‘Alsof je een vliegtuig wilt laten vliegen met één vleugel.” In een interview met sterrenkijkerstijdschrift Sky & Telescope is astrofysicus Maya Fischbach van de Universiteit van Toronto niet te spreken over het voorstel om één van de twee zwaartekrachtgolvendetectors van LIGO weg te bezuinigen.
Het kortwieken is onderdeel van het begrotingsvoorstel van de NSF (National Science Foundation), de Amerikaanse onderzoeksfinancier. Onder de regering-Trump kijkt deze organisatie aan tegen een bezuiniging van 5 miljard dollar op een budget van 9 miljard.
LIGO, wat staat voor Laser Interferometer Gravitational wave Observatory, bestaat uit twee grote optische installaties, één in de staat Washington en één in Louisiana. Elk daarvan bestaat uit een L-vormig stelsel van vier kilometer lange vacuümbuizen. Daarbinnen kaatsen laserbundels heen en weer tegen supergladde hangende spiegels. Het doel is het detecteren van de absurd kleine trilling van de spiegels van 1 femtometer (een miljoenste nanometer, ofwel een duizendste van de dikte van een atoomkern), op het moment dat er een zwaartekrachtgolf passeert.
Dat lukte voor het eerst op 14 september 2015, toen een zwaartekrachtgolf afkomstig van twee botsende zwarte gaten op 1,3 miljard lichtjaar afstand de spiegels deed wiebelen volgens een voorspeld patroon.
De meting toonde voor het eerst direct het bestaan aan van rimpelingen in de structuur van de ruimte en de tijd, voorspeld door Einsteins algemene relativiteitstheorie. Naast een Nobelprijs voor LIGO in 2017, leverde dit een compleet nieuwe manier op om het heelal te onderzoeken. In de jaren daarna detecteerde LIGO ruim honderd op elkaar botsende zwarte gaten, en een enkele botsende neutronenster.
Voorbijrijdende vrachtwagens
Maar dit alles is alleen mogelijk met twéé detectoren: vanwege de vele bronnen van ruis, van seismische trillingen tot voorbijrijdende vrachtwagens, zijn signalen alleen te vertrouwen als beide detectoren ze meten. Bovendien helpt een detectie door twee LIGO-installaties bij het bepalen van de richting waaruit het signaal komt.
Dat samenspel gooi je allemaal overboord als je één van de detectoren afschakelt. Toch staat dat plan met zo veel woorden in het begrotingsvoorstel van de NSF, waarin verder een hele trits grote wetenschapsprojecten, van deeltjesversnellers tot grote telescopen, met zo’n 40 procent gekort wordt.
Maar uit het voorstel om dan maar één LIGO-detector uit te schakelen blijkt dat de anonieme opsteller van het NSF-plan geen idee heeft waarover hij of zij het heeft, zegt Gijs Nelemans, astronoom aan de Radboud Universiteit en voorheen betrokken bij de wetenschappelijke samenwerking van LIGO en de Europese detector Virgo.
„Dit geeft aan hoe schrikbarend de kennis van zaken is aan de kant waar dit voorstel vandaan komt. Maar we gaan niet in paniek raken. Dit is alleen nog een begrotingsvoorstel. Op zijn vroegst in oktober worden de werkelijke bedragen bepaald.”
