Kunnen mensen hun familie op de geur herkennen?

Posted on December 23, 2022 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Durf te vragen Geurherkenning helpt onder meer bij het vermijden van incest.

Nienke Beintema

23 december 2022

Leestijd 3 minuten

We kiezen onze partners deels met onze neus, zo hoor je aan de borreltafel. U kent misschien het beroemde T-shirtexperiment uit 1995. Daarbij moesten vrouwen aangeven hoe lekker ze verschillende T-shirts vonden ruiken die door mannen waren gedragen. De vrouwen, zo bleek uit hun T-shirtkeuze, zouden een voorkeur hebben voor mannen die een goede genetische match voor hen zouden zijn. Het werd een veelbesproken onderwerp. Vooral ook omdat de pil de vrouwelijke geurvoorkeuren bleek te beïnvloeden.

De neus als leidraad bij onze partnerkeuze: zouden we dan toch gewoon gehoorzamen aan de wetten van de natuur? Vast wel. Maar op basis van dit onderzoek is dat niet te zeggen. Allerlei latere studies haalden namelijk het T-shirtonderzoek onderuit.

Toch is er één sociaal domein waarin geur onmiskenbaar een rol speelt. Mensen kunnen familieleden op de geur herkennen, zo blijkt uit talloze onderzoeken. Daarmee voegen we ons keurig tussen de andere dieren die dat ook kunnen, van kakkerlakken en guppies tot pimpelmezen, ringstaartmaki’s en chimpansees.

Maar welk nut heeft die vaardigheid eigenlijk? Waarom zou je je familie blindelings willen herkennen? Daarvoor zijn verschillende antwoorden geopperd. Moeders en hun baby’s herkennen elkaar aan hun geur – en ook vaders, hoewel in mindere mate. Het mechanisme versterkt de binding tussen ouder en kind, en daarmee de ouderlijke zorg, en helpt voorkomen dat ouders per ongeluk een kind van een ander opvoeden. Het voorkomt ook kindermoord, althans bij chimpansees. En: het voorkomt incest. Dus zelfs als je je kinderen, ouders, broers of zussen niet qua uiterlijk herkent – bijvoorbeeld omdat je elkaar sinds je geboorte niet meer hebt gezien – helpen lichaamsgeuren voorkomen dat je per ongeluk kinderen maakt met een familielid.

Moeders vinden hun kinderen lekker ruiken

Ook een Duitse geurstudie uit 2020 wijst naar incestvermijding. Die studie liet zien dat moeders de geur van hun eigen kinderen lekker vinden en sterk verkiezen boven die van andere kinderen. Maar de voorkeur voor de geur van hun zonen – en niet voor die van hun dochters – stopt zodra zij in de puberteit komen. Hoe meer testosteron een zoon aanmaakt, dus hoe seksueel rijper hij wordt, hoe minder lekker zijn moeder zijn oksels vindt ruiken. Maar dat effect is er alleen bij haar eigen zoon – niet bij andere jongens.

Een Amerikaanse studie uit 2003 vond ook een geuraversie tussen vaders en dochters, en tussen broers en zussen. Die laatste bevinding zou een verklaring kunnen zijn van het zogeheten Westermarck-effect, vernoemd naar een Finse antropoloog die er in 1891 over schreef in zijn boek over de geschiedenis van het huwelijk. Westermarck stelde dat mensen een seksuele afkeer ontwikkelen voor mensen met wie zij als jong kind samenwoonden. Zelfs als mensen zich elkaar niet meer bewust herinneren, bijvoorbeeld omdat ze al vroeg van elkaar gescheiden raakten.

Of Westermarck helemaal gelijk had, daarover verschillen de meningen. Zijn onderzoek was niet waterdicht. Maar vast staat wel dat er in de natuur verschillende mechanismen zijn die incest helpen voorkomen – waaronder dus geurherkenning. Die mechanismen zijn ontstaan omdat incest evolutionair ongunstig is. Kinderen van ouders die nauw aan elkaar verwant zijn, hebben namelijk een grotere kans op genetische afwijkingen.

Taboe op incest

Veel mensen (en dieren) dragen immers kleine genetische defecten met zich mee. Die komen niet aan het licht als je er maar één kopie van meedraagt (van je vader óf van je moeder), want dan heb je altijd nog een gezonde tegenhanger van dat gen van de andere ouder. Maar het defect steekt wel de kop op als je er twee kopieën van hebt, namelijk van je vader én van je moeder. Zij kunnen hetzelfde defect bijvoorbeeld allebei hebben geërfd van een gezamenlijke grootouder.

