Tijdens Koningsdag vorig jaar werd in de Kalverstraat een spandoek over de gevel van kledingzaak Tommy Hilfiger gegooid met de tekst: „Het is altijd Vrijmarkt in de Vrijstaat”. Een groep krakers was te midden van de Amsterdamse feestdrukte de ruimte boven de winkel binnengedrongen via de voordeur in de Taksteeg en riep vanaf het balkon tegen de oranje menigte „Takland” uit, waar voortaan „antikapitalistische” regels zouden gelden. Koningsdag werd omgedoopt tot „Woningsdag”.
Ruim een jaar later vertelt Luna, een van de krakers, dat de deur van Takland „spontaan openging”. Ze studeert en is een van de krakers van Takland. Ze wil niet met haar naam in de krant omdat kraken strafbaar is. Luna heeft zwartgeverfd haar en rolt shagjes.
De viering van het koningshuis, voor de krakers het symbool van de Nederlandse staat, was volgens haar het „perfecte moment” om een „mini-vrijstaat” uit te roepen. En omdat het zo druk was, had de politie geen tijd om te ontruimen.
Sinds 2021 stond Taksteeg 8 leeg. Het huis is van Platina B.V., beheerd door RJB Holding. De krakers wisten dit, ze hadden volgens Luna „een hele berg informatie” verzameld. RJB Holding wordt beheerd door de zoons van de oprichter, Ronny Rosenbaum. „Het is zo’n winkelpand waarmee wordt gespeculeerd.” Verloederd, volgens Luna. „Het is een krot, in een vieze straat.” Rosenbaum is volgens Quote een „flamboyante vastgoedondernemer” van het eerste uur: hij kocht in de jaren tachtig panden in de P.C. Hooftstraat. Zijn familie bezit vastgoed in allerlei Nederlandse winkelstraten. RJB Holding wil niet reageren op vragen van NRC.
Voorstanders hoopten dat de strenge wetgeving krakers meer zou afschrikken
Kritiek
Kraken is sinds 2010 illegaal. Toch doen jongeren het weer, door de woningnood, overal in Nederland. Zo zijn ook in Rotterdam sinds een paar jaar weer kraakspreekuren en ook buiten de randstad wordt gekraakt: krakerscollectief Jantien claimde in Nijmegen afgelopen jaren verschillende gebouwen, in mei zelfs een bioscoop. Er zijn geen exacte cijfers, maar kraken is weer populair.
Eind augustus verschijnt de evaluatie van de ‘Wet handhaving kraakverbod’ die in 2022 van kracht werd. Doel was dat de politie kraken harder kon aanpakken. Daniel Koerhuis (VVD) en Madeleine van Toorenburg (CDA) namen het initiatief tot de wet nadat asielzoekers in 2019 onder de noemer We Are Here in Amsterdam meerdere panden kraakten. De volhardende acties van We Are Here zagen Koerhuis en van Toorenburg vooral als teken dat kraken niet hard genoeg werd aangepakt. Om de „kraakcarrousel” te bestrijden, moesten kraakpanden voortaan binnen drie dagen na een vordering ontruimd worden. Een eigenaar zou dan geen civiele procedure meer hoeven te beginnen om krakers weg te krijgen. Dat proces zou voortaan via de politie en het OM lopen – die zouden ontruimen met goedkeuring van de rechter-commissaris, die controleert of de politie wel volgens de wet handelt.
Lees ook
We Are Here kraakt ook pand in grachtengordel – ‘vanwege zichtbaarheid’
Het OM had voor 2021 al aangekondigd dat het de mankracht niet had om de nieuwe wet uit te voeren, de politie kampt met een structureel capaciteitstekort. Organisaties als de Raad voor de rechtspraak lieten ook weten dat hij zich zorgen maakten over hoe „Straatsburg-proof” de wet was. Drie dagen vonden ze veel te kort voor een rechter om een belangenafweging te maken, waarbij bovendien alle partijen gehoord worden.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data119875203-7868c0.jpg|https://images.nrc.nl/WCmf_Z7cOk0qfoR3oTWjlG8fiyU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data119875203-7868c0.jpg|https://images.nrc.nl/mcZRI56Yz8H8nXhs6BRoM5DPuYs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data119875203-7868c0.jpg)
Wonen is een grondrecht dat – net als het eigendomsrecht van de huizenbezitter – beschermd wordt door zowel internationale verdragen als de Grondwet. Zo’n botsing van grondrechten vereist een afweging: welke weegt zwaarder? In de regel geven rechters daarom geen toestemming voor ontruiming als dat leidt tot leegstand. De politie kan pas daartoe overgaan als spoedeisend belang is aangetoond – bijvoorbeeld als de krakers andere strafbare feiten plegen of overlast geven, of als de eigenaar heeft bewezen dat hij plannen heeft met het pand. De nieuwe wet veranderde niets aan die belangenafweging.
