Ze zoeken naar voedsel in zout en modderig water, filteren daar hun microscopisch kleine prooien uit en hangen ondertussen óók nog eens met hun kop ondersteboven. Het eetgedrag van flamingo’s dwingt respect af. En Amerikaanse biologen schrijven nu in PNAS dat de wijze waarop de vogels te werk gaan nog ingenieuzer is dan gedacht. Met hun haaksnavel en kronkelhals weten ze tornado-achtige wervelingen op te wekken, waardoor het voedsel makkelijker binnenstroomt.
Wie naar de snavel van een flamingo kijkt, zal allereerst oog hebben voor de buitenkant: de sterke kromming, het lichtroze bovenstuk, de scherpe zwarte punt. Maar ook van binnen is het gereedschap de moeite waard: langs de snavelranden bevinden zich fijne, kam-achtige lamellen en de tong is buiten proportie groot. Daarmee wordt water naar binnen gezogen en weer langs de lamellen naar buiten geperst, zodat kleine garnaaltjes en roeipootkreeftjes achterblijven.
Toch schuilt er meer achter de hydrodynamica van het flamingodieet. Met behulp van experimenten met levende Chileense flamingo’s, 3D-geprinte snavels en poten en computermodellen achterhaalden de biologen dat de flamingo’s mini-maalstromen creëren in het water. Ze stampen met de poten en trekken kop en nek in zodanig dat er een onderwatertornado ontstaat, waarbij minuscule deeltjes richting het wateroppervlak wervelen – net andersom dan bij een neerwaartse draaikolk dus. Elk prooidier dat erin terechtkomt is ten dode opgeschreven, want eenmaal boven in de waterkolom stroomt het zó de flamingomaag in.
Efficiënt wervelen
Een speciale rol is weggelegd voor de vorm van de snavel. ‘L-vormig’, schrijven de onderzoekers, al is van een echte 90-gradenhoek geen sprake. Maar door die haaksnavel (terwijl ze kopje-onder in het water hangen) in hoog tempo open en dicht te doen en tegelijkertijd omhoog te bewegen kunnen ze het water wel extra efficiënt laten wervelen.
Jonge flamingo’s hebben overigens nog geen L-vormige snavels. Daardoor zouden ze minder goed zijn in het zelfstandig vergaren van voedsel, aldus de auteurs, maar dat hoeft geen probleem omdat ze nog ‘kropmelk’ toegediend krijgen: een melkachtige substantie gemaakt van voedsel dat de ouderdieren eerst eten en dan weer uitscheiden via de keel. Ook uitgestorven oerflamingo’s (zoals de tussen 28 en 13 miljoen jaar geleden levende Harrisonavis croizeti) hadden rechtere snavels dan de hedendaagse soorten. Waarschijnlijk hadden die vroege vogels een minder gespecialiseerd dieet, en stonden er destijds ook grotere prooien op het menu.
De ontdekking is niet alleen interessant voor vogelliefhebbers, schrijven de onderzoekers. Naar hun idee zou het eetgedrag van de flamingo ook voor inspiratie kunnen dienen in waterzuiveringsinstallaties. Mechanische snavels en poten zouden met hun wervelingen kunnen helpen om vuil of schadelijke organismen naar het oppervlak te brengen en vervolgens te verwijderen.
Vraag Wouter, een bonkige veteraan met kaal hoofd en rood baardje die in onder meer Afghanistan diende, waarom er meer geld moet naar defensie, en hij kijkt je strak aan. Kijk om je heen, zegt hij, „naar wat er in de wereld gebeurt”. Vraag het Isaac, een vijftiger die naar Bosnië werd uitgezonden en nu nieuwe militairen opleidt, en hij zegt: „Dit is geen serieuze vraag, toch?” Begin tegen Carina Nobel, twee keer Bosnië en één keer Kosovo, over de 5 procent die NAVO-lidstaten gaan uitgeven aan defensie, en ze begint te stralen.
Drie dagen nadat het in Den Haag draaide om de toekomst van defensie, ging het zaterdag op het Haagse Malieveld vooral over het verleden. Tijdens de jaarlijkse veteranendag, wegens de NAVO-top dit jaar zonder het defilé, wemelt het er van de mannen en vrouwen die weten dat de prijs van oorlog en vrede zich niet alleen in procentpunten van het bbp laat vangen.
Foto Merlin Daleman
Veteranen slaan elkaar kameraadschappelijk op de schouders, proosten met een bekertje bier. Aan een tafel vlakbij de lange rij voor een nasi-maaltijd zitten fragiele veteranen die nog in Nieuw-Guinea dienden (1950-1962). Verderop staat een groep mannen in shirts van het regiment genietroepen, de oudste eenheid van de landmacht. Sommige veteranen hebben hun onderscheidingen op hun borst gespeld, anderen dragen een baret, of een T-shirt dat met afkortingen herinnert aan hun uitzendingen. ISAF (Afghanistan). UNIFIL (Libanon). KFOR (Kosovo).
