Kunstenaar Tirzo Martha lag op de intensive care en ontdekte daar de kracht van allerlei tinten wit

Als op 2 december 1935 het toneelstuk De Beul wordt uitgevoerd, gaat het mis. Deze voorstelling over nationalistische staatsterreur door de eeuwen heen, wordt meermaals verstoord door protesten. Het politierapport indertijd vermeldde: Men „begon op vele plaatsen tegelyk in de zaal zoowel beneden als op de bovenrangen by herhaling te protesteren tegen het vertoonde” en er werden „stinkbommen geworpen”. Uiteraard ontstond er discussie over wat er moest gebeuren. De druk om het stuk niet meer uit te voeren was groot, maar burgemeester van Amsterdam, de gereformeerde Willem de Vlugt, weigerde. „Voor terreur ga ik niet opzij, met terreur reken ik af”, zei hij. Maar daags daarna werd besloten dat het onmogelijk was het stuk nog uit te voeren: de protesten waren te groot, en hoe is veiligheid dan nog te garanderen?

Voor een vergelijkbare vraag stond deze week het Concertgebouw dat een streep zette door de optredens van het Jerusalem Quartet op 16 en 18 mei. Aanleiding waren twee „aangekondigde demonstraties en de recente ontwikkelingen rond protesten in Amsterdam” tijdens de uitvoering van een muziekensemble dat zich niet politiek uitspreekt, maar door de naam toch als culturele ambassadeur voor Israël wordt gezien. Aangezien het kwartet al jaren te maken heeft met ordeverstoring tijdens optredens, was de kans groot dat er bij de optredens in het Concertgebouw nu ook iets zou gebeuren.

Vrije keuze

De vraag is natuurlijk: moet je daarvoor wijken? Het Concertgebouw kon de veiligheid van het publiek niet garanderen en vreesde voor schade aan het monumentale gebouw omdat de Amsterdamse politie alleen buiten bescherming zou bieden. Het Concertgebouw nam dus een besluit voor het publiek, en sloot de vrije keuze van de concertganger daarmee uit. Was er niet een mogelijkheid om extra beveiliging te regelen en was een waarschuwing over de mogelijke protesten aan de bezoeker niet een betere optie geweest? Dan is het aan de bezoeker of die het risico wil lopen. En hoe je de veiligheid van eigen medewerkers garandeert – daarvoor zijn eveneens meer scenario’s denkbaar; meer beveiliging is net zozeer een optie als het afgelasten van een concert.

Andere zalen spelen op de actualiteit in door zowel Joodse als Palestijnse muzikanten te laten optreden: ook een mogelijkheid. Formuleer daarbij een protocol voor de zogenaamde ‘risico-avonden’ en ga uit van het idee dat kennisnemen van elkaars cultuur en interesse tot dialoog leidt.

Het alternatief – afgelasten uit streven naar veiligheid – roept bovendien de vraag op waar in de toekomst dan een grens wordt getrokken. Waar de verbinding van kunst er niet meer is, ligt isolement op de loer. En dat terwijl kunst er is voor dialoog, ook het strijkkwartet. Goethe schreef in 1829 al dat bij een strijkkwartet de luisteraar „gelooft iets van hun conversatie te begrijpen”.

Misschien was het een idee kaartjes uit te delen aan de demonstranten die vooraf met dreigmailtjes kwamen, in plaats van het concert af te gelasten. Een reply all met de mededeling: „Wat fijn dat u interesse heeft voor onze concerten. We zien u graag tegemoet en hopen dat u er net zo van zult genieten als wij”, was een teken van opperste beschaving geweest in plaats van te vrezen voor ‘de beul’.

Met medewerking van Amanda Kuyper

Delen

Mail de redactie

Wie weleens in Napels is geweest, weet dat je in iedere steeg de typische luchtjes opsnuift die naar buiten kringelen vanuit de vele cafés, restaurantjes en friggitoria’s. En het is alsof je precies dát geurige Napels binnenstapt bij het concert van barokensemble L’Arpeggiata. Dans, opzwepende muziek en een Italiaans gevoel voor theater: een feestje voor de zintuigen.

