Kyrylo (14) uit Oekraïne ging op kamp op de Krim. En nu vindt hij Poetin een ‘prima president’

„Vroeger sprak hij nog wel Oekraïens, nu alleen nog maar Russisch”, verzucht Natalja Sakalo over haar zoon Kyrylo (14). En de tiener spreekt niet alleen Russisch, hij noemt Rusland ook een „groots land, met een prima president” en heeft het voortdurend over roebels.

Het is warm en benauwd in de kamer die deze familie uit Cherson toegewezen kreeg in een woongemeenschap in Kyiv. Het is in een flatje dat speciaal gebouwd is voor intern ontheemden. Oma, moeder en zoon wonen en slapen er in één ruimte. Buiten het raam hangt een Oekraïense vlag.

Op 7 oktober vorig jaar ging Kyrylo vanuit het toen door Rusland bezette Cherson twee weken op vakantiekamp naar de Krim – net als zeker 2.300 andere kinderen uit de regio, afgaande op Russische berichtgeving. Kyrylo’s tripje naar het schiereiland zou zes maanden duren. Op een video is te zien hoe hij zijn oma bij terugkomst in de armen valt.

In de weken nadat Kyrylo aankwam in badplaats Jevpatorija, trok Rusland zich terug uit Cherson en werd de stad bevrijd. In het kamp werd Kyrylo’s vertrek twee keer uitgesteld en daarna stilzwijgend afgelast. Oma Tetjana Sakalo (73): „Ik wist dat het lang zou gaan duren toen Kyrylo me in november vertelde dat ze in het vakantiekamp winterjassen begonnen uit te delen. Ze hebben ons gewoon bedonderd.”

De Commissaris voor Kinderrechten in de Republiek van de Krim, Maria Lvova-Belova, zei dat de kinderen waren uitgenodigd „om uit te rusten en aan te sterken” toen de situatie in de regio-Cherson begon te verergeren. Kyrylo’s oma denkt dat Rusland wist dat het zich ging terugtrekken uit Cherson, en toen besloot de kinderen te gijzelen. Destijds boden vijf kindersanatoria plaats aan 2.360 kinderen uit de regio Cherson, aldus de lokale autoriteiten.

Voor de gezondheid

Het is woensdagavond 5 oktober 2022 als Kyrylo’s klas door de leraar wordt uitgenodigd in de klassen-app, een Telegramgroep. „Zorg dat morgen rond lunchtijd je documenten klaarliggen,” was er volgens Kyrylo in de groep te lezen – aantonen kan hij het niet omdat hij die tekst nadien heeft verwijderd. „Hij stond meteen te juichen”, zegt oma op plagende toon. „Hij riep: ik hoef niet naar school! Vakantie!”

„De hele zomer al reisden kinderen naar de Krim en terug. Sommige kinderen gingen zelfs twee keer”, zegt Kyrylo’s moeder Natalja, een vrouw van in de veertig. „En hij was nog niet geweest.” Oma Tetjana steunde het plan ook. Toen zij twaalf was, reisde ze met school naar de stad Oeman, een stad 200 kilometer ten zuiden van Kyiv. „We gingen naar het Sofijivka Park en ik praat er nog steeds over. Ik ben ook in Sint-Petersburg in de Hermitage geweest, en ik heb Moskou bezocht, ik herinner het me allemaal. Als je zulke schoonheid hebt gezien, draag je dat een leven lang met je mee.”

De eerste weken waren leuk

Zo zag ze het reisje naar de Krim ook. Kyrylo was er nog nooit geweest, „hij was überhaupt nog nooit ergens geweest”. Het gezin heeft niet veel geld. Oma is met pensioen en krijgt omgerekend 250 euro per maand, Natalja werkte in Cherson op de markt als verkoper.

Eén uur nadat hij met zijn documenten naar school was gebracht, vertrok de bus. De helft van de klas ging mee, zegt Kyrylo. Hij kreeg een appel en boterhammen mee voor onderweg, hij at het op binnen een uur, ze moesten rivier de Dnipro nog over. Twee leraressen reisden mee. Rond middernacht kwamen de kinderen aan bij het vakantiekamp.

