Als er één conflict is in de wereld dat wereldwijd tot heftige verdeeldheid heeft geleid is het de Gaza-oorlog tussen Israël en Hamas. Het Internationaal Strafhof (ICC) wist dan ook van tevoren dat zijn besluit donderdag om arrestatiebevelen uit te vaardigen tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en zijn vroegere minister van Defensie Yoav Gallant op verdenking van oorlogsmisdaden tot intens verdeelde reacties zou leiden.
Inderdaad was er lof van velen die het hoog tijd vinden voor juridische stappen na de kolossale verwoestingen die het Israëlische leger in de Gazastrook heeft aangericht, en de tienduizenden doden die daarbij zijn gevallen. Maar er was ook woede vanuit Israël zelf en van zijn overgebleven medestanders omdat ze menen dat Israël het recht heeft hard terug te slaan na de eveneens meedogenloze aanval van Hamas op Zuid-Israël van 7 oktober 2023.
De voorstanders begroetten de arrestatiebevelen als een stap voorwaarts voor het internationaal recht. Vervolging van Netanyahu en Gallant kan volgens hen bijdragen tot meer respect voor de normen van het internationaal humanitair recht tijdens bloedige conflicten als de Gaza-oorlog. Beide mannen staan echter nog lang niet voor het Hof in Den Haag. Er is nog een lange weg te gaan en het staat zelfs nog allerminst vast dat het Strafhof zelf zonder kleerscheuren uit deze zaak komt.
Netanyahu en Gallant zullen zich vooral moeten verantwoorden voor het opzettelijk onthouden van voedsel, water, medicijnen en medische apparatuur aan de Gazaanse burgerbevolking, zonder militaire noodzaak daartoe. Ook stelt het Hof dat Netanyahu en Gallant uit politieke overwegingen de fundamentele rechten van de Palestijnse bevolking hebben geschonden, wat neer zou komen op etnische vervolging, een misdaad tegen de menselijkheid.
Vooral buiten Europa en de Verenigde Staten verwelkomden velen de arrestatiebevelen, mede omdat het Hof hiermee voor het eerst een democratisch gekozen leider van een pro-westerse staat als Israël vervolgt. Dat dit tot dusverre niet was gebeurd leidde tot het verwijt dat het Hof het vooral had gemunt op Afrikaanse leiders die bij westerse landen in ongenade waren gevallen.
Verwijt van selectieve vervolging
Potentiële zaken tegen de Amerikaanse presidenten George W. Bush en Barack Obama wegens oorlogsmisdaden die Amerikaanse troepen zouden hebben begaan in Irak en Afghanistan, mondden niet uit in vervolging. Ook tegen de Britse premier Tony Blair, die met de VS Britse troepen naar Irak stuurde, bleef een arrestatiebevel van het Strafhof uit.
Het verwijt van selectieve vervolging werd overigens al enigszins ontkracht door het arrestatiebevel van vorig jaar tegen de Russische president Vladimir Poetin wegens diens rol bij het wegvoeren van Oekraïense kinderen, een besluit dat door westerse landen met instemming werd begroet. De reputatie van het Hof zou in de ogen van velen echter een nieuwe deuk hebben opgelopen, als het nu Netanyahu en Gallant niet zou hebben vervolgd.
Niettemin blijft dit een waagstuk. Anders dan het eveneens in Den Haag gevestigde Internationaal Gerechtshof, dat geschillen tussen staten beslecht, kent het ICC nog geen lange staat van dienst. Het werd opgericht in 2002 en heeft tot dusverre welgeteld elf veroordelingen op zijn naam staan. Zijn functioneren wordt bovendien bemoeilijkt doordat de machtigste landen ter wereld – de Verenigde Staten, Rusland en China – geen partij zijn bij het Hof. Het is daardoor veel kwetsbaarder dan het Internationaal Gerechtshof.
Ook Israël is trouwens niet bij het Strafhof aangesloten. Het Strafhof acht zich desondanks bevoegd de zaak tegen Netanyahu en Gallant voort te zetten omdat Palestina sinds 2015 wel partij is bij het Hof, ondanks dat Palestina geen staat is in de gebruikelijke zin van het woord.
