Met listig onderhandelen en geheime dealtjes wordt gejaagd op extra senaatszetels

Wekenlang bleef het stil, maar sinds vorige week wordt Sijbe Knol „veel gebeld”. Knol is fractievoorzitter van de Fryske Nasjonale Partij (FNP) in de Provinciale Staten van Friesland. Opeens is hij populair bij andere politieke partijen omdat de 572 Statenleden komende dinsdag de nieuwe Eerste Kamer kiezen. De stemmen van Knol en zijn drie fractiegenoten zijn waardevol voor partijen die kans maken op een extra senaatszetel. Met een listig onderhandelingsspel en geheime afspraken proberen partijen de nog beschikbare restzetels naar zich toe te trekken.

Knol kreeg vorige week een telefoontje van „iemand van een regeringspartij”, vertelt hij. „Of ik een kopje koffie wilde drinken met hun vicepremier uit het kabinet? En dat er vanuit Den Haag misschien een paar miljoen extra beschikbaar was voor de ontwikkeling van de Friese taal en cultuur.” Navraag bij andere bronnen leert dat het om zijn Friese Statencollega van de ChristenUnie gaat. Knol heeft het aanbod beleefd afgeslagen.

Dat de ChristenUnie vicepremier Carola Schouten naar Friesland wil sturen, laat zien hoe groot de belangen rond de Eerste Kamerverkiezing zijn. De coalitiepartijen van Rutte IV komen door hun grote verlies bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart niet in de buurt van een meerderheid. Terwijl het precieze aantal zetels voor zowel coalitie als oppositie bepaalt of het kabinet straks makkelijk een meerderheid krijgt voor voorstellen.

Lees ook dit artikel: In alle provincies dendert BBB groots binnen

‘Onderlinge fricties’

Twee extra zetels kunnen van groot belang zijn voor hoe makkelijk het kabinet steun krijgt van het blok linkse of rechtse partijen voor bijvoorbeeld het stikstoffonds, nieuwe klimaatwetgeving of de spreidingswet die asielzoekers eerlijk over het land moet gaan verdelen.

De vier coalitiepartijen zijn op dit moment verzekerd van 22 zetels. Als ze het spel slim spelen, en onderling wat stemmen uitwisselen, kunnen ze stijgen naar 24 zetels: zowel het CDA als de ChristenUnie is erg dicht bij een extra zetel. VVD en D66 hebben juist ruim genoeg stemmen voor hun eigen zetels en kunnen dus hun coalitiepartners helpen. Coalitiebronnen zeggen dat een variant op tafel ligt waarbij twee VVD-Statenleden en één D66-lid komende dinsdag afwijkend stemmen, dus niet op hun eigen partij.

Het is nog niet helemaal zeker dat die coalitiedeal lukt. Bij D66 is irritatie ontstaan dat het CDA opnieuw over de stikstofafspraken uit het coalitieakkoord wil onderhandelen. Ook over asiel lopen de spanningen in Rutte IV op. Door deze „onderlinge fricties” zou D66 niet staan te popelen om een stem te geven aan CDA of ChristenUnie, zegt een coalitiebron.

De SGP hoopt de huidige twee zetels vast te houden en is ook nog onderdeel van de coalitieafspraken. Dat zit zo: de SGP wordt door coalitiepartijen gezien als een constructieve oppositiepartij, en bovendien werkt de ChristenUnie in Noord-Brabant samen met de SGP en hadden zij een gezamenlijke kandidatenlijst. In die provincie is voor beide partijen één Statenlid gekozen: Anne Schipper. Hij is van de ChristenUnie, maar heeft de zetel mede aan de SGP te danken. ChristenUnie en SGP hebben nu afgesproken onderling zo stemmen uit te wisselen dat beide partijen goede kans maken op een extra senaatszetel.

‘Misschien zijn we dom bezig’

De ChristenUnie en SGP zijn in Den Haag de afgelopen jaren op thema’s als klimaat en asiel uit elkaar gegroeid. Toch is zo’n onderlinge deal niet meer dan logisch, zegt Johan van Berkum, directeur van het partijbureau van de SGP. „Met de verschillen die er zijn, zijn wij twee christelijke partijen die dicht bij elkaar staan. In Noord-Brabant hadden we ook los van elkaar de Staten niet gehaald. De ChristenUnie heeft nu een Statenlid dankzij ons, dus helpen zij ons ook aan die extra senaatszetel.”

Ook oppositiepartijen, zowel op links als op rechts, kunnen met blokvorming hun positie in de Eerste Kamer zien te versterken. Op de linkerflank kijken GroenLinks, PvdA, Partij voor de Dieren en Volt of ze elkaar kunnen helpen, maar is de puzzel volgens de partijen nog niet gelegd. Op rechts lijken ook nog weinig deals gemaakt. De BBB heeft steun van anderen nodig om de zeventiende zetel in het onderhandelingsspel niet te verliezen. Maar BBB heeft andere rechtse oppositiepartijen niet actief benaderd. „Misschien zijn we dom bezig”, zegt Henk Vermeer, de rechterhand van partijleider Caroline van der Plas, „maar wat moet je elkaar als oppositie gunnen?”. BBB richt zich vooral op het goed instrueren van hoe de eigen 137 Statenleden dinsdag BBB moeten stemmen. „Dat kan ook nog 137 keer misgaan.” Bij eerdere verkiezingen kwam het inderdaad voor dat Statenleden verkeerd stemden, bijvoorbeeld met een pen in plaats van potlood, waardoor partijen een zetel misliepen.

Lees ook dit artikel: Pokeren om de restzetels in de nieuwe Eerste Kamer

Dealtje maken

FVD-leider Thierry Baudet sprak naar eigen zeggen met PVV-leider Geert Wilders over het uitwisselen van stemmen, maar kwam niet tot afspraken. JA21 maakt nog kans op een vierde zetel, maar sprak niet met PVV en FVD. Omdat BBB, in de Tweede Kamer de belangrijkste bondgenoot van JA21, geen stemmen te vergeven heeft, lijkt JA21 aangewezen op hulp van lokale fracties of eventueel 50Plus. Senator Annabel Nanninga rekent zich nog niet rijk. „De buit is nog niet binnen, het wordt tot het laatste moment nagelbijten.”

De Friese FNP van Sijbe Knol is bij meer partijen in trek. Net als lokale partijen in andere provincies. De lokale partijen, verenigd onder de vlag van Onafhankelijke Politiek Nederland (OPNL), hebben al jarenlang een eigen zetel in de Eerste Kamer – tot nu toe bekend als de OSF-fractie. De partijen hebben samen in de provincies méér stemmen dan nodig voor één Eerste Kamerzetel. Het overschot, omgerekend 0,3 zetel, is veel waard voor andere partijen. Daarmee kan bijvoorbeeld 50Plus een eind op weg worden geholpen naar een tweede zetel. Maar het bestuur van OPNL heeft besloten om dit keer niet met „dealtjes” mee te doen. Secretaris Walter Lennartz zegt dat de lokale partijen „voor onze ene zetel geen risico willen nemen door stemmen weg te geven”.

Martin van Rooijen, senator en partijleider van 50Plus, denkt daar anders over. „Wij hebben in het verleden OPNL tweemaal aan hun zetel geholpen, dus ik ga ervan uit dat zij nu ook ons helpen. Daar hebben we afspraken over.”

Partijen hebben nog een paar dagen om tóch een dealtje te maken, of gemaakte afspraken te wijzigen. Deadline: dinsdagmiddag 15.00 uur, als de Statenleden op het provinciehuis in het stemhokje hun keuze moeten maken.