Vuurstralen die zich in een fractie van een seconde door de wolken naar de aarde boren. Bewakingscamera’s bij de Oekraïense stad Dnipro legden donderdagochtend vroeg het schrikbeeld vast dat je eerder associeert met nucleaire holocaustfilms als The Day After. En dat was natuurlijk precies wat de Russische president Poetin beoogde toen hij opdracht gaf een raket uit zijn strategische arsenaal in te zetten tegen Oekraïne.
Kort nadat Kyiv voor het eerst Amerikaanse Atacms-raketten en Frans-Britse kruisraketten had gelanceerd naar doelwitten in Rusland, sloeg Moskou terug op een manier die zonder precedent is. Voor het eerst in de geschiedenis werd in een gevechtssituatie een raket gebruikt van een type dat tot donderdag bedoeld was om er nooit gebruik van te hoeven maken, uit vrees dat de wereld anders in een kernoorlog ten onder gaat.
Nu was deze raket niet met kernkoppen uitgerust, maar minstens zes flitsen duiden op een strategische raket met meervoudige koppen die zich elk op afzonderlijke doelen kunnen richten (zogeheten MIRV’s), mogelijk met alleen een conventionele lading. Of zelfs zonder explosieve lading, omdat dat bij een snelheid van vele malen die van het geluid al meer dan genoeg vuurwerk geeft. Zij het vooral in de lucht; de schade op de grond is onbekend.
Oekraïne sprak aanvankelijk van een intercontinentale raket (ICBM), maar experts gaan er nu vanuit dat het een middellangeafstandsraket was, mogelijk afgeleid van de RS-26 Roebezj, die nooit operationeel is geworden en sinds 2018 in de ijskast staat. De raket heeft een vermoedelijk effectief bereik van 3.000 kilometer en werd gelanceerd vanuit een silo in de regio Astrachan, oostelijk van de Kaspische Zee.
Verlaagde drempel
Maar dat zijn uiteindelijk details bij wat dit allereerst was: een keiharde waarschuwing aan het Westen. Zo onderstreepte Poetin zijn eerdere boodschap, vervat in een nieuwe versie van de officiële nucleaire doctrine, dat hij de drempel voor de inzet van kernwapens, ook als antwoord op een aanval met conventionele wapens heeft verlaagd, ook tegen de bondgenoten van Oekraïne.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124736044-5a08e9.jpg|https://images.nrc.nl/Jv_uVMMbpbxryi7lVWDAo8FZi84=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124736044-5a08e9.jpg|https://images.nrc.nl/6RYQ-uJNlBflPQ1QZngRPFMnGMI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124736044-5a08e9.jpg)
Het was tegelijkertijd de zoveelste, zij het zwaarste, poging om de ‘escalatieladder’ te domineren. In militair-strategisch jargon: to escalate to de-escalate, geloofwaardig de indruk wekken dat je bereid bent steeds een stap verder te gaan in de hoop dat je tegenstander het eerst met zijn ogen knippert. „Dit is geen bluf”, zei Poetin eind 2022, bij eerder nucleair sabelgekletter.
Dat hij dat erbij moest zeggen, liet misschien een glimp zien van wat hij werkelijk dacht. Als oud-KGB’er probeert hij westerse angsten te exploiteren, schreef de denktank Just Security destijds. „Onder het beeld dat hij uitstraalt kan hij eigen zwakheid verbergen. Maar hij handelt zelden zonder een ontsnappingsroute open te laten.”
Spelregels
Ook donderdag was daarvan iets te zien, want de aanval kwam niet uit het niets. Woensdag sloten de Amerikaanse en andere westerse ambassades in Kyiv, omdat er „een grote aanval” werd verwacht. Poetin zelf sprak later van een succesvolle „test in gevechtsomstandigheden” van een nieuwe raket met de naam Oresjnik.
Lees ook
Oekraïne valt Rusland voor het eerst aan met Atacms-raket
En geheel volgens de spelregels van de nucleaire testprogramma’s had Moskou Washington een half uur van tevoren laten weten dat het een strategische raket ging lanceren. Het Pentagon bevestigde later dat het „via de gebruikelijk kanalen om nucleaire vergissingen te voorkomen” op de hoogte was gebracht. Dus ja, „de tsaar is woedend”, zoals militair analist Donald Hill schreef in zijn nieuwsbrief Sarcastosaurus, maar terwijl hij met vuur speelt, houdt hij zich nog steeds aan de regels.
Poetin zei dat de raket, die een ballistisch traject volgt aan de rand van de atmosfeer, onkwetsbaar is voor westerse luchtverdediging. Dat geldt in elk geval voor de modernste luchtdoelraketten die Oekraïne heeft, waaronder de Patriot. De Israëlische Arrow 3 en de Amerikaanse Thaad kunnen zulke raketten en hun neerdalende koppen wel onderscheppen, maar dat Oekraïne die krijgt, is niet waarschijnlijk.
En waarschijnlijk ook niet nodig. Sinds zijn grote invasie heeft Rusland veelvoudig allerlei raketten gebruikt die óók van een kernkop voorzien kunnen worden. Het enige feitelijke verschil met de aanval van donderdag is „de retoriek” schrijft het Institute for the Study of War (ISW) vrijdag koeltjes. „Intimidatiepoging, maar geen gamechanger”, oordeelde een anonieme Amerikaanse regeringsfunctionaris op inlichtingenplatform The Cipher.
Alexander Baoenov, Rusland-expert bij denktank Carnegy, ziet een patroon. „Het heet geen ‘oorlog’ maar ‘speciale militaire operatie’”, schrijft hij op X. „Dan weer is sprake van ‘partiële mobilisatie’ en nu van ‘testen onder gevechtsomstandigheden’.” Rusland gebruikt steevast taal „die suggereert dat je een drempel niet helemaal overgaat of dat je nog terug kunt.” Maar dat is volgens Baoenov bedrieglijk. Want er zijn stappen waarvan terugkeer niet mogelijk is. En dat kan zowel goed als slecht nieuws zijn.