Daarom rust er in de meeste samenlevingen een taboe op incest – hoewel niet in allemaal. Bij de Egyptische farao’s was incest gebruikelijk: zo wilden de faraofamilies verwatering van de koninklijke bloedlijn voorkomen en hun macht behouden. Maar dat had wel zijn prijs. De jonggestorven Egyptische farao Toetanchamon, wiens zus waarschijnlijk zijn moeder was, had allerlei ernstige misvormingen, waaronder een klompvoet, te veel tenen en een kromme wervelkolom.

Geur is dus zeker niet het hele verhaal. Aangeleerde voorkeuren, waaronder culturele gebruiken, zijn zeker zo belangrijk. En dan zijn er nog de oude ideeën uit de psychoanalyse, die stellen dat kinderen diep vanbinnen júíst op zoek zouden zijn naar een seksuele relatie met hun ouders. Oedipus versus Westermarck: het blijft voer voor psychologen.

Illustraties Jesse Ceelen

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 24 december 2022

Tien voetbalsupporters gearresteerd voor geweld na Eredivisiewedstrijd NAC – Feyenoord

admin
September 22, 2024
0

Na de eredivisiewedstrijd tussen Feyenoord en NAC in de Kuip in Rotterdam zijn tien mensen aangehouden voor openlijke geweldpleging. Dat meldt de politie aan onder meer persbureau ANP, na eerdere berichtgeving door AD. Kort nadat NAC de wedstrijd met 2-0 verloor, zouden stadionbezoekers horecawerknemers hebben aangevallen. Vier mensen raakten lichtgewond, het zou gaan om vooral schaafwonden.

Onder de tien arrestanten zijn zeker zeven NAC-supporters, meldt de politie. Op beelden is te zien hoe een eetkraam is omgegooid. Medewerkers die achter de omgevallen kraam schuilen, proberen een hek over te klimmen en te vluchten. Dit zou in het uitvak in de Kuip zijn voorgevallen. Nog een groep horecawerknemers werd onderweg naar buiten belaagd.

De supporters sloopten ook andere spullen in het stadion en keerden zich tegen politieagenten en beveiligers. Zij werden bekogeld. „Het is absurd wat er is gebeurd, dit is van de gekke”, zegt een politiewoordvoerder tegen ANP. Door de onrust werd een grote groep NAC-supporters langer vastgehouden in het stadion. Zij konden pas veel later vertrekken.

Column | Wel zo netjes

admin
September 22, 2024
0

De Amsterdamse wijk Betondorp, Johan Cruijff en Gerard Reve groeiden er op, vierde het honderdjarig bestaan. We woonden er een paar jaar veel te duur in onderhuur, maar hadden er een geweldige tijd. Simultaan met de buren roken op het balkon, koffie en een biertje bij café De Avonden, de schoonheidssalon van Sylvia, de geweldige eenmanssupermarkt van Marcel waar de nog te betalen kassabonnen als slingers rond de kassa hingen.

Die winkel was helaas verdwenen, constateerde ik toen ik zaterdag met Leah van Roosmalen (7) en Frida van Roosmalen (3) de wijk binnenfietste. Eigenlijk was iedereen van acht jaar geleden verhuisd, overleden, ziek of anderszins afwezig. Wonen in een wijk is een gelegenheidscoalitie, pas als je weg bent zie je de verandering.

Het feestterrein was een cirkel van kraampjes waarachter shampoos, dierenplaatjes en zelf gekleide vazen werden verkocht. Er was ook een poffertjeskraam. Op een minipodium trok een hoogbejaarde zanggroep het ene na het andere oude Hollandse lied uit de koektrommel. De accordeonist die de zaak aan elkaar praatte, bleek een diep-cynische inborst te hebben. Als er weer niet gereageerd werd, of als mensen er doorheen kletsten, zei hij: „Dank u wel, u houdt ons echt aan de gang.”

Godzijdank was ik al bij de Kika-kraam geweest, waar ik twee plastic popjes had gekocht

Bij de poffertjeskraam werd ik bij de arm gegrepen door een man die toen ik me omdraaide met zijn hoofd heel dichtbij kwam.

„Ze zeggen dat je een Bekende Nederlander bent.”

De bejaarde vrouw naast me bevestigde het.

„Ja dat klopt”, zei ze.

Hij, tegen haar: „Welke dan?”

Ze zei mijn naam.

„Nou Marcel”, zei de man, „als je hier dan toch bent, zou het wel zo netjes zijn als je even bij de Kika-kraam komt kijken, toch? U weet wat het betekent om een doodziek kind te hebben? Je moet er toch niet aan denken, of wel Marcel? We hebben buttons van Johan Cruijff.”

