MH17 werd voor premier Rutte nooit een ‘dossier’

Bij toeslagenouder Kristie Rongen volgden de emoties zich maandagochtend in hoog tempo op. Toen ze Mark Rutte live op televisie zijn vertrek uit de politiek hoorde aankondigen, schrok ze in eerste instantie. „Daarna dacht ik: yes, eindelijk!” Ten slotte voelde ze ook „medelijden”, zegt Rongen. „Ik weet dat hij een aardig persoon is, iemand met wie je kunt lachen en grapjes maken.”

In maart 2021 verwierf Rongen kortstondig landelijke bekendheid, toen ze Rutte in een RTL-verkiezingsdebat stevig aanpakte over de Toeslagenaffaire („Waarom denkt u dat u als eindverantwoordelijke kunt blijven zitten?”). Sindsdien is het er voor de ouders niet veel beter op geworden, zegt ze, en daarom vindt ze het een „wijs besluit” van Rutte om te stoppen. „Voor Nederland is dit beter. Al weet ik niet of we er straks op vooruit gaan.”

De Toeslagenaffaire is één van de kwesties die vermoedelijk voor altijd verbonden zal blijven aan de naam Mark Rutte. De andere is de gaswinning in Groningen.

Toen de premier in april dit jaar in het plaatsje Garmerwolde was om – opnieuw – sorry te zeggen tegen bewoners en beterschap te beloven bij het herstel van hun huizen, werd hij bij zijn schouder gegrepen door Kiet Winter (20). Zijn ouderlijk huis moet gesloopt worden, doordat de schade-afhandeling te lang op zich heeft laten wachten. „Heeft het echt 12,5 jaar moeten duren voor je de ellende inzag?” vroeg hij Rutte.

„In zijn ogen zag ik al dat hij stiekem wist dat het kabinet zou vallen”, zegt Winter. „Ik zag een man die klaar was om te stoppen. Dit was niet iemand meer die er voor de mensen stond, zelfverzekerd was.”

Eigenlijk, zegt Winter, was het „terecht” geweest als het kabinet al eerder was gevallen, niet over het asielbeleid maar over de gaswinning. „Voor Groningen was dat een vorm van eerherstel geweest.” Wel vindt hij het „dapper” dat het kabinet in april nog een ‘herstelpakket’ heeft aangekondigd voor het aardbevingsgebied, „terwijl ze wisten dat het snel afgelopen zou zijn”.

Persoonlijke brief

Wat Winter zegt, zegt ook de Limburgse boer Leon Lacroix: de val van het kabinet en het vertrek van Rutte uit de politiek waren onvermijdelijk. „Het werd met de maand erger. Je voelde aankomen dat er geen andere weg meer was. Volgens mij was hij er zelf ook klaar mee.”

Lacroix is melkveehouder in het Zuid-Limburgse Gulpen. Hij was erbij toen Rutte vorig jaar zomer een bezoek bracht aan een boerderij in het verderop gelegen Kelpen-Oler, op het hoogtepunt van de boerenprotesten tegen de stikstofplannen van het kabinet. „Open, vriendelijk en transparant”, zo noemt hij Ruttes opstelling in het gesprek. „Hij nam de tijd en luisterde goed naar onze argumenten.” Op de persoonlijke brief die Lacroix’ vrouw de premier bij vertrek overhandigde, kregen ze later persoonlijk antwoord.

Lees ook: Mark Rutte: de wendbare overlever die aan talloze zijden draadjes hing

Ondanks die welwillende houding „is het stikstofdossier niet opgelost”, zegt Lacroix, die sinds dit jaar in het waterschap Limburg zit namens de BoerBurgerBeweging. „En ik kan nog wel vijf of zes dossiers noemen die niet zijn opgelost.” Bij stikstof ging het volgens Lacroix net zo als bij de Toeslagenaffaire. „In het begin onderschat hij het, bagatelliseert hij het. En hij wordt pas wakker als het te laat is. Toen boeren alles blokkeerden met hun trekkers en de hooibalen lagen te branden op de snelwegen, kwam hij in actie. Maar toen was er al veel kwaad geschied.”