De eerste weken waren leuk, herinnert Kyrylo zich. Het vakantiekamp Droezjba – ‘Vriendschap’ – staat pal aan het strand. De kinderen kregen pannenkoeken. „Ik voetbalde, sliep en sloopte het gebouw”, zegt hij lachend. „Als de lichten uitgingen gooiden we natte sokken naar elkaar.” In november was de lol er wel af. Eén van de juffen belde de ouders om te zeggen dat ze de kinderen achterliet. „Ze kreeg geen salaris meer, alleen nog eten en verblijf, ze zei: ‘Dat is niet genoeg voor mij.’ En ze vertrok”, zegt oma. Even later vertrok ook de tweede juf. „Eén bleef op de Krim en de ander ging naar Rusland”, zegt Kyrylo. Hij wilde inmiddels echt naar huis.

In december werden de kinderen overgebracht naar een ander vakantiekamp, Loetsjisty – ‘Stralend’. Alle kinderen uit de bevrijde gebieden die vastzaten op de Krim werden daar samengebracht, bevestigen lokale mediaberichten.

Kyrylo’s antwoorden op de vragen van de verslaggever worden steeds korter, hij vraagt zijn oma om namens hem verder te vertellen. „Je had toen niet meer altijd telefoonverbinding”, zegt zij. „Maar elke keer dat we belden zei je alleen maar: ‘Kom me halen, kom me halen, kom me halen.’ En als ik vroeg wat er dan was, zei je alleen maar: ‘Kom me halen’.”

„Ze waren niet respectvol”, zegt Kyrylo zachtjes. Hij kreeg twee keer te horen dat zijn moeder hem niet meer wilde en hij bij een pleeggezin ondergebracht zou worden. Zijn telefoon werd regelmatig afgepakt. Het terrein werd bewaakt door mannen met pistolen, herinnert Kyrylo zich. „Het was gewoon een gevangenis”. „Bewaking met kogelvrije vesten in een vakantiekamp voor kinderen”, schampert oma.

Constante druk

In Loetsjisty, het tweede vakantiekamp, kreeg Kyrylo voor het eerst sinds september onderwijs. Russisch onderwijs. Er werd geprobeerd de kinderen te overtuigen van het Russische narratief over de oorlog. Dit gebeurde onder andere in de patriottische les ‘gesprekken over belangrijke zaken’. In die lessen wordt volgens een door Moskou vastgesteld scenario de ‘speciale operatie’ uitgelegd, met de ‘rol van het collectieve westen’, de ‘heldenmoed van het Russische leger’ en de ‘misdaden van Kyiv tegen de Donbas’. Critici noemen deze sinds vorig jaar verplichte lessen indoctrinatie en propaganda. Kyrylo en de andere Oekraïense kinderen moesten de vlag hijsen en het Russische volkslied zingen. „Ik zong niet mee”, zegt Kyrylo. „En dan kreeg ik straf”.

Als zijn moeder en oma met Kyrylo belden zei hij alleen maar: ‘Kom me halen’

Nee, geslagen werd hij niet, maar hij voelde constante druk. „Ik werd de hele tijd gecontroleerd. Het was een gevangenis, maar ik kon er wel uit ontsnappen.” Het vakantiekamp kon hij uitglippen, maar waarheen? Kyrylo dacht erover om zelf terug te lopen. „Ik overwoog eten te gaan stelen en in verlaten huizen te gaan slapen”, zegt Kyrylo. „Ik dacht misschien kan ik via de dam van Kachovka, maar daar liggen mijnen. Ik dacht zelfs, misschien kan ik via Kramatorsk (stad in Oost-Oekraïne)!”

„Hij vertelde dat hij dacht: als ik 6 kilometer per uur loop kan ik binnen 72 uur thuis zijn” zegt oma Tetjana.