Onderzoeksbureau Ateno kreeg de taak de wet te evalueren en publiceerde zomer 2023 een nulmeting, van vóór de wet. Volgens de initiatiefnemers van de wet zouden krakers slechts kort gedingen beginnen om uitstel van ontruiming te krijgen, om vervolgens een nieuw pand te kraken. Maar uit politiegegevens die de onderzoekers bekeken, viel niet af te leiden dat er sprake was van zo’n „kraakcarrousel”: bij de 128 kraakincidenten in de gegevens uit 2021, spanden krakers maar tien keer een kort geding aan. Zeven daarvan werden ingetrokken.
Ontruimingsbevel
Voorheen werd op twee manieren ontruimd: de eigenaar won een civielrechtelijke zaak of het OM zei dat er ontruimd moest worden. Pas als krakers een kort geding begonnen tegen de ontruiming, kwam er in dat laatste geval een rechter aan te pas.
Volgens advocaat Juanita van Lunen, die krakers bijstaat, vertrokken haar cliënten vaak al zonder bezwaar. Of ze begonnen wel een kort geding, maar gaven zich gewonnen zodra ze door de procedure zicht kregen op de plannen van de eigenaar.
Jongeren hebben geen andere woonmogelijkheden in de stad
De inwoners van Takland wonnen een rechtszaak die te maken had met hoe zo’n ontruiming nu verloopt. Vlak na het kraken kondigde het OM aan de woning aan de Taksteeg te ontruimen, zonder rechterlijke toetsing. Dat had volgens de Wet handhaving kraakverbod wel gemoeten. Takland mocht dus niet worden ontruimd.
De krakers woonden een maand boven de kledingzaak toen ze opnieuw een brief kregen. De politie wilde opnieuw ontruimen, maar deze keer zou de rechter-commissaris van tevoren het bevel beoordelen. De Taklanders moesten binnen drie dagen voorkomen bij de rechter-commissaris, de nieuwe termijn die volgens de Wet handhaving kraakverbod dit soort kraakzaken moest versnellen. Met de nieuwe termijn van drie dagen, krijgt de verdediging weinig tijd, stelt advocaat Van Lunen. Op 5 juni 2023 oordeelde de rechter-commissaris dat de krakers van Takland toch moesten vertrekken. Takland werd na die uitspraak overgeheveld naar een belendend leeg pand in de Taksteeg. „We wisten dat ook dat al jaren leegstond, het was een makkelijke verhuizing”, zegt kraker Luna.
Lees ook
Wie zijn de krakers van nu? ‘We willen geen last zijn maar een aanwinst’
Blij met de wet
Branchevertegenwoordigers van vastgoedbeleggers en huiseigenaren zijn blij met de nieuwe wet, zo blijkt uit een rondvraag door NRC. Al blijken er nog steeds frustraties over kraakhandhaving te bestaan. In maart noemden vastgoedeigenaren in De Telegraaf de wet „een wassen neus”, krakers zouden nog steeds te lang kunnen blijven zitten. In veel gevallen spannen eigenaren nog altijd civiele rechtszaken aan tegen krakers, of ze komen buiten de rechtszaal tot een oplossing.
Soms komt een pand na ontruiming alsnog leeg te staan. Zoals een Amsterdams kraakpand aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Het werd onderwerp van de eerste kraakzaak onder de nieuwe wet. Zomer 2023, een halfjaar na de ontruiming, werd de actiegroep Mokum Kraakt in het gelijk gesteld door de Hoge Raad. Het pand had nooit ontruimd mogen worden, want het stond weer leeg, net als voorheen. Voor de krakers kwam die uitspraak te laat. Ze waren vanwege de nieuwe wet al vertrokken.
In augustus moet uit de evaluatie van de wet blijken of die daadwerkelijk afschrikt. Het lijkt er niet op. „Als je op alles zo streng gaat zijn, boeit het mensen op een gegeven moment niet meer als ze de wet overtreden”, denkt Luna. „Mensen hebben huizen nodig en jongeren hebben geen andere mogelijkheden in de stad.”
Kraken is illegaal, maar soms zijn de alternatieven volgens Luna slechter. „Er kleven ook risico’s aan op straat slapen. Of je moet tot je 26ste bij je ouders wonen.”
