Illustratie Dewi van der Meulen
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Integriteit
Na eerdere affaires beloofde de VVD integriteitszaken voortvarend aan te pakken. Toen politicus Ellis Mulder grensoverschrijdend gedrag meldde, kreeg ze echter te maken met ondoorzichtigheid en politieke druk.
Het groepje Amsterdamse VVD’ers is al een eind op streek met hun strategisch overleg, als de naam valt van een D66’er. Geen vriend van oppositiepartij VVD, deze bestuurder in stadsdeel Zuid. Zou er iets te verzinnen zijn om hem politiek in het nauw te brengen?
Daan Wijnants, duoraadslid in de Amsterdamse raad, richt zich tot Ellis Mulder. Ze is ook duoraadslid, maar dan in de bestuurscommissie van stadsdeel Zuid. „Kun jij geen MeToo’tje verzinnen met hem?”, vraagt hij.
„Pardon?”, zegt Mulder, „wat is dat voor seksistische opmerking?”
Wijnants: „Nou, jij bent hier nu eenmaal de enige vrouw, Ellis.”
Mulder: „Maak je een grap of meen je dit serieus?”
Wijnants: „Nee, ik maak geen grap. MeToo is helemaal in de mode en een goede manier om hem te pakken.”
Dit is hoe Ellis Mulder zich het gesprek herinnert. Het was op een zondagavond in september 2019 in een kantoor in Amsterdam Buitenveldert en ze heeft de dialoog opgetekend in een mail, die in het bezit is van NRC. Twee andere aanwezigen bij de vergadering herinneren zich de opmerking van Wijnants ook, zo zeggen ze desgevraagd. De een zag het als „kantinepraat, totaal misplaatst” en een „brallerige, VVD-achtige kwajongensstreek” en heeft Wijnants er naar eigen zeggen op dat moment op aangesproken. De ander, oud-deelraadslid Gianni Pollarini, herinnert zich „een grap over een valse beschuldiging, nooit serieus bedoeld”, maar kan zich „wel voorstellen dat Ellis Mulder het anders heeft opgevat.”
Volgens Daan Wijnants zelf stelde hij die avond iets anders voor aan Mulder, namelijk dat zíj het volgende debat zou voeren met de D66-bestuurder. „Het was bekend dat hij niet zo goed met vrouwen kon omgaan. Op die manier zouden we het extra ongemakkelijk voor hem maken.” Wijnants noemt dat „een onhandige opmerking”. Over het voorstel ‘een MeToo’tje’ te verzinnen zegt hij: „Ik sluit het niet uit, maar kan het me niet herinneren.”
Integriteitsbeleid
De vergadering in Buitenveldert is Ellis Mulder (32), tegenwoordig VVD-deelraadslid in Amsterdam-Zuid en eigenaar van twee bedrijven in wijn en koffie, altijd dwars blijven zitten. Wijnants’ suggestie ervoer zij als grensoverschrijdend. Het kwam neer op het voorstel om een onterechte beschuldiging te doen, en zo de reputatie van een collega-politicus ernstig te beschadigen. Ze heeft op verschillende momenten geprobeerd het voorval aan te kaarten binnen de VVD, zowel in Amsterdam als op landelijk niveau – zonder succes. Ruim drie jaar later wacht ze nog altijd op een – in haar ogen – fatsoenlijke reactie van de partij.
De VVD hecht aan een „duidelijk en krachtig integriteitsbeleid”, zo valt op haar website te lezen. Sinds een reeks affaires, onder meer rond de Roermondse politicus Jos van Rey en oud-partijvoorzitter Henry Keizer, benadrukt de partij het belang van goede, snelle en – waar mogelijk – transparante omgang met de integriteit van leden.
Uit Ellis Mulders vergeefse pogingen tot genoegdoening komt een ander beeld naar voren. Als het gaat om grensoverschrijdend gedrag, blijken de procedures bij de grootste partij van Nederland traag en ondoorzichtig. Er is een commissie voor integriteitszaken, maar hoe die werkt en wie daar in zitten is nergens vindbaar – ook niet voor VVD-leden. Partijbestuurders lijken meer bezig met damage control en beeldvorming dan met de veiligheid van medewerkers en volksvertegenwoordigers.
