Drinkwaterbedrijven behoren tot de grootste natuurbeheerders van Nederland. Grote duingebieden fungeren als natuurlijke waterzuiveringssystemen. Een lezer vroeg zich af of het zuiveren van drinkwater in de duinen niet tot een vervuiling van de grond leidt. Waar blijft de verontreiniging?
Het rivierwater moet al aan bepaalde normen voldoen voordat het de duinen in mag, vertelt Steven van Duijvenbode, procestechnoloog bij Waternet, dat de Amsterdamse Waterleidingduinen beheert. Dat gebied ten zuiden van Zandvoort is sinds 1853 waterwingebied. „Als er een verontreiniging op de Rijn is, krijgen wij een seintje, vertelt Van Duijvenbode. „Dankzij het Rijn-alarmmodel weten we precies op welk uur die verontreiniging bij ons innamepunt bij Nieuwegein langskomt, dan stoppen we de waterinname. Gelukkig gebeurt dat maar zelden.”
Ruim honderd jaar lang werd er alleen natuurlijk duinwater onttrokken, maar dat leidde op den duur tot flinke verdroging en verzilting. Daarom brengt Waternet sinds de jaren vijftig voorgezuiverd rivierwater uit het Lekkanaal de duinen in om het grondwater aan te vullen. Vandaag de dag voorzien de duinen de hoofdstad en omliggende gemeenten nog altijd in tweederde van het drinkwater – 180 miljoen liter per dag. Ook andere duingebieden zijn belangrijk voor drinkwater.
Watervervuiling komt in vier vormen, legt Luuk Rietveld uit. Hij is hoogleraar drinkwater en urbane watertechnologie aan de TU Delft. Slibdeeltjes, die het zand van de duinen zou kunnen verstoppen, voedingsstoffen die ongewilde algengroei bevorderen, zware metalen en ten slotte microverontreinigingen, zoals pesticiden, ziektekiemen en medicijnresten. De eerste drie worden vooraf uit het rivierwater gehaald. En de meeste microverontreinigingen spoelen gewoon de duinen weer uit, aldus Rietveld.
Wat doen de duinen dan wel? In gemiddeld drie maanden zakt het water door het zand, vertelt Van Duijvenbode, terwijl van nature voorkomende bacteriën zich tegoed doen aan organische microverontreinigingen – grofweg 40 procent daarvan breken ze af. De ene waterdruppel doet er maar zestig dagen over, de andere wel een jaar. Dat is een kwestie van kansverdeling. Van Duijvenbode: „Een druppel moet tussen allemaal zandkorrels door. De ene keer gaat-ie linksaf bij een korrel, dan weer rechtsaf.” Ook fijn voor een constante waterkwaliteit, overigens, aldus Van Duijvenbode. Het inkomende water kan namelijk verschillen in kwaliteit, maar wat de duinen uitkomt, is „mooi vlak”.
Mooi vlak, maar nog niet schoon genoeg. Met pfas kunnen de bacteriën niets. Van Duijvenbode: „Deze stoffen zijn zo goed oplosbaar in water dat ze door de bodem heen fietsen en weer aan de duinen worden onttrokken. Koolfilters in de nazuivering halen het eruit.” De meeste zuivering gebeurt dus buiten de duinen.
De duinen zijn ook belangrijk als buffer. Van Duijvenbode: „We kunnen twee tot drie maanden zonder nieuwe wateraanvoer. Maar daarna is het wel erg droog, hoor. Gelukkig is dat nog nooit voorgekomen.” Tot vervuiling van de duinen leidt het in ieder geval niet. Het beetje slib dat zich in de infiltratiebekkens ophoopt, komt vooral van dode waterplanten en wordt elke 25 jaar verwijderd.
Voor wie niet genoeg kan krijgen van economie (dat geldt natuurlijk voor jullie allemaal): de rubriek ‘Zo simpel is het niet’ van econoom, NRC-redacteur en podcastmaker Marike Stellinga wordt nu wekelijks ook als nieuwsbrief verstuurd.
In deze rubriek onderzoekt Stellinga hoe de economie invloed heeft op de maatschappij en de politiek. En waar politieke wensen botsen met de economische werkelijkheid. Nooit meer een aflevering missen? Inschrijven voor de wekelijkse nieuwsbrief doe je hier.