Zou hij Johan Cruijff in een andere tijd ook zo bij de arm hebben gegrepen? Met de aanwezigheid op televisie komt schijnbaar de verplichting om bij festiviteiten meteen op zoek te gaan naar de kraam van het Goede Doel.

De accordeonist kondigde aan dat ze vanwege „de bloedhitte” in het repertoire gingen schrappen, het volgend lied ging over een verdwenen parelsnoer dat door een valse dochter was verpatst.

De man trok nu aan mijn mouw.

„Nu even mee naar de Kika-kraam komen, wel zo netjes toch?”

Godzijdank was ik al bij de Kika-kraam geweest, ik had er twee plastic popjes gekocht waarvan je de haren kunt kammen. Even verderop lagen Leah van Roosmalen (7) en Frida van Roosmalen (3) er mee te spelen in het gras.

„Dan heb ik niks gezegd”, zei de man. „Dan ga ik alleen terug naar de kraam.”

We keken naar de kraam.

De andere vrijwilligers zwaaiden, ik zwaaide voor de zekerheid ook terug, maar de man zei dat het voor hem bedoeld was. Marcel van Roosmalen schrijft op maandag en donderdag een column

Robin van Persie bezweert eerste minicrisis in Friesland met winst en dominant spel tegen FC Groningen

admin
September 22, 2024
0

Meer ervaren coaches hadden Robin van Persie (41) al gewaarschuwd. Dat je er als hoofdtrainer „dag en nacht” mee bezig bent. „Ik zit nu wel op dat punt”, zegt de coach van sc Heerenveen, zondagmiddag in het Abe Lenstra Stadion, na een 2-1 zege op FC Groningen.

Toen hij onlangs op zijn vrije dag in de tuin bezig was, dacht hij plots aan middenvelder Simon Olsson. Over waar die in een wedstrijd ‘hoger’ kon staan en waar in het veld hij in de duels moest komen. Twee dagen voor de wedstrijd tegen FC Groningen, zat Van Persie nog tot ’s avonds laat op de club met zijn technische staf, de opbouwpatronen en verdediging te analyseren. „Zo ben je er constant mee bezig.”

Vrijwel continu staat hij voor zijn dug-out, zondag in de ‘Derby van het Noorden’. In zijn coaching, oogt Van Persie rustig. Als de keeper van FC Groningen even verzorgd wordt, roept hij zijn spelers meteen bij zich. Hij neemt eerst Olsson apart en vervolgens aanvoerder Luuk Brouwers, voor enkele tactische aanwijzingen zoals de wijze van druk zetten.

Hij is actief langs de lijn, wijst veel. Zoals naar verdediger Oliver Braude, dat hij sneller de dieptepass moet geven. Heel even laat hij zijn schouders zakken als een van zijn middenvelders onnodig de bal verliest in een opbouw. En steekt na twintig minuten een duim omhoog naar doelman Mickey van der Hart, als die met een goede pass aan de basis staat van een nieuwe aanval.

Van Persie juicht zoals hij deed als hij scoorde – klassiek, met beide armen in de lucht. sc Heerenveen speelt in fases heerlijk aanvallend, met snelle, directe aanvallen. De mooiste is een steekpass van spelmaker Ilias Sebaoui op Brouwers, wiens inzet knap wordt gered door doelman Etienne Vaessen.

Grote nederlaag bij AZ

De ontlading is groot, zondag halverwege de middag in een opwindende derby. Na een snelle achterstand, wint sc Heerenveen door een schitterende volley van Jacob Trenskow (1-1) en een slimme wegdraai-actie van spits Ion Nicolaescu (2-1). Vreemd genoeg wordt Heerenveen onrustig in de slotfase, wanneer FC Groningen met negen man speelt na twee rode kaarten. Maar in het meest dominante optreden onder Van Persie sinds zijn start afgelopen zomer, komt de zege niet in gevaar.

Zo heeft Van Persie zijn eerste minicrisis in Friesland bezworen. Na de 9-1 nederlaag bij AZ vorig weekend, gevolgd door 2-0 verlies bij FC Twente dinsdag, stond er extra druk op het duel. Van Persie werkt aan een aanvallende speelwijze, met een verzorgde opbouw en veel druk naar voren. Maar in die laatste twee duels, werd hun opbouw steeds vastgezet, wat tot veel problemen leidde. En achterin werd veel ruimte weggegeven, waardoor grote kansen ontstonden.