Geloofwaardigheid
Niet alleen voor Netanyahu en Gallant, ook voor het Strafhof zelf wordt de verdere afwikkeling van de zaak spannend. Als te veel landen de wensen van het Strafhof negeren, loopt zijn geloofwaardigheid zonder twijfel een knauw op. In principe geldt het arrestatiebevel voor beiden nu in alle 124 aangesloten landen van het Strafhof en kunnen Netanyahu en Gallant daar dus niet meer heen. Maar al direct bleek dat lang niet alle staten hun verplichtingen aan het Strafhof even serieus nemen.
De Hongaarse premier Viktor Orban nodigde Netanyahu, met wie hij een voortreffelijke relatie onderhoudt, vrijdag prompt uit voor een bezoek en beloofde hem dat er van arrestatie geen sprake zou zijn. PVV-leider Geert Wilders, eveneens een bewonderaar van Netanyahu, kondigde aan „mijn vriend” Netanyahu binnenkort te bezoeken.
Grote Europese landen zoals Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, alle partij bij het Hof, laten nog in het midden of ze Netanyahu en Gallant zouden arresteren bij een bezoek. Duitsland, een belangrijke wapenleverancier van Israël, liet wel al weten dat zijn beleid ten aanzien van de uitvoer van wapens naar Israël ongewijzigd zou blijven. Nederland, gastheer van het Hof, zei dat het zich wel aan het arrestatiebevel zal houden, evenals Italië, Spanje, Ierland en Finland.
De Verenigde Staten, die de arrestatiebevelen nadrukkelijk afwezen, beloofden Israël daarentegen bij te staan bij zijn verzet tegen het besluit. Volgens Washington is de hoofdaanklager van het Strafhof, Karim Khan, bij het opstellen van de arrestatiebevelen overhaast te werk gegaan. Onder de aanstaande president Donald Trump, die vanaf 20 januari in het Witte Huis zit, zal de Amerikaanse steun voor Israël tegen het Strafhof naar verwachting nog sterker worden.
Symmetrie doorbroken
Een complicerende factor voor het Hof is ook dat het nu waarschijnlijk alleen Netanyahu en Gallant zal vervolgen. Weliswaar ging er donderdag ook een arrestatiebevel uit voor Mohammed al-Masri, bijgenaamd Deif, een belangrijke militaire commandant van Hamas, maar volgens Israël is deze al in juli door het Israëlische leger gedood. Dat geldt ook voor twee andere Hamas-leiders, Ismail Haniyeh en Yahya Sinwar, die een half jaar geleden nog leken te worden aangeklaagd. Zo is de symmetrie die er eerder bestond tussen Israëlische leiders en Hamas doorbroken en lijkt het nu alsof het Strafhof het speciaal op Israël heeft gemunt.
Dit maakt het voor premier Netanyahu makkelijker om het besluit van het Strafhof af te schilderen als antisemitisch. De Israëlische premier sprak donderdag zelfs van „een hedendaags Dreyfus-proces”, naar het geruchtmakende proces tegen de joodse Franse kapitein Alfred Dreyfus eind negentiende eeuw. Deze kreeg levenslang wegens landverraad. Later bleek hij onschuldig. Het proces geldt als een schoolvoorbeeld van antisemitisme.
Maar al schaarden ook aan oppositiezijde de meesten in Israël zich achter Netanyahu, toch gingen er daar eveneens stemmen op om de arrestatiebevelen aan te grijpen voor het inzetten van een nieuwe koers. „Het is een beslissend moment voor het idee dat we ons aanmeten voor ons land”, aldus de Israëlische mensenrechtenadvocaat Michael Sfard tegenover het Franse dagblad Le Monde. „Sluiten we de gelederen met lieden die van zulke misdaden worden beschuldigd of gaan we nog eens opnieuw de manier beoordelen waarop de oorlog wordt gevoerd in Gaza?”
Correctie (22 november 2024) De in 1894 onterecht vervolgde Alfred Dreyfus, Joods officier in het Franse leger, werd in dit stuk kolonel genoemd. Ten tijde van zijn vervolging was hij echter kapitein. Na zijn uiteindelijke vrijspraak in 1906 vervolgde hij zijn militaire carrière. Hij diende onder meer aan het front in de Eerste Wereldoorlog en ging in 1918 met pensioen als luitenant-kolonel.
Lees ook
Arrestatiebevel voor Netanyahu plaatst naast Israël ook Nederland in ongemakkelijke positie
