Onder een afdak in de schaduw op de Moldavische trainingsbasis Bulboaca zitten 95 dienstplichtigen in 95 identieke olijfgroene T-shirts, met gemillimeterd haar en metalen veldflesjes aan hun broekriemen. De mannen ogen nog wat onwennig in de eenvormigheid, deze dienstplichtronde begon pas twee weken eerder. De miliciens leerden net in formatie lopen.
Sinds de Russische oorlog tegen Oekraïne heeft het leger van Moldavië de aandacht. Vanuit de Oekraïense havenstad Odesa is het slechts veertig kilometer tot de Moldavische grens. Als die stad zou vallen, is Moldavië als volgende aan de beurt, vrezen velen. Door Rusland bewapende separatisten houden bovendien al sinds de jaren negentig een landstrook in het oosten van Moldavië in de greep.
De regering in de Moldavische hoofdstad Chisinau is gedwongen zich voor te bereiden. En Moldavië komt qua defensie vanaf nul. Bijna al het militaire materieel is een erfenis uit de Sovjettijd; 90 procent is verouderd. Op het terrein van de basis Bulboaca staan een aantal artilleriestukken in de brandende hitte. Verder zie je bij aankomst vooral een lavendelplantage, zonnebloemenvelden en bijenkasten.
Het land heeft slechts één transportvliegtuig en één vliegklare helikopter. Geen tanks. „Alleen in musea”, zegt majoor Grecu, die NRC rondleidt op de trainingsbasis. Het land bungelt op de 144ste plek van de 145 landen in de ‘krachtsindex’ van de open-source-analisten van Global Fire Power. Het leger heeft zo’n 6.500 man. Jaarlijks worden zo’n tweeduizend dienstplichtigen mannen van 18 tot 27 jaar opgeleid voor de reservisten.
Vijf AK-47’s
Het defensiebudget verdubbelde van omgerekend 43,5 miljoen euro in 2022 naar 101,4 miljoen euro dit jaar – zo’n 0,5 procent van het Moldavische bbp. Daar merken de mannen op Bulboaca nog weinig van. Op de binnenplaats rusten zwerfhonden tussen de rekruten in de schaduw. Een instructeur dicteert verdedigingstactieken. De mannen schrijven met potlood mee in schoolschriften met ruitjespapier.
Als het tijd is voor een wapeninstructie, komt de trainer aan met vijf AK-47’s op zijn schouders. Eén per ongeveer twintig man. Hij laat zien hoe het wapen schoongemaakt moet worden. De mannen buigen zich in kringetjes over de geweren. Na deze les mogen ze die om de beurt in handen houden en ongeladen op een boom richten.
Foto’s: Mikhail Kalarashan
De basis Bulboaca zal gemoderniseerd worden. Welke verbeteringen er worden aangebracht, is nog niet bekend. „We zullen moeten afwachten”, zegt majoor Grecu. Hij hoopt onder andere op een nieuw klaslokaal met klimaatbeheersing. „Misschien wat nieuwe voertuigen, de huidige zijn uit de Sovjettijd. En een echte hindernisbaan.” Van tanks durft hij niet eens te dromen. „Die zijn te duur.”
Neutraliteit
De staat van het Moldavische leger is geen geheim voor de bevolking. Het is ten dele zelfs zo gewenst. „Na [de oorlogen met Transnistrië in] de jaren 90 hadden we een vreedzaam leven en richtte de regering zich op sociale ontwikkeling”, zegt minister van Defensie Anatolie Nosatîi (52) in een kamer op zijn ministerie in Chisinau. „Helaas heeft de Russische Federatie daar voordeel uit getrokken, en werkte ze aan plannen om het gebied dat in de tijd van het Russische Keizerrijk bij Moskou hoorde, weer te bezetten.” Nosatîi deed begin jaren negentig een officiersopleiding in Kyiv en studeerde aan de militaire academie in Odesa. Van 1994 tot 2000 vervolgde hij zijn studies aan de Militaire Academie in Chisinau.