De ‘marine experience’.
Foto Merlin Daleman
Er zijn ook kraampjes waar geworven wordt voor defensie: met professionele recruiters, of standjes die jongeren warm moeten maken. Een duiker in een bak water speelt boter-kaas-en-eieren met kinderen. En er is een ‘marine experience’. Kinderen zitten met een VR-bril op en draaien wat rond. „Het was…heftig”, zegt een jochie van een jaar of acht als hij de bril heeft afgezet. Hij kijkt beduusd. Wat hij zag? „Mensen die schieten.”
Elk jaar schraler
Wat vinden veteranen van de tientallen miljarden euro’s die de komende jaren éxtra naar defensie zullen gaan? Waar moet het geld volgens hen heen? En waar moet het geld vandaan komen?
Moet het van de politie komen? Van de zorg? Van het onderwijs? Nee, natuurlijk niet. Maar ergens zal het pijn gaan doen
Defensie is volgens Peter als een brandverzekering voor je huis. „Je hebt er geen reet aan. Totdat er brand is.” Wouter: „Net als de zorg of politie levert het helemaal geen geld op. Maar je mist het pas als je het nodig hebt.” En nodig is het, denken ze. Al die conflicten op de wereld, zelfs in Europa. Maar moet het per se 5 procent zijn? Ze twijfelen. Peter: „Dat is misschien niet voor elk land nodig. De lonen liggen hier bijvoorbeeld hoger dan in Spanje. Misschien moet er meer gekeken worden naar slagkracht: wat is er nodig om het op orde te krijgen?”
Wouter en Peter.
Foto Merlin Daleman
Ze weten wel waar het geld heen moet. Het personeel is onderbetaald. „Defensie zet nu de voordeur open voor jongeren”, zegt Wouter, „maar door de achterdeur vertrekt er heel veel personeel.” Zijzelf trouwens ook: Wouter heeft nu een bedrijf in de jeugdzorg.
Zwarte schoenen in de woestijn
Maar defensie is wel aantrekkelijk, zegt Carina Nobel. „Het salaris is er natuurlijk minder dan in het bedrijfsleven. Maar je kunt doorgroeien. Ik heb er mijn rijbewijs voor vrachtwagens gehaald.” Daardoor kon ze, ooit begonnen als foerier die eten rondbracht, doorgroeien naar chauffeur van grote militaire vrachtwagens.
Defensie zet nu de voordeur open voor jongeren. Maar door de achterdeur verdwijnt er heel veel personeel.
Andere veteranen zeggen: het begint met materieel. Ed Bovenschen (67) ging op zijn vijftiende bij de marine en zwaaide 42 jaar later af bij de luchtmacht. „In Afghanistan hadden sommige collega’s een volledige woestijnuitrusting. Maar andere liepen op hun zwarte schoenen, omdat er te weinig was.” En tijdens oefeningen maakte hij mee dat ze een briefje kregen: „Je hebt tien patronen.” Alles, zegt hij, „werd verkocht en opgedoekt.”
Een gebrek aan materieel werkt demotiverend, denken veteranen. Isaac, die nu weer voor defensie werkt, zag bijvoorbeeld dat het „pijn doet” bij verpleegkundigen als ze „met oud of niet deugend materiaal op pad moeten”. Ook daarom vertrekt personeel, denkt hij.
Carina Nobel. Foto Merlin Daleman
Ed Bovenschen. Foto Merlin Daleman
Isaac. Foto Merlin Daleman
Foto’s Merlin Daleman
Zonder goed materieel, zegt Noppie Rouwhorst (55), „word je overlopen”. Het begint met „geweren en kogels”. Hij ging ooit bij defensie uit bewondering voor de Canadezen en Amerikanen die Europa hadden bevrijd. Dát wilde hij ook gaan doen, toen ze hem voor vier maanden naar Bosnië stuurde. Het zou er zijn zoals in oorlogsfilms, dacht hij: de ene partij is goed, de ander is slecht. „Maar ter plekke bleek dat er alleen maar verliezers waren. Iedereen was slecht.”
Angstporno
De missie „heeft alles beïnvloed in mijn leven”. Hoe hij naar mensen kijkt – niet zozeer negatiever, vooral „realistischer”. Maar hij leerde er ook over het belang van kameraadschap: „Daarom ben ik voor herinvoering van de dienstplicht. We leven in een geïndividualiseerde samenleving. Bij een dienstjaar, militair of maatschappelijk, leer je samenwerken en over het belang van normen en waarden.”
