Koeien in de kelder en een paard in de tuin

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Huis Bonck Het zestien meter lange huis in Hoorn uit de vroege zeventiende eeuw bood comfort, huiselijkheid en privacy. En het had een gang, heel modieus.

Foto Arjan Bronkhorst

Vaak wordt de voorgevel van een traditioneel huis vergeleken met een gezicht, waarbij de deur de mond is en de ramen de ogen. Maar met zijn vrijwel geheel uit ramen bestaande onderpui doet de voorgevel van Huis Bonck aan de Vluchthaven in Hoorn eerder denken aan een abstract-geometrische compositie van een of andere kunstenaar van De Stijl. Doordat de rode boogdeur om raadselachtige redenen niet precies in het midden staat, vormen de liggende en staande ramen en raamlijsten een asymmetrische compositie van rechthoeken en verticale en horizontale lijnen. Maar wie eenmaal binnen is en in het ruime, vijf meter hoge voorhuis met het curieuze houten ‘hangkamertje’ staat, waant zich in een schilderij van Pieter de Hooch. Zet in gedachten twee vrouwen bij de grote kast en de linnenpers die rechts in het met daglicht overgoten voorhuis staan, en je krijgt De Hoochs Binnenhuis met vrouwen bij een linnenkast uit 1663 voor je geestesoog.

Huis Bonck, een van de schaarse, bijna onveranderde 17de-eeuwse huizen in Nederland, werd gebouwd in opdracht van de Hoornse koopman Bonck. Die kocht in 1622 een lange, smalle kavel op de landtong tussen de Karperskuil en de Nieuwe Haven en liet daarop zijn pakhuis met woonruimte bouwen. Dit moest aan enkele richtlijnen voldoen voor rooilijn, breedte, goothoogte en materialen (stenen muren en pannen daken). Huis Bonck werd een dijkhuis met een houten skelet en een lengte van maar liefst 16 meter. De woonruimte bevindt zich in het achterhuis op de iets verhoogde begane grond, de kelder eronder komt aan de achterzijde uit op een grote tuin.

Foto Arjan Bronkhorst

Lang heeft Bonck niet kunnen genieten van zijn woonwerkhuis, waar hij met zijn vrouw woonde. Al in 1624, het jaar van oplevering, overleed hij, waarschijnlijk aan de pest. Na zijn dood deed Huis Bonck onder meer dienst als stadsboerderij, met de koeien in de kelder en een paard in de tuin. Desondanks is er wonderlijk weinig aan veranderd. De grootste ingreep was de sloop van de bovenste etage in de 19de eeuw, waarbij de trapgevel werd vervangen door een eenvoudige topgevel en een rechte daklijst.

Het idee thuis

Met zijn grote lengte is Huis Bonck een typisch Nederlands stadshuis waar volgens de Canadese architectuurhistoricus Witold Rybczynski in de 17de eeuw het huis een home werd. In Home. Short history of an Idea laat hij zien hoe de smalle, lange huizen met grote ramen op de benedenverdieping in het toen meest verstedelijkte land ter wereld een thuis werden, dat niet alleen privacy bood maar ook comfort en huiselijkheid.

Foto Arjan Bronkhorst

Voor zijn stelling dat in Nederland het huis in korte tijd veranderde van een huis waar gewoond én gewerkt werd in een huis waarin alleen het gezinsleven zich afspeelde, was Rybczynski vooral aangewezen op de interieurschilderijen van Nederlandse schilders als De Hooch en Vermeer – intacte Nederlandse huizen uit de 17de eeuw zijn er tenslotte bijna niet. Maar omdat niet altijd duidelijk is of de schilders echte of geïdealiseerde interieurs schilderden, kon hij er niet iedereen van overtuigen dat ‘het idee thuis’ in korte tijd zijn vervolmaking vond in de burgerlijke Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Foto Arjan Bronkhorst

Rybczynski kende Huis Bonck niet. Dit was in 1986, toen hij Home publiceerde, nog het eigendom van de kunsthistoricus John de Visser die het had laten restaureren. In 1998 schonk De Visser het huis aan de Vereniging Hendrick de Keyser die het, voor zover mogelijk, terugbracht in oorspronkelijke staat en in 2017 openstelde voor het publiek. Maar had Ryczynski Huis Bonck gekend, dan had hij het vast en zeker beschreven als een huis waar de eerste stappen werden gezet op weg naar een thuis met verschillende, voor één doel bestemde vertrekken die de privacy boden die een middeleeuwse ‘zaalhuis’ niet kende. Zo is het voorhuis van Huis Bonck, waar bezoekers met de deur in huis vallen, een verlengstuk van de straat. In deze half publieke ruimte ontving Bonck niet alleen zijn gasten en zakenrelaties maar werd ook gewoond en gewerkt. Maar het houten hangkamertje, dat is opgehangen aan de (plafond)balken en bereikbaar is via een steile spiltrap, diende als ‘comptoir’ oftewel kantoor. In deze op een kajuit lijkende kleine, lage ruimte kon Bonck in alle rust zijn zaken afhandelen.

