Micha Wertheim bezoekt Israël, met de hoop dat kunst een land kan veranderen

Toen ik twaalf was wilde ik een Nicer Dicer. Mijn receptenrepertoire reikte nog niet veel verder dan een goeie kom cruesli of een boterham met kaas, en toch wilde ik op die momenten niets liever dan tomaten in nette plakjes snijden en uien in perfecte blokjes hakken met dat wonderapparaat. Ontelbaar veel keren heb ik op lange zondagochtenden begerig naar de infomercials zitten staren. Het is me bijgebleven als sprekend voorbeeld van de kracht van reclame: hoe je een twaalfjarige enthousiast kunt krijgen over een groentesnijder.

Naarmate je je bewuster wordt van de wereld van overdrijving, lege beloftes en consumptiedrang achter de vrolijke beelden, gaat de gein er natuurlijk af, en verwordt elk reclameblok al gauw tot een schreeuwerige bron van ergernis. Toch begin ik nog altijd met overgave de volledige Sandwichspread-jingle te zingen wanneer ik het woord ‘fris’ hoor („Ik houd van lekker fris! Ik houd van lekker anders!”), en citeer ik met regelmaat de goedgemutste Limburger die dertien jaar geleden in een commercial van Mona (dat toen veertig jaar bestond) met een lege toetjesbeker op zijn kale hoofd aan jan en alleman verkondigde: “Het is feest.”

Die diepgewortelde haat-liefdeverhouding maakte dat ik donderdagavond verheugd klaar zat voor de nieuwe PowNed-panelshow Deze week in de reclame: daarin zou Dolf Jansen, bijgestaan door twee vaste reclamefluisteraars en twee wisselende gasten, „op informatieve en vermakelijke wijze” onthullen „hoe reclames ons dagelijks beïnvloeden”.

Geheel in thema bleek dat helaas een knap staaltje misleiding. De aflevering begon met een conversatie van een kwartier over babypoep en eindigde met een discussie over vrouwelijk naakt in reclames, wat voor twee van de aanwezigen vooral aanleiding vormde om ongemakkelijke grapjes over porno te maken. Een programma kan informatief noch vermakelijk zijn wanneer de teamcaptains – in dit geval de enigen met verstand van zaken – continu worden overstemd door presentator Jansen en gast Rutger Castricum.

Die eerste had als voornaamste rol om tussen de items door met toenemend volume een aantal pijnlijk luie woordgrappen op te dreunen, de tweede maakte er een sport van het programma te vullen met zo veel mogelijk als meligheid vermomde bekrompenheid. Zo was luiers verschonen toch echt een vrouwending en vond hij het maar niks dat er in tamponcommercials tegenwoordig rode in plaats van blauwe vloeistof wordt gebruikt (ocharme!). Hoewel teamcaptain Anne Stokvis gelukkig meer dan eens tegengas gaf, bleek de eerste aflevering toch een grotere bron van ergernis dan menig reclameblok.

Geen makkelijk gesprek

En geërgerd (of ronduit boos) kon je toch al zijn na het gesprek te hebben aangehoord dat presentator Jeroen Pauw eerder die avond voerde met BBB’ers Mona Keijzer en Sander Smit in Sophie & Jeroen (BNNVARA). Het tweetal suggereerde dat Oekraïense mannen die wegens de oorlog deze kant opkwamen (of al waren gekomen) beter terug konden naar het land dat ze met pijn en moeite ontvlucht waren – hup, terug de oorlog in – om daar tegen Rusland te vechten. Dat was geen makkelijk gesprek, onderstreepte Keijzer meerdere keren – om het vervolgens onvermoeibaar verder te bemoeilijken, onder meer door het aantal Oekraïense vluchtelingen dat hier wekelijks aankomt schromelijk te overdrijven.

Het was genoeg om je te doen terugverlangen naar de minder alarmistische overdrijvingen in vertrouwde reclamespotjes. Ik heb me er aan het eind van de avond maar aan overgegeven en de oude filmpjes teruggekeken: ik verruilde Mona Keijzer voor de Mona-man, de Mona-man voor de Sandwichspread-jingle en de Sandwichspread-jingle voor de Nicer Dicer. En eenmaal aanbeland bij de infomercial van weleer heb ik, week van consumptiedrang en nostalgie, mijn twaalfjarige zelf eindelijk haar zin gegeven. Vandaag besteld, morgen in huis. Maar al met al heb ik zo’n vijftien jaar op dat apparaat gewacht.