Misschien opvallender dan de grote uitslag, was de ontspannen benadering van Van Persie na AZ-uit. „Juist in momenten als deze moet je sterk zijn en trots zijn op elkaar”, zei hij. „Dit is een hobbel, meer niet.” Hij zei volledig achter zijn speelwijze te blijven staan. „Wij gaan gewoon verder met de manier van werken en spelen, daarin gaan we ons verbeteren.”

Ongeacht of je wint of verliest, neem dat de volgende dag niet mee

Robin van Persie
trainer sc Heerenveen

Die aanpak leidde tot stevige kritiek. Willem van Hanegem sprak in zijn column in het AD over „veredeld jeugdvoetbal” en „een kleuterklas”. Dat sc Heerenveen zo werd weggespeeld „is naïef en daar hoef je dan ook niet trots op te zijn”. Analisten vonden dat Van Persie meer defensieve controle moest inbouwen. En de vraag was of sc Heerenveen wel de spelers heeft om het offensieve combinatievoetbal dat Van Persie voor ogen heeft, uit te voeren.

Daarover bestaat ook twijfel bij de mannen die nooit ver weg zijn als er iets speelt rond de club: oud-coach Foppe de Haan en oud-voorzitter Riemer van der Velde. Voor het seizoen, spraken zij met Van Persie, zondag staan ze kort voor het duel voor een interview bij sportzender ESPN.

Volgens De Haan „zitten er wel wat nuanceverschillen” in hoe zij tegen de speelwijze aankijken. „We hebben tegen hem gezegd: wat je wil is fantastisch, maar de vraag is of dat met deze spelers kan.”

Van der Velde vult aan: „Als je [oud-motorcoureur] Wil Hartog op een Solex zet, wint hij de TT van Assen ook niet. Je moet het goede materiaal hebben, daar kunnen we over discussiëren.”

Nauwelijks lange ballen

Het beste antwoord dat Heerenveen kan geven, is het sterke optreden tegen FC Groningen. Duidelijk wordt dat Van Persie aan een ploeg bouwt die vrijwel iedere situatie met verzorgd voetbal probeert op te lossen – waar onder zijn voorganger Kees van Wonderen behoudender werd gespeeld.

Captain Brouwers merkt op dat hun doelman bijna geen bal lang heeft gegeven tegen FC Groningen – ze proberen bijna altijd te combineren. Maar soms „overdrijven” ze het met korte, risicovolle combinaties, mede daarom ging het mis tegen AZ. Zondag probeerden ze daarom vaker een „stationnetje verder te zoeken”.

Eerder in de week zei Van Persie dat het erom gaat dat zijn spelers beter leren „herkennen waar de ruimte ligt” in de opbouw. De opties zijn: combineren door de as, via de flanken, over de as door de lucht of een diagonale bal. „Dat is ook gelijk het moeilijkste van voetbal, maar dat maakt het juist heel leuk”, zei hij dinsdag na de nederlaag bij FC Twente.

Het zijn de eerste ervaringen van een beginnende proftrainer. Wat opviel na de twee nederlagen, was de zelfverzekerde houding van Van Persie in zijn media-optredens, over zijn aanpak en speelwijze. Kende hij afgelopen week geen twijfel? „Nul”, zegt hij zondag. „Echt nul twijfel.”

sc Heerenveen-aanvoerder Luuk Brouwers (rechts) probeert FC Groningen-speler Stije Resink af te stoppen.

Als een team in een lastige fase zit, is het zaak om de „moraal en spirit omhoog te krijgen”, zegt Van Persie. Dat heeft hij bij Manchester United geleerd van coach Alex Ferguson, zegt hij. „Ongeacht of je wint of verliest, neem dat de volgende dag niet mee. Want dan begint alweer het proces richting de eerstvolgende wedstrijd. Dat hebben de jongens fantastisch gedaan. Ze hebben echt karakter getoond.”

Na de nederlagen deed Van Persie niks anders, zegt Brouwers. „Vanaf het begin heeft hij ook bijna geëist dat er, of we nu winnen of verliezen, eenzelfde sfeer hangt op de club. Dat we op dezelfde manier met elkaar omgaan, even positief zijn. Hij straalt dat uit, dat slaat over op de groep.”

Over zijn ploeg zegt Van Persie: „Ik vind ze bijzonder. Ik geloof echt in ze. Ik sta voor ze als het minder gaat.”

Vijf minuten na het eindsignaal, bedankt de harde kern de spelers – en vice versa. Dan klinkt opeens massaal ‘Oh Robin van Persie’, gezang uit zijn tijd als speler bij Manchester United. Van Persie draait zich om, en bedankt de fans.