Liveblog Economieblog
Ranglijst welvaart in Europa: Nederland op vierde plek
Wacht even, zegt Kimberley Bos (31), en ze loopt naar de balie van de sporthal op Papendal. Of ze een inbussleutel hebben, maatje 5. Op verzoek van de fotograaf heeft ze de slee meegenomen waarop ze vorige maand in het Amerikaanse Lake Placid de eerste Nederlandse wereldkampioen skeleton werd, maar de losse onderdelen liggen nog in de achterbak van haar auto. In elkaar zetten is zo gedaan, zegt Bos, maar daarvoor heeft ze wel gereedschap nodig.
Háár gereedschap ligt nog in de VS bij haar Amerikaanse vriend thuis, vertelt Bos als ze is gaan zitten in de kantine. Ze dacht nog wel een inbussleutel in Nederland te hebben liggen, maar die bleek te klein. In de paar dagen dat ze weer terug is in Nederland – na haar wereldtitel bleef ze een maand in de VS om vakantie te vieren – heeft ze het te druk gehad met interviews, familiedingetjes en trainen om in de winkel een nieuwe te kopen. Intussen komt een baliemedewerker aanlopen met een rijtje inbussleutels. Maatje 5 zit er tussen, ziet Bos opgetogen. „Dit gaat wel lukken, dankjewel. Ik breng hem zo terug.”
Er is nog een reden dat ze haar inbussleutel samen met wat andere spullen in de VS heeft achtergelaten, zegt Bos nu ze het juiste gereedschap in handen heeft: het scheelde gewicht dat mee moest in het vliegtuig. „Dat is een duur geintje. De eerste twee koffers inchecken gaat nog wel, maar daarna kost elke koffer al gauw zo’n 250 tot 300 euro.” Haar vriend komt over een paar weken naar Nederland, dan neemt hij haar spullen mee.
Nieuwe sponsor, nieuwe slee
Ook nu ze wereldkampioen is, blijft Bos aan haar financiën denken. Het is haar lot als eenpitter in een kleine sport „waar mensen maar eens in de vier jaar naar kijken”, zoals ze het zelf zegt. Bovendien: „Dit is 250 euro makkelijk uitgespaard. Ik blijf wel gewoon een Hollander, ik ga geen geld uitgeven aan dingen die niet nodig zijn.”
Haar historische wereldtitel heeft ze evenwel deels te danken aan de ruimere financiële mogelijkheden die ze sinds afgelopen seizoen heeft dankzij de komst van een grote sponsor. Een groen vakje op haar bodywarmer toont de naam van Reggeborgh, tevens naamgever van een van de grote commerciële schaatsteams in Nederland.
Wat ook een belangrijke rol speelde, is haar nieuwe slee. Bos trainde er al op sinds de Winterspelen in Beijing, maar had er tot afgelopen seizoen nog geen wedstrijd op gesleed. „De slee is sneller omdat hij beter bestuurbaar is en minder weerstand heeft. Maar voordat je automatismen aanleert, voordat je precies weet hoe de slee reageert, moet je veel afdalingen doen. Ik begin de slee nu te begrijpen.”
Meer geld en een nieuwe slee. Was dat het geheim van deze wereldtitel?
Bos moet lachen. „Zeker, zeker. En al die ervaring die ik in de jaren hiervoor heb opgedaan. Je leert van elke wedstrijd. Van geld wordt je niet per se beter, maar als het er is, kun je een programma draaien dat je beter maakt. Het zorgt voor rust en ruimte en flexibiliteit.”
Wat zijn dingen die je anders hebt kunnen doen dan in voorgaande jaren?
„Hoe we hebben gereisd. We vliegen weinig, omdat het ingewikkeld en prijzig is met al onze spullen. Toch hebben we een aantal keer ervoor gekozen niet te rijden maar te vliegen naar een wedstrijd om daar beter uitgerust te zijn. Voor het EK in Lillehammer [waar Bos brons won, red.] zijn we eerder naar Noorwegen afgereisd zodat ik meer trainingsuren kon maken met mijn nieuwe slee. Vroeger moesten we checken of dat kon met het budget, nu hoefden we dat niet te checken.
„Mijn fysiotherapeut is nu ook altijd mee, hiervoor sloot hij bij trainingskampen vaak later aan. En we hebben afgesproken dat in het appartement waar we slapen, ik een kamer voor mezelf heb. Zodat ik in een wedstrijdweek mijn eigen ritme kan volgen.”