Delen

Mail de redactie

Hoewel het al twintig jaar geleden gebeurde, gaan haar alarmbellen soms nog steeds af. Als een nieuwe cliënt hetzelfde beweegt, dezelfde náám heeft. Dan voelt verpleegkundig specialist in de GGZ Yvette Vreeker: deze cliënt kan ik geen eerlijke kans geven. Laat een ander hem helpen.

Want dan is ze weer even terug in het verleden, toen een cliënt van haar afdeling was gesepareerd. Ze stond samen met een collega in de deuropening en vanuit het niets viel hij hen aan. Kopstoten, nieren trappen, bijten.

Ze probeerde hem tegen te houden, maar hij klemde zijn kaken om haar pink, minutenlang.

Pas toen de adrenaline zakte en de cliënt gevlucht was, ontdekte Vreeker dat haar pink er bijna af lag. Zes maanden is ze in behandeling geweest. Jaren heeft het geduurd voordat ze weer comfortabel kon werken. En dit was niet haar enige geweldsincident. Ze somt op: een gebroken neus, sleutelbeen uit de kom, wurging.

Doodgestoken

Daarom hield Vreeker met haar collega’s van GGZ-instelling Reinier van Arkel in Vught (niet de instelling waar ze twintig jaar geleden werkte) donderdag om 14.00 uur twee minuten stilte. „Het hoort niet bij je werk om met blauwe plekken thuis te komen. Of neergestoken of uitgescholden te worden”, zegt ze.

Op meer plekken in het land hielden zorgmedewerkers twee minuten stilte om aandacht te vragen voor geweld in de zorg. In het Elkerliek ziekenhuis in Helmond kwamen tweehonderd medewerkers bij elkaar in de centrale hal. Medewerkers van de GGZ Delfland hielden de stilte in acht, ieder op de eigen werkplek.

De twee minuten stilte werden gehouden op initiatief van NU’91, een vakbond voor zorgmedewerkers met naar eigen zeggen ongeveer 30.000 leden. Aanleiding is het overlijden van een 39-jarige medewerker van een GGZ-instelling in Heerlen, vorige week. Ze werd op het terrein van de instelling neergestoken. De twee minuten stilte werden ook gehouden om haar te herdenken.

Vakbondsvoorzitter Femke Merel van Kooten van NU’91 zegt: geweld tegen zorgprofessionals neemt de laatste jaren toe. Dat blijkt volgens haar uit eigen enquêtes onder leden. In de meest recente peiling onder de leden stelt 90 procent van de 967 respondenten dat de agressie in de afgelopen vijf jaar is toegenomen. 8 procent van de respondenten had in 2022 níét te maken met agressie.

Het blijkt ook als je rondbelt onder zorgmedewerkers van de spoedeisende hulp, intensive care, de GGZ. Of met de beroepsvereniging voor verzorgenden en verpleegkundigen, V&VN (100.000 leden). Ze zeggen vrijwel allemaal: wij merken die toename ook. Ziekenhuizen huren meer beveiligers in, zien ze, die soms óp afdelingen staan.

Het loopt uiteen van schelden en dreigen tot fysiek geweld. Mensen hebben bijvoorbeeld geen begrip voor bezoektijden, zegt voorzitter Bianca Buurman van V&VN. Het overkomt medewerkers op de ambulance, de spoedeisende hulp. Maar ook wijkverpleegkundigen en zelfs kraamverzorgenden als ze in onveilige gezinnen terechtkomen, zegt Van Kooten.

Voorzitter Buurman ziet een toename sinds de coronapandemie. Medische informatie wordt vaker in twijfel getrokken, merkt ze. Ze denkt ook dat personeelstekorten in de zorg en in sectoren die raken aan de zorg, een rol spelen. „Langere wachtlijsten leveren weinig begrip op.”

Femke Merel van Kooten, voorzitter van NU’91, deelt de analyse van Buurman en voegt toe dat sinds corona het drank- en drugsgebruik lijkt toegenomen. En ze noemt het geweld nadrukkelijk een maatschappelijk probleem. „Kijk naar de NS-medewerkers die hier een paar weken geleden aandacht voor vroegen.”

werkzaam in ggzYvette Vreeker Het hoort niet bij je werk om met blauwe plekken thuis te komen

Politie sneller in actie

Het gevaar is dat agressie uiteindelijk kan leiden tot uitval, zegt Buurman. Van Kooten wil duidelijkere veiligheidsprotocollen, en wil dat de politie aangiftes van zorgprofessionals altijd in behandeling neemt.