Artikel 11 van de grondwet, aangenomen in 1994, schrijft voor dat Moldavië ‘permanent neutraal’ is. Moldavië staat onder deze bepaling geen stationering toe van buitenlandse troepen op het grondgebied. Uit een eind 2022 uitgevoerd opinie-onderzoek bleek dat 44 procent van de bevolking nog steeds overtuigd is dat de neutrale status de beste manier is om het land te beschermen.
Over alternatieve oplossingen voor het defensievraagstuk is Moldavië versnipperd. 12 procent denkt dat toetreding tot de EU kan baten. 11 procent oppert een militaire alliantie met Rusland. 11,6 procent ziet heil in politieke samensmelting met Roemenië. Slechts 4,9 procent van de respondenten gelooft dat toetreding tot de NAVO het antwoord is. 4 procent vertrouwt meer op ‘andere’ partners.
Minister van Defensie Nosatîi weegt zijn woorden dus zorgvuldig. „Ons plan voor de middellange termijn is de defensiecapaciteiten versterken en een interoperabele macht worden met onze strategische partners, in overeenstemming met de NAVO-standaarden.” Hij noemt expliciet geen lidmaatschap, en herhaalt als hem daarnaar gevraagd wordt het belang van „interoperabiliteit”.
Andermans oorlog
Hoe komt het dat zo’n klein, arm land gelooft dat het alleen beter af is? Volgens Alexandru Flenchea (1979), een ex-vicepremier van Moldavië die zich nu toelegt op conflictbemiddeling in het land, komt het door een trauma uit de Tweede Wereldoorlog. In 1940 annexeerde de Sovjet-Unie het gebied, dat toen bij Roemenië hoorde. Twaalf maanden later duwden de Roemeense en nazi-troepen de Sovjets terug in Operatie Barbarossa.
„Lukraak werden mannen dan wel bij het Sovjet-, dan wel bij het Roemeense leger ingelijfd. Mijn grootmoeder had vier broers, die moesten tegen elkaar vechten. Vaders en zoons stonden letterlijke tegenover elkaar”, zegt Flenchea telefonisch. In 1944 trok het front opnieuw door de regio, waarna het gebied volledig werd bezet door de Sovjet-Unie.
Foto’s: Mikhail Kalarashan
Volgens Flenchea hebben deze gebeurtenissen de vrees om betrokken te raken bij „andermans oorlog” diep in de Moldavische psyche verankerd. „Dat is ook hoe veel mensen over Oekraïne denken: niet onze oorlog”, zegt Flenchea. „Als je dat niet weet, kun je ons volk niet begrijpen. Moldavië doet niet mee aan andermans oorlogen.”
Maar de Russisch-Oekraïense oorlog is dusdanig dichtbij dat het wel degelijk het besef heeft doen ontwaken dat een eenzaam Moldavië kwetsbaar is. Het land is onophoudelijk doelwit van geavanceerde hybride Russische oorlogsvoering, met politieke beïnvloedingscampagnes, desinformatie en cyberaanvallen.
En Oekraïne was een belangrijke handelspartner van Chisinau. Aanvallen op het stroomnet in Oekraïne zorgden ook voor uitval in Moldavië, dat er elektriciteit inkocht. De sinds 2022 door Rusland geblokkeerde haven van Odesa was belangrijk voor de Moldavische import en export.
Het land richt zich de afgelopen jaren daarom meer dan ooit naar buiten. „De mate van samenwerking is echt ongeëvenaard. Niemand had dit een paar jaar geleden ook maar kunnen dromen”, zegt ex-vicepremier Flenchea.
Moldavië doet niet mee aan andermans oorlogen
Moldavië houdt vast aan de militaire neutraliteit, maar is politiek gezien uitgesproken pro-Europees. In maart 2022 diende Moldavië een toetredingsverzoek bij de EU in. In juni dat jaar werd Moldavië kandidaat-lid. Afgelopen vrijdag nam de EU voor Moldavië een ‘groeiplan’ aan, een pakket aan steun- en ontwikkelingsregelingen ter waarde van 1,8 miljard euro. Beoogde toetredingsdatum: 2030. Dit EU-streven probeert Moldavië nu eveneens fundamenteel te maken: op 20 oktober gaan de Moldaviërs naar de stembus voor een belangrijk referendum over een grondwetswijziging. Dit zou de EU-toekomst van het land moeten beschermen tegen een verandering van de politieke windrichting.
