Mechanismen achter misstanden op de werkvloer

De Nederlandse pianist Nikola Meeuwsen heeft geschiedenis geschreven. In Brussel won hij zaterdagavond de Koningin Elisabethwedstrijd, een van de belangrijkste internationale prijzen in de klassieke muziek. Het jaarlijkse concours, dat sinds 1937 georganiseerd wordt, staat afwisselend in het teken van cello, viool, zang of piano. Niet eerder ging een Nederlander er met de eerste prijs vandoor.

De bekendmaking in het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten volgde op een finaleweek die plaatshad van maandag tot en met zaterdag, in aanwezigheid van de Belgische koningin Mathilde. Twaalf finalisten maakten hun opwachting, twee per avond, voor een uitvoering met het Brussels Philharmonic onder chef-dirigent Kazushi Ono. Alle concerten werden wereldwijd gevolgd via livestreams.

Meeuwsen, met 23 jaar de jongste deelnemer van deze editie, won met een sensationeel optreden op woensdagavond, waarna hij direct bij pers en publiek te boek stond als een van de topfavorieten.

Meeuwsens talent is in eigen land al ruimschoots opgemerkt: op zijn twaalfde won hij het Koninklijk Concertgebouw Concours, in 2023 de Grachtenfestivalprijs. Toch is zijn winst uniek. Nederlandse pianisten in de Koningin Elisabethwedstrijd zijn een zeldzaamheid: alleen Rian de Waal (1983) en Hannes Minnaar (2010) stonden eerder in de finale; Minnaar won de derde prijs.

Prokofjev was hofleverancier

Op het finaleprogramma staat steevast een verplicht werk, plus een pianoconcert naar keuze. Sergej Prokofjev was dit jaar hofleverancier – maar liefst vier van de twaalf finalisten kozen voor zijn Derde pianoconcert; Meeuwsen nam als enige Prokofjevs Tweede. De Belgische krant De Standaard, die dagelijks verslag deed van de wedstrijd, sprak van een veilige keuze. Statistisch gezien dan: al vijf pianisten (nu zes) veroverden ooit met dít stuk de hoofdprijs.

Muzikaal is de keuze allesbehalve veilig: het Tweede van Prokofjev staat bekend als een van de moeilijkste pianoconcerten uit het hele repertoire. Virtuozer, technischer, en interpretatief uitdagender zelfs dan Prokofjevs Derde.

Al bij het zien van Meeuwsen vliegensvlug kruisende handen in het derde deel, mooi gefilmd van boven de vleugel, zou het je gaan duizelen. Maar Meeuwsen zat met totale beheersing en onwaarschijnlijke precisie aan het klavier. Alleen de zweetpareltjes die hij tussen delen door van zijn voorhoofd veegde verrieden de zwaarte van zijn inspanning.

In de gigantische solocadens van het eerste deel verpakte Meeuwsen zijn verbluffende kracht in grote emotionele diepten en een zeldzaam inzicht in Prokofjevs muzikale structuur. Werkelijk een uitmuntende prestatie, die hij leverde onder toeziend oog van een internationale topjury. Onder de loodzware delegatie bevonden zich namen als Anne Queffélec, Momo Kodama, voormalig eersteprijswinnaar Denis Kozhukhin, en de Cubaanse meesterpianist Jorge Luís Prats.

Meeuwsen was misschien wel de enige finalist met een volstrekt logische en coherente visie op het verplichte werk: ‘Music for the heart’ van de Belgische jazzpianist Kris Defoort. Foto Alexandre de Terwangne

Het verplichte werk, Music for the heart, speciaal voor de finale gecomponeerd door de Belgische jazzpianist Kris Defoort, bleek een fascinerend stuk in twee delen, met een korte stormachtige passage waarin zowel pianist als orkest moeten improviseren: in de bladmuziek staan daar slechts een paar wilde pennenstreken ter indicatie, dwars door de notenbalken heen.

Opvallend was de kameleontische aard van het stuk – klonk het bij de ene finalist als een dromerige wolk, bij de ander werd het een kolkend beekje, een derde maakte er een kosmische reis van. Meeuwsen was de eerste kandidaat, en misschien wel de enige, die tot een volstrekt logische en coherente visie op het werk kwam. Meteen in de openingsnoten maakte de jonge Nederlander duidelijk wat hij in huis had aan klankkleur en dynamische differentiatie. Zoekende motiefjes in de rechterhand ondersteunde hij prachtig met een solide linkerhand. In zijn improvisatie vloog Meeuwsen schijnbaar moeiteloos over het volledige toetsenbord, om vervolgens in scherpe, schokkerige clusterakkoorden uit te barsten.

Alle deelnemers kregen een week de tijd om het werk van Defoort in te studeren. Voorafgaand aan de finale trekken de kandidaten zich traditiegetrouw gezamenlijk terug in de Muziekkapel Koningin Elisabeth voor een periode van totale isolatie van de buitenwereld – op een paar orkestrepetities na.

Bijzonder voor Nikola Meeuwsen was dat hij de isolatie doorbracht met een van zijn beste vrienden. Ook de Franse pianist Arthur Hinnewinkel drong namelijk door tot de finale, waar hij de vierde plaats veroverde. Allebei studeren ze bij pianist Frank Braley. Bij de aankondiging van hun prijzen vlogen Meeuwsen en Hinnewinkel elkaar als eerste in de armen, zichtbaar plaatsvervangend trots.

Hun leermeester, zelf in 1991 winnaar van de Elisabethwedstrijd, heeft kennelijk een succesformule in handen: Braleys Belgische student Valère Burnon zette dit jaar de derde prijs op zijn naam, en ook finalist Mirabelle Kajenjeri is een exponent uit zijn school.

Drie Nederlanders

Meeuwsen was dit jaar een van drie afgevaardigden uit Nederland. Pianist Aidan Mikdad strandde in de eerste rondde; de in Amsterdam wonende Française Nathalia Milstein wist de finale te bereiken. Afgelopen maandag vertolkte ze daar, naast het verplichte werk, het Tweede pianoconcert van Johannes Brahms.

Een gewaagde keuze, die niet in haar voordeel uitpakte. Anders dan veel pianoconcerten is Brahms’ Tweede geen vuurwerkstuk voor de solist maar een gelijkwaardige dialoog met het orkest. Als dat orkest dan verkeerde noten speelt in belangrijke climaxen, of her en der slordig inzet, moet je er als pianist wel bijzonder hard aan trekken. Onder Kazushi Ono klonk het Brussels Philharmonisch Orkest maandagavond lethargisch en ongeïnspireerd (later in de week herpakten ze zich gelukkig). De zangerige cellomelodie in het derde deel waaide plichtmatig en gejaagd voorbij.

Milstein speelde zelf ook niet smetteloos. De donkerte van de eerste twee delen en de speelsheid van het laatste kwamen niet overtuigend uit de verf. Haar optreden was goed voor een positie als ongenummerd laureaat – alleen de eerste zes ontvangen een prijs.

Die prijzen brengen een aanzienlijk geldbedrag met zich mee. Nikola Meeuwsen ontvangt 25.000 euro met zijn prestatie. Maar veel belangrijker: de Koningin Elisabethwedstrijd geldt als enorme springplank voor een internationale carrière, met uitzicht op de grootste concertpodia.

Delen

Mail de redactie