Marco van Basten: ‘We zien nauwelijks meer een bal rollen tijdens te veel wedstrijden’

Op de straten en pleintjes in Utrecht, was hij er als jong ventje al mee bezig. Hoe groot maken we het veld? Wel of geen keeper? Wat telt precies als een doelpunt? Wie spelen bij het team dat in de minderheid is? „Er zijn altijd van die dingetjes die het spel leuker maken, spannender maken”, zegt Marco van Basten op een ochtend, tijdens een interview in Amsterdam.

Nu, op zijn 58ste en coach af, manifesteert hij zich als progressieve stem van het voetbal. Hij pleit voor nieuwe spelregels, schopt tegen heilige huisjes. Zoals vorige maand, toen hij in een open brief aan Gianni Infantino, voorzitter van wereldvoetbalbond FIFA, opriep tot actie tegen de „agressieve acteurs met voetbalschoenen”. Hij is „gefrustreerd” over het theatrale gedrag en geklaag van spelers. „Tijdens te veel wedstrijden zien we nauwelijks meer een bal rollen.”

Hij kan wedstrijden soms niet meer aanzien. Zoals de bekerfinale tussen Ajax en PSV en de Europa League-finale tussen AS Roma en Sevilla, beide ontsierd door spelbederf, opstootjes en protest. Op dat soort avonden zapt Van Basten, voormalig wereldvoetballer van het jaar, weg. „Iedere week gebeurt het wel een keer dat ik het niet leuk vind om te kijken”, zegt hij.

Laat alleen de aanvoerder met de scheidsrechter in discussie gaan, oppert hij. Andere spelers die toch contact zoeken, moeten geel krijgen. En om de vele onderbrekingen tegen te gaan, moet een effectieve speeltijd van 35 minuten per helft worden ingevoerd. De klok loopt dan alleen als de bal in het spel is. Zo moet het ‘zuivere’ voetbal worden bevorderd, denkt Van Basten. In online polls kreeg hij veel steun – ook van UEFA-voorzitter Aleksander Ceferin. De FIFA reageerde vriendelijk, zonder concreet op zijn voorstellen in te gaan.

Zijn ideeën bracht Van Basten al ter sprake in de tijd dat hij bij de FIFA verantwoordelijk was voor de technische ontwikkeling van het voetbal, van september 2016 tot oktober 2018. Hij was destijds betrokken bij de invoering van de video-arbiter (VAR), de grootste verandering in jaren. Een proefballon waar hij veel kritiek op kreeg, was het schrappen van de buitenspelregel.

De voormalig topspits blijft zich sindsdien nadrukkelijk mengen in het debat over de toekomst van zijn sport. Vanuit een vrije rol – hij spreekt niet namens een organisatie. Dat gaat breder dan alleen over spelregels. De groeiende kloof tussen ‘arm’ en ‘rijk’ in het Europees voetbal is een ander punt waar hij aandacht voor vraagt.

Ik erger me eraan dat spelers zo vaak op de grond liggen te mauwen

Waarom voelt u zo sterk de behoefte om zich over deze onderwerpen uit te spreken?

„Ik kan het ook niet doen. Ik word er niet beter of slechter van. En toch denk ik dat het goed is. Ik vind het ook gewoon leuk om het erover te hebben. Het is echt iets waarvan ik overtuigd ben. Het zijn mijn idealen. Waarom zou ik het niet doen?”

Wat was voor u de druppel om de brief te schrijven?

„Ik erger me eraan dat spelers zo vaak op de grond liggen te mauwen. En dat ze vervelend gedrag vertonen naar de scheidsrechter. Het wordt steeds een beetje erger. Het is een hele slechte boodschap richting de jeugd. De FIFA, UEFA en KNVB moeten dat proberen te verbeteren. Maar ze doen nog te weinig.”

Voor de jeugd wordt dit nu normaal?

„Niemand pikt meer wat de scheids beslist. Dat soort gedrag zie je natuurlijk ook terug in de maatschappij – mensen lijken minder goed met autoriteit om te kunnen gaan. Maar juist in het voetbal kan én moet je er alles aan doen om dat stuk goed en schoon te houden. Dat is relatief makkelijk te regelen.”

U deed in uw tijd als speler toch ook wel eens iets wat niet mocht?

„Natuurlijk. Je kan het de spelers ook niet verwijten. De scheidsrechter ook niet. Het gaat om goede regelgeving.”

Maar het begint toch bij het gedrag van spelers?

„Nee, die doen er alles aan om te winnen. En dat is ook fair, dat willen de supporters. Dus moet je zorgen dat spelers door de regels binnen de lijnen blijven.”

Gaat dat echt voorkomen dat wedstrijden ontsporen?

„In het begin van het seizoen, in augustus, zie je dat iedereen zich nog netjes opstelt. Terwijl in mei iedereen loopt te klagen. Dat komt doordat gedurende het seizoen de belangen steeds groter worden. Spelers zoeken dan nog nadrukkelijker de grens op, daar moet je als bond duidelijkheid in verschaffen.”

Is het gevaar niet dat het voetbal wordt overgereguleerd?

