Linkse samenwerking zet historische stap, maar is nog niet voltooid

„Historisch!”, zei partijvoorzitter Esther-Mirjam Sent. „Een groots, uniek moment”, vulde partijleider Attje Kuiken aan. Voor de top van de Partij van de Arbeid was maandag een dag van grote historische betekenis. Even voor 17.00 uur maakte het presidium in Utrecht de uitslag bekend van de ledenraadpleging over de volgende stap in de samenwerking met GroenLinks.

Bijna 88 procent van de leden stemmen in met een gezamenlijke kandidatenlijst en gezamenlijk programma voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Dat betekent dat de PvdA voor het eerst sinds haar oprichting in 1946 niet met een eigen kieslijst aan de belangrijkste landelijke verkiezingen zal deelnemen. En misschien wel nooit meer.

Kuiken, sinds een jaar fractievoorzitter in de Tweede Kamer, zei dat ze „een beetje overdonderd” was. Bij het horen van de uitslag vouwde ze haar handen samen. De uitslag en de opkomst (ruim 64 procent) waren „vele malen hoger” dan ze had verwacht.

Laatste kans

Jesse Klaver, politiek leider van GroenLinks, balde op hetzelfde moment zijn vuisten en schreeuwde het uit. „Yesss!”. Ook de leden van zijn partij stemden met grote meerderheid in met het voorstel om samen met de PvdA aan de verkiezingen mee te doen: bijna 92 procent, bij een opkomst van ruim 62 procent.

Voor Klaver heeft de massale steun voor de gezamenlijke campagne een geheel andere betekenis dan voor zijn partner van de PvdA. Kuiken kan de geschiedenis ingaan als laatste partijleider van de sociaal-democraten als zelfstandige politieke partij. Voor Klaver is het mogelijk de laatste kans om zijn al lang geleden verwoorde droom uit te laten komen: premier worden.

Los van zijn persoonlijke ambitie staat er voor de leider van GroenLinks veel op het spel. Klaver is al jaren de grote architect van het linkse samenwerkingsproject. Bij de ineenstorting van de PvdA in 2017 – na vijf jaar regeren met de VVD in Rutte II – wist GroenLinks noch de SP het gat van 29 zetels op te vullen dat op links open kwam te liggen. Sindsdien is Klaver ervan overtuigd geraakt dat een bundeling van linkse krachten nodig is om te bereiken wat hij al jaren aan kiezers belooft: „De koers van Nederland veranderen.”

Een aanzoek aan drie partijen

Al jaren knokt Klaver hard voor samenwerking met zijn „linkse vrienden”, maar de manier waarop is niet altijd consistent geweest. Eerst, in 2020, probeerde hij het met de PvdA en de SP. Een jaar later deed hij tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen een aanzoek aan wel drie progressieve partijen. „Meer Lilian & Lilianne & Sigrid & Jesse, meer GroenLinks”, stond er op een verkiezingsposter. De eenmansactie van Klaver werd door de anderen niet erg serieus genomen.

Bij de kabinetsformatie van 2021 zetten Klaver en Kuikens voorganger Lilianne Ploumen de eerste echte stap richting de linkse samenwerking zoals die nu bestaat. Ze trokken samen op in de formatiegesprekken. De twee zouden elkaar voortaan „vasthouden” en „niet uit elkaar laten spelen”. Ze kwamen niet in Ruttes vierde kabinet.

Het weerhield de top van beide partijen er niet van de ingezette samenwerking voort te zetten. In de Tweede Kamer, waar de fracties samen vergaderen, debatten van elkaar overnemen en nagenoeg hetzelfde stemmen. En in de Eerste Kamer, waar de twee fracties onlangs fuseerden.

Op lokaal niveau verloopt het samensmeltingsproces soms stroever. In sommige provincies voerden GroenLinks en PvdA begin dit jaar hun eigen campagnes, in Drenthe en Groningen lieten ze elkaar juist los bij de vorming van een nieuw college en onlangs viel de gefuseerde fractie in de gemeenteraad van Ridderkerk weer uit elkaar.

Lees ook dit artikel uit 2022: Hoe verlopen de fusieplannen tussen PvdA en GroenLinks op lokaal niveau?

Hobbels

De partijbesturen zien dat niet als beren op de weg. Afdelingen, zo geldt in beide partijen, mogen zelf bepalen in hoeverre ze met andere in zee gaan. Het samenwerkingsproces tussen GroenLinks en PvdA is vooral een zaak voor de landelijke fracties, teneinde in de Eerste en Tweede Kamer een vuist te maken in de Haagse machtspolitiek.

De steun bij leden voor dat idee mag dan bijzonder groot blijken, toch moeten de komende weken nog enkele hobbels worden genomen. Allereerst: wie wordt de nieuwe lijsttrekker en partijleider? Daarover breken de partijtoppen nog het hoofd. Ten tweede zijn er inhoudelijk nog tal van thema’s waar beide partijen, of hun achterbannen, anders over denken. Met als meest fundamentele breuklijn: klimaatbeleid. Voor GroenLinks kan dat niet radicaal genoeg zijn. Met ingrijpende maatregelen voor burgers en bedrijven. Voor de PvdA moeten klimaatmaatregelen ook haalbaar en betaalbaar blijven voor mensen met een smalle beurs. En waar GroenLinks Tata Steel en Schiphol aan banden wil leggen, denkt de PvdA aan werkgelegenheid. Een gecombineerde programmacommissie zal snel aan de slag gaan om te pogen hier een coherent en geloofwaardig verhaal van te maken.

Het zou voor de potentiële linkse kiezers helpen als de partijleiders ook evenveel enthousiasme tonen over het samenwerkingsproject. Dat is nog niet helemaal het geval. Waar Jesse Klaver vorige week verklaarde lid te zijn geworden van de PvdA, deed Attje Kuiken dat nog niet andersom. Op de vraag waarom niet, reageerde ze maandagmiddag in Utrecht wat geërgerd. „Ik ben hier om de uitkomst van het referendum te vieren, niet om uit te leggen waarom ik geen lid van GroenLinks ben.”

Lees ook dit artikel: Ook links zoekt nieuwe leider, maar weet nog niet hoe