Vreeker, de verpleegkundig specialist die meerdere malen te maken kreeg met geweld, zegt dat er in de afgelopen twintig jaar ook veel is verbeterd. Haar zaak was een van de eerste waaruit een rechtszaak volgde. „Politie komt nu sneller in actie.” En zorginstellingen hebben nu meer aandacht voor nazorg bij hun medewerkers, zegt ze.

Destijds was de teneur: dit hoort toch bij je werk? „Zo van: goh, dat moet je allemaal maar aankunnen. Maar nee. We hóéven niet alles aan te kunnen.”

Delen

Mail de redactie

„Had de LC het ook?” vraagt Roos Tuinenburg bij aanvang van de redactievergadering van het Friesch Dagblad. De jonge journalist heeft het artikel op de voorpagina van de krant geschreven over een bestuurlijke fusie van twee Friese zorginstellingen. Als haar collega’s ontkennend antwoorden, balt ze haar vuist en zegt met enig gevoel voor overdrijving: „Yess.”

‘De LC’ is de Leeuwarder Courant. Het Friesch Dagblad en de LC delen een lange journalistieke geschiedenis in Friesland. De Leeuwarder Courant verscheen voor het eerst in 1752, het Friesch Dagblad stamt uit 1903. Wereldoorlogen, interne richtingenstrijd en financiële nood gingen voorbij, maar beide titels bestaan nog altijd. Friesland is daarmee de enige provincie met twee regionale dagbladen. Het christelijke Friesch Dagblad, met een kleine 8.000 abonnees, en de breder georiënteerde Leeuwarder Courant, met ruim 65.000 abonnees, zetelen tegenwoordig in hetzelfde kantoorgebouw in Leeuwarden, met op de benedenverdieping de drukkerij voor beide titels.

De uitroep van Tuinenburg heeft een historische en een actuele lading. In het verleden waren beide kranten elkaars concurrenten, maar vandaag de dag kunnen ze nauwelijks nog zo genoemd worden. Sinds 2013 maken ze allebei deel uit van hetzelfde bedrijf. Destijds (vanaf 2013) was dat de NDC Mediagroep, sinds 2020 vallen ze onder Mediahuis Noord. Voor kopij van sportverslaggeving leunt het Friesch Dagblad sinds de zomer van 2023 op de LC. Twee verslaggevers van beide kranten die bij voetbalwedstrijden van sc Heerenveen en SC Cambuur vergelijkbare stukken tikten, dat werd niet langer rendabel gedacht.

Sinds februari dit jaar is er veel veranderd. Bij het Friesch Dagblad, maar ook in de relatie tussen beide kranten. Het Friesch Dagblad moest van 27 voltijdbanen terug naar 13,6 fte, waarvan zeven verslaggevers. Naast sportverslagen neemt het nu ook regionaal nieuws over van de Leeuwarder Courant, gemiddeld ongeveer de helft van het regiokatern van de krant. Binnen Mediahuis kan het kleine Friesch Dagblad ook artikelen plaatsen van De Telegraaf, NRC, de andere regiotitels van Mediahuis en de Belgische krant De Standaard.

Energie en werkdruk

Het is eind maart als de redactie in een vergadering reflecteert op het verloop van de eerste weken na de bezuiniging. „We hebben heel hard gewerkt om zo veel mogelijk zelf te doen”, zegt Bauke Boersma. „Maar ik vraag me af of we de komende tijd, als mensen vakantie op gaan nemen, geen problemen krijgen.” Het clubje overgebleven journalisten doet er sinds de reorganisatie alles aan om ‘smoel te behouden’ en hun trouwe lezers zo min mogelijk te laten merken van inkrimping van de redactie. Het bracht nieuwe energie mee, maar ook een flinke werkdruk.

„Neem niet teveel hooi op je vork, zorg vooral ook voor je naasten en je tuintje”, houdt hoofdredacteur Ria Kraa haar collega’s voor. De in Twente geboren Kraa is sinds vijfenhalf jaar hoofdredacteur van het Friesch Dagblad en overziet alweer haar tweede reorganisatie. In 2021 moest ze van acht redacteuren afscheid nemen en sneuvelden het cultuur- en sportkatern. Dit keer zag ze bijna twee keer zoveel journalisten vertrekken en moest haar team de krant op een heel andere manier gaan maken. Met een krimpende oplage en gebrekkige digitale groei drukte het Friesch Dagblad op de kosten van de Belgische eigenaar.