„Nee, totaal niet. Want er blijft altijd ruimte voor interpretatie, dat zie je ook met de VAR. Er blijft emotie, ook als er betere regels zijn.”

Dit is precies waar Infantino hem in 2016 voor vroeg: het voetbal vernieuwen en verbeteren, op het gebied van spelregels, scheidsrechterszaken en technologie. Chief Officer for Technical Development, luidde zijn functie. Op de eerste werkdag van zijn eerste kantoorbaan ooit, kreeg hij op het FIFA-hoofdkwartier in Zürich een vraag van een van zijn veertig medewerkers over vakantiedagen, staat beschreven in zijn autobiografie Basta (2019). „Ik had werkelijk geen idee.”

Hoe was die tijd bij de FIFA voor u?

„Heel apart. Leuk en ook leerzaam. Maar het bleek dat ik te hard van stapel liep. Omdat ik gewend was dingen te veranderen en dat normaal vrij direct doe.”

Hoe bedoelt u dat?

„Nou ja, als ik iets vind, dan zeg ik dat. En dat was men bij de FIFA niet zo gewend. Het eerste interview dat ik gaf [begin 2017 in het Duitse blad Bild] zei ik dat ik het heel interessant vind om te kijken hoe het voetbal is zonder de buitenspelregel. Het spel werd steeds verdedigender. Door buitenspel te schrappen ontstaan er grotere ruimtes en is het iets moeilijker verdedigen en makkelijker scoren. Dat zou je een paar jaar moeten testen in de derde divisie in Duitsland, of waar dan ook.”

Wat gebeurde er vervolgens?

„Dat vond men niet leuk. Bij de FIFA hadden ze zoiets van: die moeten we eventjes terug in zijn hok duwen. Normaal ging ik mee naar alle meetings en afspraken. Daar werd ik steeds minder voor gevraagd. Infantino wordt gekozen door de nationale bonden [211 in totaal], als die gaan twijfelen over zijn beleid, is dat voor hem niet handig. Hij kreeg veel vragen over mijn ideeën. Dus dat was vanaf het begin een probleem.”

U schoof ook aan bij vergaderingen van de internationale spelregelcommissie IFAB. Hoe ging dat?

„De eerste keer was bij een meeting in Frankfurt. Ik stak van leer, onder meer over effectieve speeltijd en het verbod op klagen bij de arbiter. Dat vonden ze erg ingewikkeld. Dan moest er wel heel veel gebeuren. Dat is ook zo, op het moment dat je die regels verandert, geldt dat voor de hele wereld. Dus ook op het derde niveau in Nieuw-Zeeland moet het duidelijk zijn. Dat is nogal wat.”

Lees ook deze reportage uit 2017: In Lisse komt Van Bastens voetbaldroom een klein beetje uit

U had te weinig medestanders voor verandering?

„Dat is me niet gelukt, zo politiek ben ik dus blijkbaar niet. En ik had er ook geen zin in. Ik zei ook: jullie vroegen mij om hier te komen. Ik zit hier niet voor mezelf. Dus als jullie me liever niet willen, toedeledokie. Dan doen we het niet.”

Vindt u het nu niet jammer dat u er zo kort zat? U had het van binnenuit kunnen veranderen.

„Om dat te doen, had ik veel geduldiger moeten zijn. In plaats van twee jaar, had ik er twintig jaar moeten zitten. Maar dan zou ik een volledig ongelukkig leven hebben gehad. Die keuze was hetzelfde als met het trainerschap, ik kreeg niet datgene voor elkaar wat ik eigenlijk wilde. Dat had ik hier ook.”

Waarom moet het voetbal eigenlijk veranderen?

„En zijn veel mensen die zeggen: het is juist mooi, die oude traditie. Maar je moet het bijhouden, zorgen dat het spannend en eerlijk blijft. Het is het verkeerde woord hoor, maar het is een ‘product’ dat zuiver moet blijven. Het moet niet gaan rotten.”

Naast de VAR zijn er de laatste jaren toch veel veranderingen doorgevoerd? Vijf in plaats van drie wissels, de extra tijd wordt preciezer berekend en er wordt strenger opgetreden tegen psychologische oorlogsvoering door keepers bij penalty’s.

„Dat zijn zulke niksige beslissingen. Net zoals er heel erg gewichtig werd gedaan over de aanpassing bij de aftrap, dat je nu direct naar achteren kan passen. Nou, we hebben wat veranderd hoor. Terwijl ik denk: hoe simpel kan het zijn om het spel fundamenteel te verbeteren?”

Zuivere speeltijd – een van uw stokpaardjes – staat nu wel nadrukkelijk op de agenda bij de FIFA.

„Ja, als effectieve speeltijd wordt ingevoerd moet de scheids wel zorgen dat het spel goed doorloopt. En niet dat hij voor elk wissewasje tien minuten uittrekt, omdat de klok dan toch stilstaat.”

Waar staat het voetbal over tien jaar als er nu niets gebeurt?

„Dan kan het zomaar zijn dat televisiemaatschappijen zien dat de kijkcijfers afnemen en zij zich op andere dingen gaan richten. Dan wordt het een serieus probleem.”