Als jij zegt, ‘ik weet bij God niet waar dit over gaat’, dan is het weg
Paul Luijten Toenmalig voorzitter VVD Amsterdam
Na die avond in september 2019 kwam het incident in Buitenveldert geruime tijd niet meer ter sprake binnen de Amsterdamse VVD. Ook Ellis Mulder beschouwde de zaak destijds als afgedaan. Maar anderhalf jaar later kandideerde ze zich voor de stadsdeelcommissie (deelraad) van Amsterdam-Zuid. Ze besloot het voorval te melden bij haar sollicitatiegesprek. Mocht ze gekozen worden in de stadsdeelcommissie, dan zou ze veelvuldig te maken krijgen met Wijnants, een ambitieuze en invloedrijke VVD’er die vrijwel zeker in de gemeenteraad zou komen. Bovendien zou in het gesprek worden stilgestaan bij „alles wat integriteit raakt”, stond in de uitnodiging. De partij moest weten wat er was voorgevallen.
De kandidatencommissie pakte Mulders verhaal in eerste instantie serieus op. Er werd een ontmoeting geregeld voor Mulder met de Permanente Commissie Integriteit (PCI), een landelijk VVD-orgaan dat tien jaar geleden werd opgericht na meerdere integriteitsschandalen met VVD’ers. Op 15 oktober 2021 had Mulder een gesprek met twee afgevaardigden van de PCI, in een advocatenkantoor aan het Amsterdamse Concertgebouwplein, zo blijkt uit e-mails die zijn ingezien door NRC.
Onaangenaam verrast
Na het gesprek beloofde de commissie aan Mulder een ‘terugkoppeling’. Totdat ze eind oktober plotseling een telefoontje kreeg van de voorzitter van de Amsterdamse kandidatencommissie. De boodschap: na onderzoek zag de PCI „geen beletsel” om Wijnants op een verkiesbare plek te zetten voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Over een half uur zou de kandidatenlijst bekend gemaakt worden.
Mulder was onaangenaam verrast: door de timing, maar vooral door de inhoud van het besluit. Hoe was de PCI tot „geen beletsel” gekomen, terwijl Wijnants zich in haar ogen duidelijk grensoverschrijdend gedragen had? Ze had het recht om dat te weten, vond ze – zeker omdat de VVD ook haar werkgever was: naast haar activiteiten als deelraadslid was ze inmiddels fractiemedewerker in de Tweede Kamer. Toch bleef het bij deze ene mededeling. Ze was tijdens het telefoongesprek „te overdonderd om te reageren”, zo zegt ze nu.
In januari 2022 wordt er druk gezet op Mulder. Ze krijgt een telefoontje van Paul Luijten, op dat moment voorzitter van de VVD in Amsterdam. Een NRC-verslaggever, de auteur van dit artikel, heeft over Mulders zaak gehoord en hem – en andere betrokken VVD’ers – om een toelichting gevraagd. Over de telefoon draagt Luijten Mulder op om tegenover de journalist te ontkennen dat er een kwestie speelt. „Als jij zegt: luister, we hebben bij de VVD allemaal keurige procedures en ik weet bij God niet waar het over gaat, dan is het weg”, zo zegt hij in een opname van het gesprek, die door NRC is beluisterd.
Luijten dringt erop aan dat Mulder de journalist belt samen met een senior voorlichter van de Tweede Kamer, die inmiddels „ook op de hoogte” is. „Dat iemand even meeluistert.” In het gesprek zegt hij ook dat interim-partijvoorzitter Onno Hoes en VVD-Kamerlid Bente Becker van haar zaak weten.
Inzage afgewezen
Mulder negeert het advies. In de weken daarna doet ze verschillende pogingen om inzage te krijgen in het rapport van de integriteitscommissie, zowel bij de PCI zelf als bij het Amsterdamse afdelingsbestuur. Nu landelijke VVD’ers – zonder haar toestemming – op de hoogte zijn gebracht van de melding, vindt ze, heeft ze al helemáál het recht om het rapport te lezen. Bovendien heeft ze twijfels over de deugdelijkheid van het onderzoek. Van de vijf aanwezigen bij de vergadering in Buitenveldert zou de commissie – behalve met haarzelf en Daan Wijnants – slechts met één ander persoon gesproken hebben, heeft Mulder gehoord. Dat klopt, zo blijkt uit navraag van NRC bij betrokkenen. De VVD zegt dat de PCI „met vier van de vijf aanwezige personen gesproken” heeft.