Mark Rutte was benaderbaar, ook voor mensen die het totaal niet hem eens waren. Zoals Hannie Descendre uit Den Haag, die hem tweemaal sprak in het Torentje, in 2019. Ze was er namens demonstranten in gele hesjes en weigerde de uitgestoken hand van de premier. Op dat moment was ze aan het bellen – want gedoe met de oppas, vertelt ze achteraf. De beelden gingen viral. Achteraf wel jammer, vindt Descendre, dat de pers het vooral dáárover had. Ze had namelijk toen al willen eisen dat Rutte aftrad. „Maar ja, daar kwam dus dat telefoontje tussen.”

Descendre is blij dat Rutte „eindelijk” weg is. „Laat dat hele zootje maar instorten.” Ze vindt het vooral „bizar” dat Rutte de langstzittende premier is geweest – al vorige zomer ging hij CDA-premier Ruud Lubbers voorbij. De grote fout van Rutte, vindt ze, is dat hij „te veel naar Europa keek”. Rutte had volgens Descendre geen oog voor armoede in Nederland en „géén sociaal-economisch beleid.”

Er is ook een groep voor wie Ruttes langdurige premierschap géén probleem was: de nabestaanden van MH17.

Sterker, van hen mocht zijn betrokkenheid bij de afwikkeling van de ramp zelfs nog wel wat langer duren. De nabestaanden leerden Rutte negen jaar geleden kennen, toen bij de vliegramp op 17 juli 2014 alle 298 inzittenden boven Oost-Oekraïne om het leven kwamen. Ze beseften meteen dat de aanslag een „zwaar politiek dossier” zou worden, zegt Thomas Schansman, vader van de omgekomen Quinn (18). „Rusland ontkende betrokkenheid, dus als je, zoals wij, op zoek bent naar gerechtigheid heb je de politiek wel nodig.”

Ontvangstbevestiging

De nabestaanden verenigden zich in Stichting Vliegramp MH17 en Werkgroep Waarheidsvinding MH17. Ze stuurden brieven naar ambassadeurs, Europese regeringsleiders. Naar Poetin. In het beste geval kregen ze een ontvangstbevestiging, maar verder gebeurde er niks. Mark Rutte was hun houvast. Want terwijl ministers en woordvoerders (van Justitie en Buitenlandse Zaken, red.) in de loop der jaren kwamen en gingen, bleef hij de grote constante in het kabinet.

„Vanaf het begin was Rutte sterk betrokken en hij is dat altijd gebleven”, zegt Schansman. „Hij is altijd benaderbaar gebleven.” Geregeld kwam het tot persoonlijke ontmoetingen. Even een hand van de premier. Een opmerking: ‘Jongens, als er wat is, laat het me weten.’

Of de premier de voornaam van Schansman zou kennen als ‘ie hem tegenkomt? „Nou, dat misschien net niet. Maar hij weet mij wel te plaatsen, zal weten dat mijn zoon Quinn is omgekomen.”

„Het belangrijkste politieke moment in mijn leven”, noemde Rutte de MH17-ramp maandag na de aankondiging van zijn vertrek, en dat doet Schansman goed. Hij heeft die urgentie bij de premier ook zo ervaren. Bij elk verzoek van een nabestaande, meestal via de app, was er nog dezelfde dag een reactie van de premier. En geregeld ontvingen de stichting en de werkgroep een berichtje zomaar uit het niets. Bij een herdenking of een nieuwe juridische stap, of als Rutte uit eigen beweging de ramp weer even onder de aandacht bracht op een internationale top. Schansman: „Dan zei hij: ‘Jongens, ik ga naar Reykjavik, het onderwerp agenderen. Zo niet officieel, dan wel officieus.’”

Nee, liever hadden ze gezien dat Rutte nog was gebleven. Want de grootste angst van de nabestaanden: dat de ramp met MH17 een ‘dossier’ gaat heten en mensen niet meer beseffen welk verdriet erachter schuilgaat. Rutte heeft dat verdriet intens meebeleefd, „vanaf het begin”, zegt Schansman. Hij hoopt dat een nieuwe premier dat vermogen ook heeft.

Wat Ruttes politieke erfenis ook zal zijn, één ding valt nu al op: ook de mensen die zijn beleid verafschuwden en opgelucht zijn dat hij de politiek verlaat, nemen hem als méns niets kwalijk.

„Wijs besluit”, appte toeslagenouder Kristie Rongen maandag naar Rutte. Ze schreef erbij „geen haat” te voelen naar hem persoonlijk, alleen „naar het oneerlijke beleid”. Ze kreeg meteen een reactie terug, vertelt ze.

Twee biddende handjes.