Na maandenlange discussies binnen het Friesch Dagblad, de Leeuwarder Courant en een Mediahuis-werkgroep, viel afgelopen najaar het definitieve besluit. „Toen heb ik de hele redactie boventallig verklaard en kon iedereen die dat wilde opnieuw solliciteren”, vertelt Kraa, enkele weken voor de reorganisatie in haar oude werkkamer. Collega’s vroegen zich „in een soort ‘herbezinning’ af waartoe ze op aarde waren”, lacht Kraa. „Het was bizar, want ik had sollicitatiegesprekken met mensen waar ik al dertig jaar mee samenwerk. Sommigen legden bijna een geloofsgetuigenis af, waarin ze zeiden dat ze de krant zo lang mogelijk in stand willen houden.”

Na drie maanden in de nieuwe situatie is het vooral „aftasten” en nog te vroeg voor grote conclusies, vindt Kraa. „Iedereen moet natuurlijk wennen, maar dan denk ik: geef het ook eens een jaar”, zegt ze in haar nieuwe kantoor. Voor de grote uittocht vloeiden er tranen. Sommige redacteuren spreken van „een gevoel van rouw”, vanwege het afscheid van hun dierbare collega’s. Het Friesch Dagblad verhuisde inpandig van de ene vleugel naar de andere en zit nu pal naast de Leeuwarder Courant. Slechts een open boekenkast scheidt beide redacties nog van elkaar. Het gemeenschappelijke keukenblok met koffieautomaat moet de kruisbestuiving tussen beide media bespoedigen.

Selectie van de stukken

Jan Auke Brink, als chef verantwoordelijk voor de inhoud van de krant, wil wel een voorzichtige conclusie trekken: „Het gaat eigenlijk best goed”, zegt hij in een geluidsluw belhokje bij de gedeelde keuken. Hij ziet dat het Friesch Dagblad de eigen identiteit, met bijvoorbeeld een serie over vrijwilligers in de kerk en stukken over levensbeschouwelijke onderwerpen, weet te bewaren. „Daarnaast hebben we de LC keihard nodig voor regionieuws, want de kranten waar we stukken van overnemen schrijven niet iedere dag over Friesland.” Dat de trouwe lezersgroep tot nu toe meer steunbetuigingen dan klachten heeft geuit, ziet hij als een bevestiging dat de eerste weken goed doorstaan zijn.

Dagelijks steekt Brink in de loop van de middag de boekenkast voorbij, waar hij te horen krijgt welk regionaal nieuws van de Leeuwarder Courant hij kan overnemen. Voor sommige collega’s van het Friesch Dagblad voelt dat als ‘bedelen’, maar Brink is blij met de LC-kopij om de krant te vullen. Chef nieuws van de LC, Walter Monster, neemt vanachter zijn stabureau een lijstje met nieuws door dat voor het Friesch Dagblad interessant zou kunnen zijn. „Sommige verhalen noem ik niet want ik weet dat het primeurs zijn, of eigen verhalen waar heel veel tijd in zit”, aldus Monster. „Maar het is niet zo dat ik alleen de kleinere, lullige nieuwtjes noem.”

Chef Friesch DagladJan Auke Brink Als ik weet dat de LC een primeur heeft, ga ik daar ook niet achteraan bellen

Afgesproken is dat stukken waar veel eigen werk in zit niet direct ook in het Friesch Dagblad belanden, maar soms kan dat een of twee dagen later alsnog. „Als ik weet dat de LC een primeur heeft ga ik daar ook niet achteraan bellen ofzo”, zegt Brink. Hij benadrukt dat beide kranten de afgelopen jaren snel naar elkaar toe zijn gegroeid. Want hoewel ze al ruim tien jaar onderdeel uitmaken van hetzelfde bedrijf en er veel oud-Friesch Dagblad-redacteuren bij de LC werken, is er, met name bij het Friesch Dagblad, nog altijd een gevoel van onderlinge concurrentie aanwezig. Dat er in de jaren negentig over een fusie werd gesproken, leidde zelfs tot een handgemeen tussen twee collega’s, zo valt te lezen in het afscheidsmagazine dat de redactie maakte bij het vertrek van veertien collega’s in januari.

