Als twee inspecteurs van de Nederlandse Arbeidsinspectie vrijdagavond rond etenstijd een restaurant in Groningen binnentreden en zich voorstellen, roept een medewerker van het bedrijf meteen iets naar twee jongens die in de hal op een bankje zitten. Wat ze zegt, verstaan de inspecteurs niet. Maar de jongens lopen direct naar buiten. Daar worden ze opgevangen door twee medewerkers van de vreemdelingenpolitie. Die willen weten wie de jongens zijn, wat ze daar doen en waar ze vandaan komen. Ze verblijven in de opvang voor minderjarige alleenstaande vreemdelingen in Groningen. Ze hebben eten besteld, zeggen ze.
De inspecteurs geloven het niet. Ze denken dat de jongens illegaal bezorgen voor het restaurant. Ze dragen dure sneakers, hebben draadloze oordopjes in hun oren. Van hun leefgeld in de opvang kunnen ze dat niet betalen, weten de agenten. Maar op heterdaad betrapt zijn ze niet. „Dit keer hebben zij gewonnen”, zegt een van de inspecteurs.
Regio biedt kansen voor criminaliteit
De gemeente Groningen zet sinds vorig jaar extra in op de bestrijding van ondermijnende criminaliteit. Ook werkt de gemeente aan een regionaal interventieteam dat controles gaat uitvoeren. Dat team moet eind dit jaar beginnen. De afdeling openbare orde en veiligheid is uitgebreid en de gemeente organiseert meer bestuurlijke controles, zoals deze inspectie op vrijdagavond, die al sinds september werd voorbereid. Dit is de eerste gezamenlijke manoeuvre van arbeidsinspectie, vreemdelingenpolitie, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en het UWV.
Uit twee rapporten van onderzoekers Edward van der Torre en Pieter Tops over ondermijning in de stad Groningen en in de regio, (Groningse praktijken en Ondermijning in het Ommeland) blijkt dat de provincie criminelen veel kansen biedt. De regio Groningen door de anonimiteit, havens, bedrijventerreinen, goedkoop vastgoed en beschikbare schuren. De stad door een riant aanbod van horeca, waarvan een deel 24/7 open is, winkels, evenementen, universiteit en hogeschool en betaald voetbal. Dat maakt de stad aantrekkelijk, waardoor criminaliteit volgens de onderzoekers niet zo opvalt.
De horeca is kwetsbaar voor het faciliteren van georganiseerde criminaliteit, het plegen van strafbare feiten en het gebruik als dekmantel voor witwaspraktijken. Deze vrijdag controleert de gemeente daarom restaurants en afhaallocaties. Het gaat specifiek om Aziatische restaurants. In de stad Groningen nemen die de laatste tijd toe. In een straat in het centrum zitten zes Aziatische eettentjes. In totaal heeft de stad nu tachtig Aziatische horecagelegenheden. Daarom wil de gemeente een beeld krijgen van de restaurants en controleert het samen met de arbeidsinspectie, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, het UWV en de politie in vier teams onaangekondigd acht plekken. Zo’n 50 controleurs en politieagenten doen mee.
Extra reden om Aziatische restaurants te bezoeken, is dat de Nederlandse Arbeidsinspectie in een onderzoek uit 2022 ernstige benadeling, mensenhandel en werkverschaffing aan illegalen rapporteerde in Aziatische restaurants. Over sommige restaurants in Groningen heeft de inspectie signalen ontvangen, een deel krijgt een tweede controle en een deel is een random steekproef. De controle is bewust op vrijdagavond rond etenstijd, op primetime. „Anders is er niets te zien”, zegt een inspecteur van de arbeidsinspectie.