Ik las dat je ook meer ijzers voor onder je slee kon meenemen naar wedstrijden.
„Ik heb een teamgenoot die dezelfde slee heeft, dus tot vorig seizoen deelden we altijd samen een tas met ijzers als we gingen vliegen. Dit seizoen hadden we elk onze eigen tas. Daardoor had ik meer opties, en zeker tijdens het WK is dat een hele goede keuze geweest. We hadden daar zulke uiteenlopende weersomstandigheden dat ik in vier dagen tijd vier paar verschillende ijzers onder mijn slee heb gemonteerd. Als we die niet bij ons hadden gehad, en dat was vorig jaar vrijwel zeker het geval geweest, dan durf ik wel te garanderen dat de uitslag van het WK anders was geweest. Dat heeft zich volledig uitbetaald.”
Overrompeld
Het duurde vrijwel het hele seizoen om het goede gevoel op haar nieuwe slee te krijgen, met wisselende resultaten tot gevolg, maar op het juiste moment was Bos begin maart op haar best. In het olympische ijskanaal van Lake Placid, in 1932 en in 1980 de Amerikaanse gastheer van de Winterspelen, pakte ze op de eerste dag van het WK skeleton na twee van de vier afdalingen de leiding.
De volgende dag kwam niemand meer bij haar in de buurt: met snelheden van bijna 120 kilometer per uur sleede Bos naar een baanrecord en maakte ze twee keer de snelste afdaling van de dag; oppermachtig werd ze wereldkampioen. Na afloop sprong ze haar ouders, die speciaal voor haar naar de VS waren afgereisd, in de armen. „Zo fijn dat ze er waren. De vorige twee keer toen ik er heel dichtbij was, waren ze er ook. Dus het was wel heel jammer geweest als ze deze hadden moeten missen.”
Door haar wereldtitel heeft Bos nu vrijwel alle grote prijzen in haar sport weten te winnen: het WK, het EK, de wereldbeker (twee keer), een olympische bronzen medaille en op meerdere locaties baanrecords. Alleen olympisch goud ontbreekt nog.
Nadat je wereldkampioen was geworden, zei je tegen het AD: ‘Ik weet nog niet zo goed wat het betekent, maar wel dat het veel betekent.’
„Dat was direct na de wedstrijd, ik was nog helemaal overrompeld door alle reacties. Ik had het idee dat het in Nederland niet leefde, maar nadat ik had gewonnen liep mijn telefoon midden in de nacht helemaal over. ”
Weet je inmiddels wat het betekent voor je?
„Ik draai al heel lang op een heel hoog niveau mee, maar een wereldtitel had ik nog niet. Ik voelde dat ik in dat rijtje thuishoorde, maar ga het maar doen. Nu heb ik daar bewijs voor.”
Speelde daarbij mee dat je de afgelopen twee jaar heel dichtbij was maar naast de wereldtitel greep?
„Het kwam wel in mijn hoofd voorbij. Twee jaar geleden was ik heel blij met zilver op het WK, ook al scheelde het maar éénhonderste met de winnaar. Een week later dacht ik bij mezelf: ik hoop dat ik de wereldtitel nog een keer win, anders was dit wel heel erg zonde. Vorig jaar had ik dikke, vette pech; ik stond na de eerste afdaling eerste, maar toen ging mijn helmsluiting niet dicht en ging het mis omdat ik met een loszittende helm en beperkt zicht moest afdalen. Daar ben ik dit keer geen enkele keer bang voor geweest.
„Tijdens de wedstrijd in Lake Placid was ik alleen maar gefocust op het sleeën, ik heb mezelf niet toegestaan afgeleid te worden door wat er voorgaande jaren is gebeurd. Ik ben daarom ook zo trots op deze titel.”
Hoe verhoudt deze titel zich tot je olympische bronzen medaille?
„Deze wereldtitel betekent meer; dit is het hoogst haalbare in mijn ogen. De buitenwereld ziet dat misschien anders, de Olympische Spelen zijn iets heel groots, maar voor mij is het logisch dat dit de belangrijkste prestatie uit mijn carrière is.”
Voor veel sporters staat er één prijs hoger in de pikorde: olympisch goud. De enige titel die nog ontbreekt op jouw erelijst.
