Meerderheid Nederlanders wil dat regering zich minder richt op buitenland, blijkt uit SCP-studie

„Ze zijn net begonnen en direct is er gekibbel en onenigheid. Dit kan nooit lang duren.” Het is maar één van de vele kritische reacties over de Haagse politiek die het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) registreerde tijdens zijn periodiek onderzoek naar de stemming in het land.

De verzuchting van een deelnemer aan de nieuwste editie van Burgerperspectieven die deze maandag verschijnt, onderstreept een fenomeen dat het SCP al langer waarneemt. Naast problemen die burgers traditioneel opsommen (migratie, bestaanszekerheid, wonen, klimaat), wordt er ook geklaagd over het landsbestuur. Wat voor de oplossing moet zorgen, wordt juist als probleem ervaren.

Weliswaar was toen de SCP-meting onder zo’n 2.200 kiezers in voorjaar en zomer plaatsvond het vertrouwen in de politiek iets hoger dan in eerdere metingen), maar dat nam de zorgen over ‘Den Haag’ zeker niet weg. „Het functioneren van de politiek blijft de meest genoemde prioriteit voor het nieuwe kabinet”, aldus het SCP.

Ons land is volgens velen simpelweg te klein om het buitenland de rug toe te keren en is voor zijn welvaart en defensie sterk afhankelijk van andere landen

SCP

Teleurstellingen

„De klachten komen mede voort uit de hoge verwachtingen die men van diezelfde politiek heeft”, zegt Josje den Ridder van het SCP. Teleurstellingen over het oplossend vermogen van het landsbestuur komen in gollven. „Sinds 2021, aan het eind van het derde kabinet-Rutte, zie je die tendens weer sterker worden. Er heerst vooral onbegrip dat sommige problemen zoals rond stikstof decennia kunnen voortwoekeren. ‘Waarom lukt het maar niet om die aan te pakken?’, is dan de vraag.”

Als de teleurstellingen ook onder het nieuwe kabinet-Schoof blijven voortwoekeren, „worden illiberale sentimenten gevoed”, waarschuwt politicoloog Den Ridder. „De gedachte krijgt meer aanhang dat democratie niet het meest geëigende instrument is om problemen aan te pakken. Populisten zijn niet de enigen die dat gevoel vertolken. Kiezers die het klimaatprobleem urgent achten, kunnen dat ook vinden.”

Den Ridder verwijst naar een studie van het Verwey-Jonker Instituut uit 2021. Die concludeerde dat „een aanzienlijk aantal Nederlanders vindt dat voor de aanpak van urgente problemen de democratie soms opzijgeschoven mag worden.” Uit het Nationaal Kiezersonderzoek van 2024 bleek dat een derde van de kiezers het land aan een ‘sterke leider’ toevertrouwt, ook als die soms de regels naar zijn hand zet.

Buitenland

Een andere dominante trend in de publieke opinie van de laatste jaren, is de zwakkere internationale gerichtheid, concludeert het SCP. Meer dan 60 procent vindt dat kabinetten zich te veel bezighouden met problemen in het buitenland. Dat gaat ten koste van de zorg en aandacht voor de eigen burgers, vinden vooral praktisch opgeleide kiezers. Ook is er een sterke behoefte bij ondervraagden om meer grip te krijgen op zowel asiel- als arbeidsmigratie.

Tegelijkertijd is er groeiende zorg over de onveiligheid in het buitenland. „Men is bang dat de oorlog in Oekraïne ook naar Nederland komt”, aldus het SCP-rapport. De onderzoekers zien een sterk besef dat deze onveiligheid alleen gezamenlijk, in NAVO- en Europees verband, kan worden bestreden. Ook zien veel burgers het buitenland nog steeds als belangrijke bron van welvaart en inkomsten. Slechts een kleine minderheid (10 procent) wil uit de EU stappen. „Ons land is volgens velen simpelweg te klein om het buitenland de rug toe te keren en is voor zijn welvaart en defensie sterk afhankelijk van andere landen”, schrijven de onderzoekers.

De kiezer worstelt duidelijk met dit thema, analyseert Josje den Ridder. „Aan de ene kant zou hij of zij best willen dat Nederland minder afhankelijk van het buitenland was. Aan de andere kant realiseert diezelfde kiezer zich terdege dat we niet zonder datzelfde buitenland kunnen”.

Den Ridder ziet dezelfde worsteling terug bij politici als Caroline van der Plas, partijleider van de BoerBurgerBeweging. „Voor de verkiezingen zei Van der Plas dat Nederland minder de oren moest laten hangen naar Europa en in Brussel meer met de vuist op tafel moest slaan. Nu de BBB meeregeert ziet ze hoezeer Nederland datzelfde Brussel nodig heeft. Daar kun je lacherig over doen, maar veel kiezers voelen dezelfde worsteling.”


Lees ook

BBB zit in het centrum van de macht, maar is nog altijd op zoek naar zichzelf

Het vijfjarig bestaan van BBB wordt gevierd met een ‘politiek café’ dat online kan worden bijgewoond door leden.

Nuances

De nieuwe studie van het SCP brengt nuances aan in de discussie over polarisatie. Een groot deel van de ondervraagden (zo’n 70 procent) vindt dat het onderling vertrouwen en de sociale cohesie tot de sterke punten van Nederland behoren. Tegelijkertijd ervaren meer mensen gebrek aan respect in de omgang met elkaar, en bij de uitwisseling van opvattingen.

Perceptie en werkelijkheid lopen hierbij uiteen, constateert het SCP. „Ongeveer driekwart van de mensen denkt dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties steeds groter worden. Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat inhoudelijke opvattingen over het algemeen niet uit elkaar zijn gegroeid en dat we op veel thema’s juist dichter bij elkaar gekomen zijn.” Den Ridder zegt in de volgende editie van Burgerperspectieven, komend voorjaar, hierop terug te komen.