Het restaurant waar de twee jongens snel naar buiten glippen, is vorig jaar tijdens een controle op maaltijdbezorgers al eens bezocht. Toen was er een 15-jarige jongen als bezorger aan het werk, wat niet is toegestaan. De inspecteurs zien steeds vaker jonge kinderen die werken als bezorger. Vaak krijgen ze te weinig betaald. „Je merkt dat er te weinig bezorgers zijn, ze zijn daarom steeds jonger. Vorige week had ik er nog een van twaalf jaar oud, om 23.30 uur ’s nachts”, zegt een inspecteur.
Tijdens de controle komen er nauwelijks meer bezorgers aan bij het restaurant. De vier elektrische fietsen blijven ongebruikt op de stoep staan. „Vast allemaal geappt en gebeld”, vermoedt de agent. Van tevoren heeft een medewerker van de arbeidsinspectie alle teams al gewaarschuwd om niet op elkaar te wachten en direct door te gaan naar de volgende locatie. „Ik vermoed dat als we in de stad zijn, het nieuws dat we aan het controleren zijn zich als een lopend vuurtje verspreidt. Denk aan de controle met de maaltijdbezorgers vorig jaar, toen er binnen een uur geen bezorger meer op straat te vinden was.”
Zolderkamer
De 15-jarige jongen blijkt er niet meer te werken, maar de inspectie komt nu iets heel anders tegen. Boven het restaurant blijkt een kamertje met een bed erin te zijn. De eigenaar zegt dat de kok daar af en toe in het weekend slaapt. De kok zegt dat hij er sinds 2020 slaapt. De gemeente gaat nu onderzoeken of de eigenaar een woonvergunning voor boven het restaurant heeft, of dat de kok daar illegaal verblijft.
De inspectie van het restaurant duurt langer dan verwacht. Het is onduidelijk hoeveel bezorgers er aan het werk zijn. De inspecteurs kijken daarom ook camerabeelden van de zaak terug. „We hebben maar één kans om het goed te doen”, zegt een man van de arbeidsinspectie.
Het tweede restaurant dat het team bezoekt, is een grote zaak met veel werknemers. De inspecteurs scannen de identiteitsbewijzen van het personeel en controleren de urenregistratie van de eigenaar. Stelletjes die zitten te eten, kijken vreemd op van het bezoek. Een inspectie op een drukke avond vindt de eigenaar niet prettig, maar hij begrijpt dat het moet. Hij laat alle papieren zien, heeft een app op zijn telefoon waarin hij de bonnetjes bijhoudt en geeft de gegevens van zijn boekhouder door aan de inspectie. „We doen ons best”, zegt hij. De inspecteur: „Dat zie ik ook. Het is in orde.”
Muizenkeutels
Intussen heeft een ander team aan de andere kant van de stad een heel andere situatie te pakken. De keuken van een afhaalrestaurant is zo smerig, dat de inspecteurs van de Voedsel- en Warenautoriteit besluiten de zaak per direct te sluiten. In de keuken vinden ze muizenkeutels, de geopende potten satésaus liggen op de grond en het stopcontact hangt nog net met een draadje aan de muur. Het is vies, maar de inspecteurs zijn wel wat gewend. „We waren een keer in een keuken, midden in de zomer, dertig graden, hing boven de wc een peking eend”, vertelt een man die het werk al jaren doet.
Als alle inspecties zijn afgerond en de teams ’s avonds laat bij de gemeente weer bijeenkomen, worden de ervaringen uitgewisseld. De opbrengst van een avond inspecteren? Twee keer kinderarbeid; drie keer een overtreding op de Wet arbeid vreemdelingen, waarbij mensen uit landen buiten de Europese Unie zonder geschikte vergunning aan het werk zijn; een restaurant waar de werknemers te veel uren werken; een mogelijk illegale slaapplek en een branddeur die niet open kan. Behalve geregistreerde overtredingen levert zo’n grote inspectie de gemeente nog veel meer op, zegt een ambtenaar. „We willen laten zien dat we het belangrijk vinden dat regels worden nageleefd en we als overheid gezamenlijk optreden. En dat je hier niet zomaar wegkomt met overtredingen.”