In het magazine blijkt hoe zeer journalisten zich identificeren met het Friesch Dagblad. Naast de saamhorigheid van de redactie zit dat hem ook in de opvattingen van de krant. Het Friesch Dagblad haalt „haar neus op voor triviale zaken als misdaad, showbusiness en andere vormen van low culture”, schrijft afzwaaiend redacteur Niek van der Molen. Het hart van de krant gaat juist sneller kloppen van „sociale rechtvaardigheid, vluchtelingenhulp en rechtvaardigheid”. Verslaggever Marianne Velsink verwoordt het zo: „We zijn vrij idealistische krant. We willen tegen de klippen op vooral laten zien hoe mooi de wereld is, en niet per se hoe lelijk hij is.”

Van vergelijkbaar chauvinisme voor de eigen titel had ook de hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant Maarten Pennewaard zich rekenschap te geven, hoewel hij zelf „helemaal niet van het vijanddenken is”. Bijkomende moeilijkheid was dat zijn redactie, die met 45 verslaggevers in Friesland vele malen groter is, ook net een lastige reorganisatie achter de rug had. Een onverwacht populaire vertrekregeling zorgde ervoor dat er opeens nog maar weinig ervaren eindredacteuren en vormgevers overbleven. De eindredactie en de nieuwstafel werken in een ‘centrale redactie’ samen met het Dagblad van het Noorden, dat zich vooral op Groningen en Drenthe richt. Het plan dat zij ook voor het Friesch Dagblad zouden gaan werken lag op tafel, maar kwam er vooralsnog niet door. De centrale redactie kon er niet nog meer bij doen, vond de redactieraad van de LC. De redactie stemde alleen in met het delen van stukken.

Krantenlezers behouden

„Als je er rationeel naar kijkt is het gewoon verstandig die 8.000 abonnees van het Friesch Dagblad binnenboord te houden als krantenlezers”, zegt Pennewaard, die voor verdere integratie is en benadrukt dat beide kranten onderdeel zijn van hetzelfde bedrijf. „Als het slecht gaat met Mediahuis Noord, voelen wij dat ook”. Collega’s die sceptisch tegenover de samenwerking stonden hield hij voor: „Waar denk je dat de vraag om bezuinigingen terecht komt als het Friesch Dagblad er niet meer is?”

Samenwerking in de centrale redactie komt binnenkort weer op tafel, want het wringt bij de eindredactie van het Friesch Dagblad. Twee van de vier eindredacteuren en de enige overgebleven vormgever (in totaal zo’n 4 fte) van het Friesch Dagblad zijn uitgesteld boventallig. Na lang gesteggel met het Mediahuis konden ze hun baan behouden, maar volgend jaar worden ze alsnog geschrapt. Waar voor februari vier of vijf mensen de krant afmaakten en naar de drukker stuurden, is dat nu het werk van één enkele eindredacteur. De eindredacteuren moeten naast tegenlezen bovendien nu ook stukken selecteren, naar de drukkerij sturen en klaarzetten voor de online kanalen. Om het behapbaar te houden, moet driekwart van de krant aan het eind van de middag al klaar zijn. Nieuws vanaf de namiddag de dag erop in de krant krijgen is daarom een stuk lastiger dan voorheen.

Eindredacteur en voorzitter van de redactieraad van het Friesch Dagblad Jan Mark van Nunen heeft door de enorme werkdruk nog maar weinig plezier in z’n werk. „Voor februari kon ik een mooi katern in elkaar zetten, met een mix van nationaal en internationaal nieuws, maar nu is het vooral: vullen, vullen, vullen.” Hij denkt er sterk over om de journalistiek te verlaten.

Hoe lang houdt het Friesch Dagblad het hoofd boven water in deze overlevingsstrijd? Volgens de berekeningen van Mediahuis nog wel tot voorbij 2030, maar zulke berekeningen zijn altijd door onzekerheden omgeven. Het oude abonneebestand van het Friesch Dagblad dunt uit omdat abonnees komen te overlijden en er komen weinig jongeren voor terug, gemiddeld ongeveer één abonnee per dag. „Uiteindelijk is het een bedrijf, en het aantal abonnees bepaalt je slagkracht”, weet Kraa. Dat het tij niet te keren valt, realiseren veel redacteuren zich. „Het gaat wel ten onder, dat zien wij natuurlijk ook wel. Ik denk dat dat sneller gaat dan wij denken”, zegt Marianne Velsink. „Als je realistisch bent is het logisch dat dit gebeurt, maar het doet wel pijn.”

Delen

Mail de redactie