„In mijn optiek zijn de Spelen en het WK dezelfde wedstrijden, met precies dezelfde mensen en exact hetzelfde niveau. Er gaat volgend jaar niet ineens iemand aan de start staan die ik niet ken. Dus stel dat ik niet win, dan doet dat niets af aan het niveau dat ik in Lake Placid heb laten zien. Ik heb op het belangrijkste moment van het seizoen mijn hoofd koel weten te houden en iedereen weten te verslaan.”
Dankzij je wereldtitel ben je volgend jaar de grote favoriet.
„Dat is geen onlogische conclusie, maar zo zie ik mezelf niet. Als je naar het huidige veld kijkt, zijn er minimaal zeven namen die net zulke goede papieren hebben als ik. Mijn logica werkt misschien anders, maar ik zie niet in waarom zij nu minder kans maken omdat ik het WK gewonnen heb.”
Doe je je wereldtitel daarmee niet tekort?
„Ik ben niet toevallig wereldkampioen geworden, ik weet dat ik het niveau heb om te winnen. En ik sta er goed voor: mijn zege heeft me het vertrouwen gegeven dat we met mijn nieuwe slee op de goede weg zijn. Dat zorgt ervoor dat ik volgend jaar heel goed voorbereid aan de start zal staan.”
Worden de Olympische Spelen in Milaan-Cortina je laatste kunstje?
Verbaasd: „Geen idee.”
Ik vraag het omdat je na de Olympische Spelen in Pyeongchang in 2018 twijfelde je of je nog vier jaar doorwilde. Ook na de Winterspelen in Beijing in 2022 wist je het niet zeker. Inmiddels zijn we zeven jaar verder.
„Voor mij is de voorwaarde om door te gaan dat ik erin geloof dat ik nog beter kan en dat ik met plezier mijn sport kan beoefenen zonder daarvoor krom te moeten liggen. Wat ik na Pyeongchang niet meer wilde, was elke week veertig uur werken, trainen en zo mijn sport betalen. Ik wist dat ik die investering op een gegeven moment niet meer zou kunnen opbrengen, ik kwam daar niet mee vooruit. Voor progressie had ik rust en financiële zekerheid nodig.”
Die is er gekomen.
„Klopt, ik had het er toevallig vanochtend nog over dat het echt heel gek is dat ik niet meer op zoek hoef naar sponsoren om mijn seizoen te betalen. Maar dan nog blijven er altijd dingen die je moet laten omdat je topsport bedrijft, zoals een maatschappelijke carrière of een gezinsleven. Het moment dat ik stop, zal het moment zijn dat ik me aan andere dingen wil committeren.
„Ik heb nog niet verder gekeken dan de Spelen volgend jaar, er is geen plannetje ofzo. Ik denk dat als je het me na de Spelen vraagt, ik het ook nog niet weet. Het is heel irritant als dat direct na zo’n groot toernooi wordt gevraagd. Je hebt net jaren naar dat moment toegeleefd, mag je ook even geen plan hebben? Ik snap dat je de vraag stelt, maar als ik het antwoord volgende zomer kan geven, dan is dat al vroeg.”
Tegen de hoofdverdachten van de kunstroof uit het Drents Museum ligt een „overdaad aan bewijs”, dat zei het Openbaar Ministerie vrijdagochtend tijdens de eerste pro-formazitting in de rechtbank in Assen. Het OM vermoedt dat de gestolen Dacische schatten nog terug te vinden zijn.
De 35-jarige Bernhard Z. en de 36-jarige Douglas W. uit Heerhugowaard waarvan het OM eind januari de identiteit bekendmaakte, blijven langer vastzitten. In het onderzoek, dat nog loopt, is volgens het OM ruime bewijslast voor de betrokkenheid van de mannen bij de roof. Ze worden, samen met één andere man, als hoofdverdachten gezien. In totaal zijn er zeven verdachten, waarvan er nu drie in detentie zitten.
Het OM gaf bij de zitting een uitgebreide toelichting op de stand van het onderzoek naar de kunstroof, mede vanwege de grote politieke, bestuurlijke en maatschappelijk onrust die de kunstroof teweeg heeft gebracht, in Nederland en Roemenië.
Volgens het OM zijn de helm van Cotofenesti en de drie Dacische armbanden waarschijnlijk gestolen met de bedoeling ze door te verkopen. Of er een externe opdrachtgever achter zit, valt nog niet te zeggen. Dat de verdachten geen informatie delen over de mogelijke vindplaats van de objecten, kan volgens het OM leiden tot strafverzwaring. Als de stukken niet gevonden worden, kan de schade verhaald worden op de dieven. De verzekeringswaarde van de vier stukken is 5,7 miljoen euro.