Uiteindelijk haalde zijn moeder hem begin april op, met hulp van de organisatie Save Ukraine. De reis naar het vakantiekamp duurde vier dagen. In een bus uit Lviv reden twaalf ouders en voogden naar Minsk, daarna vloog de groep naar Moskou om vanuit daar met een bus via Rusland richting de Krimbrug te rijden. De Russische Commissaris voor Kinderrechten in de Republiek van de Krim Lvova-Belova bevestigt tegenover Russische media dat er op die dagen een bus via deze route uit Oekraïne kwam om de kinderen op te halen. Onderweg, in Krasnodar, begaf het hart van de oma van één van de kinderen het, vertelt Natalja. „Er werd een ambulance gebeld, maar die was niet op tijd”, zegt Natalja.

Les in ‘Russich bewustzijn’

In eerste instantie was Kyrylo dolgelukkig weer terug naar Oekraïne te gaan. Maar inmiddels praat hij ook wel erg vaak over Rusland. „Hij is echt heel erg veranderd”, zegt zijn oma.

„School is niet slecht daar”, zegt Kyrylo. „Rusland is een groots land en Poetin een goede leider.” Zijn oma gniffelt ongemakkelijk. „Jij snapt het niet! Hou je mond”, zegt Kyrylo. Zijn moeder spreekt hem streng toe over zijn toon.

Met gedempte stem zegt oma: „Toen hij in september voor het eerst naar de Russische school ging, begon hij van: ‘Niks aan de hand met die oorlog. Absoluut logisch dat die gevoerd wordt.’ Hij begon het een ‘speciale operatie’ te noemen. Ik zei: ‘Hoezo speciale operatie als er burgers gedood worden en huizen verwoest?’ Tot dit gebeurde, praatte hij niet zo. Maar hij kreeg les in ‘Russisch bewustzijn’ en geschiedenis… hem werd verteld dat dit Russische grond is. Ze hebben hem een beetje geprobeerd te russificeren.” Moeder: „Absoluut.” Oma: „Toen het referendum kwam”, begin september 2022 was dat, „zei hij dat ik voor aansluiting met Rusland moest stemmen. Maar dat kon ik niet, ik had geen Russisch paspoort.”

„Hij heeft in de gevangenis gezeten daar, ik zeg: we zijn in een democratie hier. In het vrije land, het vrije Oekraïne”, zegt oma. „Maar hij wil naar Rusland, hij wil naar de Krim en Moskou en Sint-Petersburg zien.”

Of het de tiener menens is, of dat hij als puber provoceert en hij zich in Kyiv vooral verveelt, wordt niet duidelijk. Oma: „De psycholoog zegt dat het de leeftijd is”. De klasgenoten met wie Kyrylo in het vakantiekamp zat, zijn volgens hem allemaal in Rusland gebleven met hun ouders of familie.

Kinderen die onder informatiedruk van Rusland zijn geweest, zegt Darja Herasymtsjoek – commissaris van Oekraïne voor kinderrechten en rehabilitatie – worden bij terugkeer op Oekraïens grondgebied ontvangen in een kinderrechtenbeschermingscentrum. Ze komen daar in contact met artsen en psychologen

Lees ook het artikel‘Rusland zet hele gezinnen gevangen’

Tiener Kyrylo is niet altijd pro-Russisch. Toen hij werd opgehaald uit de Krim, vroeg hij zijn oma nog een Oekraïense vlag te kopen. Hij vroeg zijn moeder zelfs de blauw-gele vlag mee naar de Krim te nemen, maar dat leek de organisatie van de repatriëring geen goed idee. „Zo’n vlag is duur, 700 hryvna (circa 18 euro)”, zegt oma. „Ik vroeg het nog een keer: wil je écht zo’n vlag? Hij zei ja. Dus ik gaf hem die en hij droeg hem over zijn schouders bij terugkomst.” Op de video die genomen is bij aankomst staat Kyrylo met de geel-blauwe cape en een zwarte capuchon over zijn hoofd. „Hij zei: ‘Alles is Oekraïne’…” zegt zijn oma. „Ik snap het niet”, voegt ze toe.

Kyrylo pakt zijn telefoon. Ineens klinkt uit zijn mobiel ‘Wat zullen we drinken, zeven dagen lang’ door de kamer. In het Nederlands. Hij beweert dat het Duits is. Hij wil naar Duitsland, waar ook een vriend van hem is. „Oma, zeg eens”, zegt hij met een zoete stem. „Gaat er vanuit Polen een trein naar Duitsland?”