Ja, ze spelen op barokinstrumenten, het ensemble van de Oostenrijkse luitist Christina Pluhar, maar het leuke van L’Arpeggiata is dat hun muziek juist vaak zo tijdloos klinkt. Het programma Alla Napoletana, dat ze in 2021 op cd uitbrachten, bestaat vooral uit werk van zeventiende-eeuwse componisten, maar dan in zo’n fris en levendig jasje gestoken dat je vergeet dat de meeste muziek al meer dan drie eeuwen oud is. Met zes zangers, negen instrumentalisten én een blootsvoetse danseres op het podium brengen ze Napels in geur en kleur tot leven.

Het is bijna alsof je midden in een muzikaal schouwspel valt waarbij de ober vanachter de toog begint te zingen. Aangemoedigd door zijn collega-zangers loopt tenor Alessandro Giangrande in zijn witte smokingjasje naar het midden van het podium, terwijl hij de zaal rondkijkt met een air van: let op, ik zal jullie eens een goed verhaal vertellen.

Lekker theatraal zingt hij de razendsnelle tarantella ‘Lo guarracino’, waarin de liefde tussen een sardientje en een koraaljuffertje uitmondt in een ware vissenvete. Giangrande plooit zijn lichte tenorstem geestig naar alle onderwaterpersonages. Al net zo beeldend virtuoos zingt mezzosopraan Luciana Mancini haar humoristische scène ‘La pazza’ (de waanzinnige) van componist Pietro Antonio Giramo, compleet met springveerachtige geluidseffectjes op mondharp en contrabas.

Tijdloosheid

Christina Pluhar bewerkt het barokrepertoire vaak tot creatieve arrangementen en geeft haar ensemble daarmee een heel eigen klankwereld. Die hoor je op zijn best in het vurige ‘Il spiritillo Brando’ van componist Andrea Falconieri. Gepeperde percussie op trommel en tamboerijn, vloeiende vioolloopjes en een virtuoze cornetto – een vaste waarde bij L’Arpeggiata. De cornetto, een gebogen houten pijp die klinkt als een kruising tussen trompet en hobo, was populair in de tijd van Monteverdi, maar Pluhar weekt hem met haar vrijzinnige insteek geregeld los uit die periode. Op eerdere cd’s maakte ze er zelfs een jazzinstrument van.

Diezelfde tijdloosheid zit bij Alla Napoletana vanavond in de zangstemmen. Luister maar naar het moeilijk te plaatsen timbre van countertenor Vincenzo Capezzuto: hij heeft geen operastem, maar een breed inzetbaar hoog geluid met een bijna smartlapachtige voordracht. Zijn intieme en gevoelige versie van Rodolfo Falvo’s ‘Dicitencello vuie’ uit 1930 staat mijlenver af van de dramatische draai die Pavarotti ooit aan het liefdesliedje gaf – en past daarmee naadloos tussen barokke dansen en tarantella’s.

Maar het is niet alles wereldlijke muziek wat de klok slaat in het Napolitaanse café van L’Arpeggiata: van componist Cristoforo Caresana klinkt het vrolijke kerstliedje ‘La Pastorale’. Geen zijige herdertjes-lagen-bij-nachte-melodie, maar een opgewekt lied van de engelen die zich feestelijk uitdossen en hun vleugels in bonte kleuren tooien voor de geboorte van het kindje Jezus. Zulke swingende kerstmuziek (uit 1675 nota bene!) hoor je maar zelden.

Maar het zou Napels niet zijn als er ook aan het kerstverhaal niet een wat grimmige draai wordt gegeven. In Caresana’s kerstcantate ‘La Veglia’ wordt de Messias geportretteerd als kaartspelende ‘matador van de hellekrochten’. Prachtig hoe de violen zich eerst nog zachtjes voegen bij een getokkeld slaapliedje op theorbe en gitaar, maar daarna losbarsten in een wild steekspel: Jezus speelt kaart met zijn eigen leven als inzet en verliest. Met liefde als troefkaart, dat dan weer wel.

https://www.youtube.com/watch?v=tmcu6M_m5R0&list=OLAK5uy_laCx-BaGc0E1Ug9ShZeOGXiOKKoZf5g2I&index=2

Delen

Mail de redactie