Bewijs
In de eerste openbare zitting geeft het OM een waaier aan bewijs voor de betrokkenheid van de twee mannen die ervan verdacht worden in de nacht van vrijdag 24 januari op zaterdag 25 januari met een zwaar explosief ingebroken te hebben bij het Drents Museum, en de Dacische schatten gestolen te hebben. De werken kwamen uit de tentoonstelling Dacia – Rijk van goud en zilver, met bijna zevenhonderd geleende objecten uit Roemenië.
Het OM heeft het dna van de verdachten onder andere gevonden op kleren in een weggegooide tas. In diezelfde kleding zaten glassplinters die „met de grootst mogelijke waarschijnlijkheid” afkomstig zijn van de opgeblazen deur en twee vitrines uit het Drents Museum. De glassplinters zijn ook gevonden in een gehuurd vakantiehuisje, nabij Borger. De politie heeft ook achterhaald dat één of meerdere verdachten op meerdere momenten en plekken online heeft gezocht naar informatie over het Drents Museum, waaronder een plattegrond. Daarnaast heeft het bewijzen van huur van auto’s, bankafschriften van een tankstation en aankoop van telefoons.
De museumdeur die opgeblazen werd was heel stevig, blijkt uit onderzoek. De kracht van het explosief heeft volgens het OM die van een vuurwerkbom Cobra 6 of 8 „ver overstegen”.
Het Openbaar Ministerie bevestigt dat er undercoveragenten zijn ingezet in de zaak
In de rechtbank werd de „consequent zwijgende proceshouding” van de twee hoofdverdachten benoemd. De mannen lieten zich ook vrijdag niet inhoudelijk uit over de zaak. Ze uitten wel kritiek op hoe het onderzoek verloopt: de 35-jarige Bernhard Z. zegt dat zijn familie „heel erg last heeft” van de foto die van hem is gedeeld. De andere verdachte zegt dat hij midden in de nacht bezoekers heeft gekregen in zijn cel, die zich voordeden als vertegenwoordigers van het OM.
Undercover
Het Openbaar Ministerie bevestigt tijdens de zitting dat er undercoveragenten zijn ingezet in de zaak. Al vroeg in het onderzoeksproces hebben agenten contact opgenomen met een 20-jarige man die op een bouwmarkt in Assen is gesignaleerd. Hij zou daar de moker en hamer hebben gekocht die bij de inbraak zijn gebruikt. De agenten deden zich voor als potentiële kopers voor de gestolen kunstschatten. Volgens De Telegraaf boden de agenten vier ton voor de objecten. De 20-jarige man werd gearresteerd op 23 april, en heeft in een getuigenis gezegd dat hij de derde uitvoerder van de kunstroof is.
Hij wijst de 36-jarige man die vrijdag in de rechtbank zit, volgens het OM aan als ‘het brein’ achter de zaak, die alles gepland heeft. Het ‘brein’ zou in de nacht van 25 januari vertrokken zijn met de vier gouden objecten, om ze ergens op te bergen. Hij zegt vrijdag „onschuldig” te zijn.
Aanvankelijk zou vrijdag besloten worden over de verlenging van de detentie van drie verdachten. Maar de derde is begin mei vrijgelaten. Hij blijft verdachte in de zaak, maar het OM concludeert dat hij „niet betrokken is geweest bij de uitvoering van de kunstroof in het museum”. Hij had in de ogen van het OM een ondersteunende rol.
Lees ook
Lees ook In Roemenië stond de gestolen helm van Cotofenesti op de voorkant van schoolboeken
Tamelijk ongebruikelijk, was dat het Openbaar Ministerie eind januari besloot naam en foto van twee verdachten bekend te maken. Volgens minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD) konden de twee mannen kiezen: de vindplaats van de gouden objecten delen, of hun privacy opgeven. Een „schandpaaltactiek” die doet denken aan „afdreiging”, aldus advocaten in NRC. Toch woog het belang zwaar genoeg, volgens minister Van Weel: „We willen de kunstschatten zo snel mogelijk terug hebben. Daarbij speelt tijd ook een rol”, zei de minister tegen RTL.
Een volgende zitting in de zaak zal plaatsvinden op 30 juli. Dan komt ook de zaak van de 20-jarige verdachte voor het eerst openbaar aan de orde.