Foto Arjan Bronkhorst

Bij het hangkamertje bevindt zich nog een kleine, monofunctionele kamer die, voorzien van een bedstee, diende als slaapkamer.

Modieuze gang

Ook in het achterhuis, het enige vertrek in Huis Bonck dat werd verwarmd en waar de bewoners kookten (boven het haardvuur), aten, verpoosden en sliepen, rukte de privacy op. Om te voorkomen dat huisgenoten en bezoekers vanuit het voorhuis door het achterhuis moesten lopen om in de tuin te komen, heeft het achterhuis iets gekregen dat Rybczynski in Home een middel tot meer privacy noemt: een gang.

Foto Arjan Bronkhorst

In het begin van de 17de eeuw was het aanleggen van gangen in de mode in Nederland, zo blijkt uit een spotdicht van Roemer Visscher (1547-1620): ‘Klaas timmerde een huis / Volgens Amsterdams gebruik / Op een erf van ongeveer dertien voet breed / een voorhuis, een keuken / een stookplaats, een regenbak / waaraan een kamer beschoten en bekleed / tamelijk kostbaar, zoals het hoort / En opdat hij die van doorloop zou bevrijden / scheidde hij er opzij een doorgang af / En kijk eens hoe mooi het resultaat is: Klaas maakte een gang en heeft hij er twee.’

Anders dan het nieuwe huis in Amsterdam had Huis Bonck nog geen afzonderlijke keuken. Maar met 5,5 meter is het wel breder dan de dertien voet (bijna vier meter) van de Amsterdamse huizen in Visschers gedicht, zodat het Hoornse achterhuis niet bestaat uit twee gangen maar uit een smalle gang en een riant vertrek van ongeveer 4,5 bij 8 meter.

Info: www.hendrickdekeyser.nl/museumbezoek/huis-bonck-Hoorn

Related Posts

‘Je moet van boter houden’

Het recept voor de potted shrimp leek me spannend, maar wellicht ook wat zwaar door de geklaarde boter. Het liefst was ik zoals vroeger zelf de garnalen gaan vangen met een schepnet. Dit roept dierbare herinneringen op aan de Nederlandse en Belgische kust. De Hollandse garnalen zijn helaas tegenwoordig behoorlijk aan de prijs, dus probeerde ik dit recept uit met ‘fabrieksgarnalen’ – dat wil zeggen uit de supermarkt en niet van de visboer, die natuurlijk veel lekkerder zijn. De laurier plukte ik uit eigen tuin en voor wat extra smaak voegde ik Old Bay Seasoning toe. Ook limoenrasp was een goede oppepper daarbij. Het klaren van de boter is altijd een precies klusje waar je bij moet blijven. Ik gebruikte weinig nootmuskaat. Het werd een machtig hapje door de boter, daar moet je wel van houden. Ik waardeerde het resultaat, maar gebruik een volgende keer wel goede garnalen. Lekker met geroosterd brood.

Veronique van Zinnicq Bergmann-Enneking


Misschien wel de belangrijkste rit in mijn autoleven, in een autonoom rijdende VW door Hamburg

Best een ding, de eerste testauto die ik niet zelf bestuur. Maar de demonstratierit door een matineus Hamburg vol stoplichten, overstekend volk en slingerende fietsers verloopt vlekkeloos. De mijnheer die voor de veiligheid achter het stuur zit om in noodgevallen in te kunnen grijpen hoeft geen vinger te verroeren, knapknapknap. De soms wat bruuske rem- en stuuringrepen van de auto had je zelf niet beter uitgevoerd. De stad is de stad, één pot paniekvoetbal.

Wie had dat gedacht, een autonoom rijdende VW? Liep Europa niet ver achter in de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s? VW nam de vlucht naar voren met het Israëlische Mobileye, ontwikkelaar van zelfrijtech. Een bestaand elektrisch VW-busje werd door VW’s techdochter MOIA – een veredeld deelautobedrijf – met dertien camera’s, negen lidar- en vijf radarsensoren omgebouwd tot autonome taxi. Die heet dan ID Buzz AD, van Autonomous Driving. Voor niet-intimi: Lidar is een soort laserradar die extreem nauwkeurig de omgeving scant, onmisbaar bestanddeel van de zelfrijdende auto.

Mooi. Maar de cliffhanger van de ervaring is toch hoe je blind vertrouwt op experimentele hightech die je zonder menselijke interventie door een wereldstad gaat sleuren. Ik snap het wel. De in zijn online spinnenweb gevangen burger snakt naar avontuur, naar het ondenkbare. Dat is, gok ik, de geheime drang achter de innovatiekoorts, die jacht op de graal. De hoop op een wonder, al sleurt het je nog dieper de Matrix in, al wordt het je dood. Reken maar dat straks iedereen met Musk naar Mars wil. Tredmolen uit, het duister in – maar even vrij. De flirt met grensverleggende techniek is utopisch en suïcidaal, dossier voor denkers. Die zijn helaas net zo op drift als wij. Controle heeft niemand. Daar gaat dit echt over. Dat we tech alle wegen kunnen laten vinden, behalve de weg die we kwijt zijn.

