkrikken. Maar er is ook een grotere opdracht. In Nederland, maar ook in andere Europese landen, hebben veel mensen het gevoel dat de overheid er niet voor hen is. Talloze statistieken laten zien dat het reëel inkomen van de lagere middengroepen de afgelopen jaren relatief én absoluut is gedaald. Dat moeten we repareren. Maar dat niet alleen: mensen moeten weer gezíen worden. Dat is essentieel om onze weerbaarheid te versterken. Om in de woorden van staatssecretaris Tuinman van Defensie te spreken: voor een sterke defensie en afschrikking heb je ook een ronkende economie nodig, anders kun je het niet financieren. Maar ook een samenleving die sterk staat, met bestaanszekerheid voor iedereen. Geopolitiek is niet alleen defensie, het is ook economie, onderwijs, energie, landbouw.”

Iets anders: kunnen we de Israëlische premier Benjamin Netanyahu een autoritaire leider noemen?

„Er is in de Israëlische samenleving veel discussie en zorg over hem, al vóór 7 oktober 2023 en de oorlog in Gaza.”

Wat vindt u?

„Er is veel discussie over in Israël.”

Is het niet zijn lange-termijnstrategie om alle Palestijnen te verjagen?

„Dat vind ik veel te kort door de bocht. Ik ben er echt van overtuigd dat er in Israël nog de denkrichting bestaat dat hun veiligheid uiteindelijk het meest gebaat is bij een vergelijk met de Palestijnen.”

Kunt u wel kritisch zijn op Israël zolang u in een coalitie met Wilders zit?

„In het Regeerprogramma staat dat het kabinet streeft naar een Tweestatenoplossing voor Israëliërs en Palestijnen. En ik heb de humanitaire blokkade van Gaza veroordeeld in de Kamer. Maar zolang er nog een kleine kans is om Israël en Hamas weer aan de onderhandelingstafel te krijgen, is dat de beste manier om het geweld te beëindigen en de gijzelaars vrij te krijgen. Vorige week (toen Israël weer begon te bombarderen, red.) had ik kunnen kiezen voor een verontwaardigd bericht op X, maar heb ik gebeld met mijn Israëlische collega, en met Egypte, Qatar en Turkije, die in contact staan met Hamas.”

Wat vindt u het meest alarmerend sinds het aantreden van Trump?

„De manier waarop de VS de huidige arrangementen in de wereld wil openbreken. Daar ben ik bezorgd over. En ik zeg u: wees voorbereid op verdere schokken.”

Delen





Mail de redactie