Mulders verzoeken tot inzage worden afgewezen. „Het volledig advies van de commissie is met niemand gedeeld aangezien het over personen gaat”, zo mailt de voorzitter van de Amsterdamse kandidatencommissie eind februari aan Mulder. „Publiciteit zou voor zowel jou als Daan [Wijnants, red.] tot schade hebben geleid.” Hij heeft een dringend verzoek: een gesprek tussen haar en Daan Wijnants, in zijn aanwezigheid, om de kwestie uit te praten. Dat is goed, zo mailt Mulder terug, maar wel graag met nóg iemand erbij en pas „nadat ik het rapport heb ontvangen”.
Onder het tapijt
In mei 2022 stuurt Mulder – ze is inmiddels gekozen in de stadsdeelcommissie – een lange e-mail aan waarnemend partijvoorzitter Onno Hoes. „Ik deed de melding met enkel goede intenties voor de VVD, en word sindsdien als dader behandeld binnen de partij”, schrijft ze. Door haar ervaringen moet ze concluderen „dat meldingen omtrent grensoverschrijdend gedrag niet worden aangepakt en niet serieus worden genomen, maar er enkel alles aan wordt gedaan deze onder het tapijt te schuiven en dat vind ik zeer kwalijk.”
Hoes antwoordt snel: hij belooft Mulder een gesprek met een externe vertrouwenspersoon, „aangezien alle wegen binnen de partij bewandeld zijn”. Pas eind augustus, drieënhalve maand en een rappel van Mulder verder, komt hij op de proppen met de naam van een bureau. Van dat aanbod heeft Mulder nooit gebruik gemaakt, zegt ze. „Ik vond dat ik te lang op die mail heb moeten wachten. Inmiddels had ik er geen vertrouwen meer in dat de zaak fatsoenlijk zou worden afgehandeld, ook niet via deze weg.”
Ellis Mulder is afgelopen najaar vertrokken bij de Tweede Kamerfractie van de VVD. De directe aanleiding was het vertrek van Daan de Neef, het Kamerlid voor wie ze werkte. Nu hij weg is, heeft ze geen behoefte meer om bij de fractie te blijven. In haar e-mail aan Hoes schrijft Mulder al: „Ik voel mij niet meer veilig op mijn werk.” Vanwege de VVD’ers in Den Haag die op de hoogte zijn gebracht van haar kwestie, bijvoorbeeld.
‘Interne aangelegenheid’
Anderhalf jaar na haar melding heeft Mulder nog altijd geen rapport gelezen – en heeft ze veel vragen. Bestaat er überhaupt een rapport? Wat staat er in het reglement van de integriteitscommissie?
Wie bij de VVD op zoek gaat naar meldingen over integriteit, vindt inderdaad weinig. Op de partijwebsite staat niets over een klachtenprocedure of meldprotocol. Over de integriteitscommissie: geen informatie – zelfs niet wie er deel van uitmaken. Interne vertrouwenspersonen: niets over te vinden. En dat terwijl onderzoekers van Nyenrode Business Universiteit de VVD al in 2020 adviseerden om de „taken en verantwoordelijkheden” van de PCI duidelijker te omschrijven en te communiceren. Dat valt te lezen in hun evaluatie van het VVD-integriteitsbeleid, die verspreid is onder actieve partijleden.
Een woordvoerder van de VVD laat weten dat de klachtenprocedure van de PCI „een interne partijaangelegenheid is en daarom niet publiekelijk toegankelijk”. Dat er bij de VVD online amper informatie te vinden is over integriteit, ook niet voor leden, heeft volgens hem te maken met „een nieuwe website” die „nog niet volledig” is.
Ellis Mulder komt Daan Wijnants nog geregeld tegen. Sinds maart 2022 zit hij in de Amsterdamse gemeenteraad, waarvan hij ook ondervoorzitter is. Van een gesprek tussen hem en Mulder over de kwestie is het nooit gekomen. Wijnants zegt dat hij nog steeds „graag” met Mulder in gesprek zou willen gaan „om mijn excuses aan te bieden”.