Wat een tijd. Tien jaar begonnen Tesla en andere ambitieuze fabrikanten zelfstandig rijdende auto’s aan te kondigen. Alleen kwamen ze niet. Musk beloofde gouden bergen tot geen mens hem meer geloofde. Aan zijn verbroken geloften is zelfs een Wikipagina gewijd, lachen.

Het is ook niet niks. De zelfrijdende auto is intellectuele topsport. Hij moet alle wegen kennen, elk obstakel supersnel kunnen herkennen en ontwijken, het verschil zien tussen een kartonnen doos en een betonblok, elke wegopbreking en snelwegdemo op zijn netvlies hebben. Zijn waarnemingsinstrumenten moeten bij mist en sneeuw zo feilloos functioneren als op windstille zomerdagen.

Het autonome evolutietraject reikt van Level 0 tot Level 5. Nul staat voor nul assistentiesystemen, vijf voor compleet zelfstandig rijden in een auto zonder stuur en pedalen. In de praktijk kwam nog geen autofabrikant ondanks overmoedige beloften verder dan niveau 2, een beetje zelf sturen en remmen voor voorliggers. Moet de bestuurder wel elke tien seconden het stuur vastpakken om te bewijzen dat hij er nog zit. De fabrikanten kunnen veel meer, maar overheden dwarsboomden met wetten en praktische bezwaren.

Veiligere optie

Nu gaat het licht in steeds meer landen op groen. In mei zag ik welke vlucht autonoom rijden in de VS heeft genomen. In San Francisco en Los Angeles rijden honderden perfect functionerende autonome taxi’s van techbedrijf Waymo rond, verbouwde elektrische Jaguars. Er doen zich incidenten voor, maar op termijn is autonoom rijden de veiligere optie. Daarom doen fabrikanten er zo vroom menslievend over. Het marktpotentieel voor deelauto-achtig autonoom vervoer is enorm.

Daarom was dit miniritje misschien een van de belangrijkste in mijn autoleven. Op lange termijn wordt ook je privé-auto geheid de Bob – en wil je hem nog hebben als je even makkelijk en voor minder geld een autonome taxi naar je toe appt? De maatschappelijke gevolgen kunnen enorm zijn, ten goede en ten kwade. Meer verveling, meer afstompende schermtijd op de smartphone. Dramatische inkomstenderving voor de overheid door het wegvallen van boete-inkomsten, want aan doortrappen doet Mobileye natuurlijk niet, veiligheid voor alles. Dan het grootste, chronisch onderschatte risico: een verlies van menselijke vaardigheden dat de hulpeloos geworden mens opnieuw afhankelijker maakt van een paar techgiganten. De nieuwe mens hoeft steeds minder te kunnen. Hij wordt speelveld en afwerkplek van de technologie die hij zelf creëerde. Zijn laatste vaardigheden: coachen, tiktokken en twitteren. Vanuit die toekomst staar ik uit het raampje van de Buzz AD bekommerd naar het vreedzame kantoor- en caféheden van buzzing Hamburg. En denk: Heer, waarom heeft u ons verlaten?


De edelsteen onder het straatmeubilair

Aan de Burgemeester Meineszlaan in Rotterdam ligt het Paaltjesmuseum, de landelijke tentoonstelling voor paal. Dit beknopte openluchtmuseum (op straat) laat in één oogopslag zien wat Nederland Paaltjesland in zijn mars heeft. Natuurlijk zit het paaltje met de meest prestigieuze naam er ook tussen: de diamantkoppaal. Voor mij net zo alledaags als een 30 bij 30 centimeter grijze stoeptegel, maar dankzij zijn naam is het toch ook een beetje de edelsteen onder het straatmeubilair. Die naam heeft-ie te danken aan de vierkantige afgeschuinde kop, iets wat waarschijnlijk al vanaf de Middeleeuwen bestaat. In de tijd dat de diamantkoppaal alleen nog van hout werd gemaakt, zorgde het ervoor dat het regenwater niet op de kop bleef liggen en de paal snel weg zou rotten. Ook is het handig dat het buitengewoon oncomfortabel is om op het paaltje te gaan zitten, in wezen een subtiele vorm van hostile architecture. Tegenwoordig is de afgeschuinde kop wel heel subtiel, maar de vorm doet nog steeds zijn werk. De houten variant, ook met reflectorbandjes is nog wel in de handel maar bijna drie keer zo duur. Daarom is de versie van kunststof nu dominant in het landschap. Solitair zie je hem regelmatig, maar hij komt het best tot zijn recht in groepsverband. Vaak in lange rechte stroken achter elkaar om te voorkomen dat auto’s of fietsen ergens gaan rijden waar wij ze als samenleving niet willen hebben. Het Mekka van de diamantkoppaal is in Nederland het Delflandplein in Amsterdam. Het hele plein is daar omzoomd met enkele en drievoudige rijen diamantkoppalen. Die voorkomen al jarenlang succesvol dat scooters en fietsers het plein onveilig maken. Voor de liefhebbers van het paaltjesmuseum in Rotterdam zeker een uitstapje waard.