Met charme en strengheid praat Europees duo in op Xi Jinping

De Chinese president Xi Jinping kreeg deze week een Europees duo over de vloer. Met Franse diplomatieke charme en strenge bewoordingen probeerden president Emmanuel Macron en EU-Commissievoorzitter Ursula on der Leyen Beijing ertoe brengen te bemiddelen tussen Moskou en Kyiv. Frankrijk wilde daarnaast ook als vanouds zaken doen.

„De Russische agressie in Oekraïne was een klap voor de stabiliteit [in de wereld]”, zei Macron donderdag staand naast Xi, voorafgaand aan de eerste van een reeks gesprekken. „Ik weet dat ik op u kan rekenen om Rusland bij zinnen te brengen en iedereen terug te brengen aan de onderhandelingstafel.”

Daarmee zette Macron meteen de toon. Maar Xi was niet bijster onder de indruk, bleek na afloop van de ontmoeting. Tijdens een gezamenlijk optreden voor de pers vluchtte de gastheer in onschuldige algemeenheden. Xi nam in elk geval niet zichtbaar afstand van Rusland.

„Vredesbesprekingen moeten zo snel mogelijk hervat worden, rekening houdend met redelijke veiligheidseisen van alle partijen en in overeenstemming met het VN-Handvest”, zei Xi.

Wensdenken

De Chinese leider sprak over de crisis in Oekraïne, maar nam het woord Rusland niet in de mond. Hij stelde dat burgers beschermd moeten worden, dat er geen biologische of nucleaire wapen gebruikt mogen worden en dat China van alle partners terughoudendheid verwacht. Er moet, zei hij, een stabiele oplossing voor de lange termijn gezocht worden en China wil zich daarvoor inzetten.

Macron verzet zich tegen de idee dat de relatie tussen China en het Westen alleen maar slechter kan worden en ging naar China in de hoop de banden aan te kunnen halen en de aanhoudende verschraling van de relatie te kunnen keren. Hij wilde, zei hij in Beijing, niet een van die „brave zielen” zijn die niet praten; hij wilde het gesprek aangaan -„in alle bescheidenheid”.

Als het gaat over de Russische agressie in Oekraïne drong zich echter meteen de vraag op waar diplomatie eindigt en wensdenken begint. Macron wees China beleefd op zijn rol in de wereld als permanent lid van de VN-Veiligheidsraad en presenteerde China als potentieel bemiddelaar. Hij onderschreef, kortom, de statuur van China, maar kreeg daar niet meer dan algemeenheden voor terug. Eerder presenteerde China een ‘vredesplan’ dat sterk is in vrijblijvende principes, maar geen concrete aanknopingspunten biedt.

Lees ook deze analyse: Scholz moet, zegt hij, wel dansen met Xi

Wapenlevering

Waar Macron inzet op charme, gaat Commissievoorzitter Von der Leyen voor strengheid. Ze hadden elk apart een gesprek met Xi, maar spraken hem ook gezamenlijk.

Kort voor haar reis naar Beijing riep Von der Leyen Europa in een ongekend heldere en harde toespraak op zich in te dekken tegen de risico’s die een steeds machtiger China met zich meebrengt. Waar veel Amerikaanse Congresleden pleiten voor ‘de-coupling’, brak ze een lans voor ‘de-risking’. Ze ziet niets in een algehele breuk in economische betrekkingen, maar wil wel voorzichtig zijn als het gaat om de handel in technologie die ingezet kan worden voor militaire doeleinden of surveillance.

In Beijing besprak ze de noodzaak van de-risking met premier Li én met president Xi. „Het was belangrijk om met president Xi te bespreken waarom we denken dat de-risking belangrijk is en niet de-coupling”, zei ze op een persconferentie.

Beide Europese leiders maakten Xi duidelijk dat de levering van wapens aan Rusland onmiddellijk tot een ferme reactie zal leiden. De VS hebben in februari gezegd dat er aanwijzingen waren dat Beijing wapenlevering overwoog, hetgeen door Chinese diplomaten als „leugens” van de hand werd gewezen.

„De agressor bewapenen is een duidelijke overtreding van internationaal recht”, zei Von der Leyen. „Dat zou de betrekkingen tussen de EU en China beduidende schade toebrengen”. Volgens een Franse diplomaat zou Xi tegen Macron over wapenleveringen hebben gezegd: „Dit is niet mijn oorlog”, aldus persbureau Reuters.

Vriendschap China en Rusland

Eerder verwees Von der Leyen het Chinese vredesplan naar de prullenbak. In Beijing was ze iets diplomatieker door erop te wijzen dat ook China het gebruik van nucleaire wapens resoluut afwijst. Ook zou Xi van plan zijn te bellen met president Zelensky, als hij de tijd daarvoor rijp acht, zei Von der Leyen. Europa en de VS dringen er al weken bij Xi op aan niet alleen met Rusland te praten maar ook met Oekraïne.

Macron lijkt er vanuit te gaan dat China niet gebaat is bij een langdurige oorlog. De vraag is of dat zo is. Het is juist voordelig voor China als Rusland zwakker wordt en daarmee afhankelijker van China, zeggen sommige diplomaten in Brussel. Bovendien houdt de oorlog Europa permanent bezig en bestaat altijd de mogelijkheid op onenigheid in het westerse kamp. Volgens hardliners is China er vooral op uit om Europa los te weken van de Verenigde Staten.

Er zijn ook diplomaten, zoals EU-Buitenlandchef Josep Borrell, die vanuit gaan dat China helemaal niet gelukkig is met de oorlog. De Chinese ambassadeur in Brussel, Fu Cong, zei deze week tegen The New York Times dat de vriendschap tussen China en Rusland helemaal niet onbegrensd is. Vlak voor de oorlog spraken spraken Xi en Poetin over hun „onbegrensde vriendschap”. Ambassadeur Fu: „Onbegrensd is niets anders dan retoriek”.

Lees ook deze analyse: China-beleid EU begint te verharden

Handelsakkoord in de ijskast

De Franse president arriveerde woensdagmiddag in Beijing voor een traditioneel driedaags staatsbezoek met in zijn gevolg een vijftigtal Franse ondernemers, vier ministers en een aantal kunstenaars, onder wie de regisseur van de film Notre-Dame brûle, Jean-Jacques Annaud. Airbus tekende een overeenkomst voor de bouw van een tweede assemblagelijn voor de A320 in China. Deze vrijdag reist Macron door naar de regio waar Xi’s vader ooit de scepter zwaaide.

Macron was in 2019 voor het laatst in China en het gaat er Frankrijk vooral om het contact weer te herstellen. Want in die drieënhalf jaar is niet alleen China veranderd, maar ook de manier waarop Europa naar China kijkt.

De pandemie drukte China in een lang isolement en deed de reputatie van het land geen goed. Europa nam het bovendien op voor de Oeigoeren wier mensenrechten met voeten worden getreden – ook de Nederlandse Tweede Kamer sprak van genocide. Brussel legde China sancties op voor de schending van mensenrechten, waarop Beijing met gepaste munt terugbetaalde. Europese diplomaten en Europarlementariërs kwamen op een Chinese sanctielijst.

Een handelsakkoord tussen China en de EU, dat door Europees Parlement goedgekeurd moet worden, belandde vervolgens in de ijskast. Volgens Von der Leyen kwam in haar gesprekken dit Comprehensive Agreement on Investment niet aan de orde. Op de vraag of het akkoord is ‘overleden’ zei ze dat het in elk geval „opnieuw beoordeeld” moet worden.