Zo’n wending ligt in Moldavië altijd op de loer. De kandidaat van de pro-Europese partij van president Maia Sandu verloor vorig jaar de burgemeestersverkiezing in de hoofdstad. De Socialistische Partij won. Die partij heeft nog altijd grote aanhang en ging vóór de invasie van Oekraïne prat op toenadering tot Rusland, maar matigt inmiddels deze toon.
De pro-Russische voortvluchtige miljardair Ilan Shor wist vorig jaar zijn kandidaat tot gouverneur verkozen te krijgen in de regio Gagaoezië, in het zuiden van Moldavië. Dat noemde een lokale commentator toen „een veiling” , tegenover NRC.
Lees ook
‘Het Moldavische systeem kraken kost Poetin ongeveer evenveel geld als één Kalibr-raket’
Armoede maakt het kleine Moldavië, met slechts 2,6 miljoen inwoners, kwetsbaar voor beïnvloeding van het democratisch proces. Vorige week ontdekten de Moldavische autoriteiten dat er in de maand september omgerekend minstens 14 miljoen euro was overgemaakt uit Rusland naar Moldavische burgers – met als doel de verkiezingen te beïnvloeden. Volgens het hoofd van de politie zouden meer dan honderdduizend mensen met stemrecht bij het stemmenkoopprogramma betrokken zijn.
Gelijktijdig met het referendum worden er presidentsverkiezingen gehouden. Maia Sandu gaat voor de voorrondes in de peilingen stevig aan kop voor herverkiezing. Ze neemt het op tegen negen anderen. De kandidaat van de Socialistische Partij, Alexander Stoianoglo, volgt op plaats twee, met zo’n twintig procentpunt minder. Op die eerste ronde op 20 oktoberzal een tweede ronde volgen. Het is nog maar de vraag wat het volk besluit.
Armoede
Defensie is geen onderwerp in de komende verkiezingen, stellen experts tegenover NRC. „Was het maar zo!”, zegt ex-vicepremier Flenchea. „Defensie is volkomen afwezig in publieke debatten en volledig afwezig in de verkiezingsbeloften van de kandidaten.” De grootste bedreiging voor de veiligheid van Moldavië zijn volgens kiezers eerst ‘stijgende prijzen’, ‘corruptie’ en de ‘energiecrisis’. Daarna volgt pas de oorlog in Oekraïne.
Minister Nosatîi probeert zijn ministerie dan ook aan deze thema’s te koppelen. „Zonder betrouwbare verdedigingscapaciteit is het onmogelijk om de economie te ontwikkelen”, zegt hij. „Er komen geen investeringen als er een gebrek is aan veiligheid. Zelfs voor onze eigen mensen leidt de perceptie van een gebrek aan veiligheid ertoe dat ze overwegen naar Europa of elders te gaan – wij willen graag dat onze mensen in hun thuisland blijven.”
Op de basis in Bulboaca is het bijna lunchtijd. Majoor Grecu geeft een rondleiding door de sobere slaapbarak en de eetzaal – een betegelde witte schuur met schoolbanken. Hier zaten de mannen op 24 februari 2022 om 06.00 uur ’s morgens te ontbijten. „We hoorden boem boem boem”, zegt majoor Grecu. Het waren de Russische raketten die insloegen op Odesa. De mannen schrokken, maar zijn nu aan de nieuwe situatie gewend: „Ik denk niet dat [de Russische strijdkrachten] hierheen komen”, zegt de majoor. „Dan moeten ze Oekraïne voorbij, dat is zo groot”. Hij grinnikt. „Ze hebben zo veel mensen, niet als Moldavië.” En als Moldavië toch plots aangevallen wordt? „Dan zullen wij onze plicht vervullen en orders volgen”.