Foto Merlin Daleman
Waar moeten al die miljarden voor defensie vandaan komen? Veteraan Wouter noemt het „lastig”. De zorg heeft tekorten, zegt hij, „de politie ook. Om eerlijk te zijn weet ik het echt niet.” Ed Bovenschen weet het wel: volgens hem krijgen asielzoekers jaarlijks miljarden, als je dat niet meer doet, dan kan het geld zó naar defensie. „Zo simpel is het.” Isaac: „Moet het van de politie komen? Van de zorg? Van het onderwijs? Nee, natuurlijk niet. Maar ergens zal het pijn gaan doen.”
Veteranendag op het Malieveld.
Foto Merlin Daleman
Van Sijmen Mook (62), Libanon-veteraan, hoeft het allemaal sowieso niet. „Twaalf jaar lang is het land kapotbezuinigd. Nu worden we bang gemaakt voor een Russische dreiging. Ik zie die niet. Het is angstporno. De Amerikanen mogen overal binnenvallen, maar als de Russen het doen is het ineens fout.”
Veteraan Nobel ziet dat anders. Ze is, zegt ze, „blij dat iedereen wakker geschud is.” Nee, „niemand wil oorlog. Maar je moet er wel op voorbereid zijn.”
Estland en Litouwen stappen definitief uit het internationale Verdrag van Ottawa dat het gebruik van landmijnen verbiedt. Daarover hebben ze de Verenigde Naties vrijdag geïnformeerd, schrijven internationale persbureaus. De twee Baltische staten willen landmijnen in kunnen zetten om zich te verdedigen tegen hun buurland Rusland – Litouwen grenst aan de Russische exclave Kaliningrad. Sinds de invasie van Oekraïne vrezen de staten een Russische inval in hun land.
Volgens de verklaring van het Estse ministerie van Buitenlandse Zaken „komt de terugtrekking uit het verdrag voort uit de veiligheidssituatie in de regio, die is verslechterd als gevolg van de Russische agressie tegen Oekraïne, en is gebaseerd op dwingende overwegingen van nationale veiligheid”. Litouwen schrijft in een verklaring dat Poetins Rusland „op de lange termijn de grootste existentiële bedreiging voor Europa is”. „In het licht van dergelijke bedreigingen zal Litouwen alle nodige maatregelen nemen om zijn staat, zijn bevolking en elke centimeter NAVO-grondgebied te verdedigen.”
De parlementen van Letland en Finland, eveneens buurlanden van Rusland, hebben ook toestemming gegeven voor terugtrekking uit het verdrag. Polen is ook van plan zich terug te trekken, maar wacht nog op instemming van de senaat. In maart maakten deze vijf landen al kenbaar uit het verdrag te willen stappen, maar toen was nog niet duidelijk of hun parlementen daarmee zouden instemmen.
Lees ook
Sinds de Russische inval in Oekraïne is de landmijn bezig aan een grote comeback
Verdrag van Ottawa
Het verbod op het gebruik van landmijnen werd in 1997 vastgelegd in het Verdrag van Ottawa dat werd ondertekend door veertig landen. Later sloten meer dan honderd andere landen zich daar nog bij aan. Het verdrag verbiedt landen ook landmijnen te produceren, over te dragen of voorraden aan te leggen. Landmijnen zijn namelijk lastig op te ruimen en maken daardoor in vredestijd vaak nog jarenlang (burger)slachtoffers.
Toch bleef de landmijn in gebruik: de Verenigde Staten, China en Rusland tekenden het verdrag niet en hebben het wapen veelvuldig ingezet. In een interview met NRC in april noemde het Rode Kruis de cijfers rondom landmijnen al „zorgwekkend”. Volgens de hulporganisatie werden in 2023 wereldwijd zeker 833 gedood door een landmijn, het hoogste aantal sinds 2011. 80 procent van de slachtoffers was burger.
Lees ook
Polen en Baltische staten willen anti-mijnverdrag opzeggen om Rusland af te schrikken
Na maandenlange voorbereiding vond deze week de NAVO-top plaats. De ogen waren vooral gericht op de Amerikaanse president Donald Trump. Zou hij zich weten te gedragen? Er was een hoop vleierij van NAVO-baas Mark Rutte voor nodig, maar ondanks extreme uitspraken en chaotische persconferenties werd het doel bereikt. Rutte en Trump hebben de 5 procent-norm binnen en het bondgenootschap lijkt voorlopig in tact.
In deze Haagse Zaken hoor je van diplomatie-expert Michel Kerres en buitenlandredacteur Steven Derix over de NAVO-top. Over de geopolitieke politieke verhoudingen en wat die betekenen voor de Europese en daarom ook Nederlandse politiek.
