Wat wil Donald Trump nou precies? De Europese Unie breekt zich het hoofd over die vraag. De Amerikaanse president is tot dusver niet bereid zijn importheffingen verder af te bouwen. Zijn team laat niet alleen aan de buitenwereld weinig los. Ook binnenskamers krijgt de Europese Commissie, die de onderhandelingen voert, naar eigen zeggen amper vat op de tegenpartij.
De Eurocommissaris voor Handel, Maros Sefcovic, was begin deze week in Washington. Het was zijn derde bezoek dit jaar, maar het leverde nog geen deal op. „We moeten meer van de Amerikanen gaan horen”, zei een woordvoerder van de Commissie dinsdag in Brussel. „We moeten een beter idee krijgen van wat ze voor ogen hebben in deze onderhandelingen.”
Afgelopen week pauzeerde Trump zijn meest vergaande ‘wederkerige’ heffingen – van 20 procent – op goederen uit de EU tot aan de zomer. Maar EU-goederen hebben nog steeds te maken met een baseline-heffing van 10 procent. Voor staal, aluminium en auto’s gelden hogere heffingen en voor de chipsector en de farmaceutische industrie lijken zulke extra heffingen in de maak.
Om goede wil te tonen, verdwenen ook de aangekondigde tegenmaatregelen uit de EU voorlopig in de ijskast. Die waren anders dinsdag ingegaan, maar zijn net als Trumps heffingen tot de zomer uitgesteld. In de tussentijd hopen Europese onderhandelaars een akkoord te bereiken.
Maar het is de vraag of het lukt Trump en zijn tarieventeam tevreden te stellen. Daar klinkt niet alleen kritiek op de importheffingen die de EU aan de poort hanteert, maar ook op andere vermeende handelsbelemmeringen, van regels die de voedselkwaliteit beschermen tot btw.
Eurocommissaris Sefcovic herhaalde na zijn bezoek aan Washington zijn bereidheid om een akkoord te sluiten. Maar hij is ook, net als Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, bereid om alsnog met eigen heffingen terug te slaan. Welke middelen heeft Europa tot zijn beschikking?
Lees ook
De vier grote onzekerheden waar Trump de wereldeconomie in stort
1. Meer heffingen
Het eerste tegenpakket was door de Europese ambtenaren zorgvuldig samengesteld. Allereerst moest het een gepaste reactie zijn op de eerste heffingen uit Trumps koker, de staal- en aluminiumheffingen. Dat lukte: het werd een waslijst met een handelswaarde van rond de 20 miljard euro.
Daar kwamen aanvullende wensen bij. Om de schade voor Europa te beperken, werd gezocht naar goederen waarvoor elders nieuwe leveranciers gevonden konden worden. Tegelijkertijd moesten de maatregelen zoveel mogelijk politieke pijn toebrengen. De logica is deze: als je de politici die het oor van Trump hebben het hardst raakt, is de kans dat de president gas terugneemt het grootst. Daarom staan niet alleen klassiekers als motorfietsen en spijkerbroeken, maar ook speelkaarten op de lijst: die worden op grote schaal geproduceerd in Kentucky, de thuisstaat van de Republikeinse senator Mitch McConnell.
Alleen: het is de vraag of deze zorgvuldige heffingenacupunctuur een optie is als de EU zijn tegenoffensief wil uitbreiden. De Amerikaanse 10-procent-heffing raakt het merendeel van alle Europese export naar de VS, met een opgetelde waarde van 380 miljard euro – bijna twintig keer de omvang van het nu gepauzeerde Europese tegenpakket.
Als Europa zijn eerste tegenheffingen alsnog oplegt, is het de vraag wat daarna volgt. „Ik denk dat Europa dan min of meer door de goederen heen is die wij kunnen treffen om Republikeinse Congresleden pijn te doen”, zegt hoofdeconoom Sander Tordoir van het Centre for European Reform. Bovendien zal het verzet vanuit de Europese hoofdsteden toenemen als een groter pakket ter sprake komt. Dan vrezen landen immers dat Trump weer zal overtoepen met een nog groter tegenpakket, waarbij ieder land bang is harder geraakt te worden dan de rest.
Bij de totstandkoming van het eerste pakket kwamen landen als Italië en Frankrijk al in het geweer tegen een heffing op whiskey, omdat Trump had gedreigd met een torenhoge heffing op wijn en champagne. Hoe groter een pakket van gerichte heffingen, hoe groter de kans dat dit soort onderlinge verschillen tot scheurtjes in de Europese eenheid leiden.
2. De bazooka
Al een tijdje gonst het in Brussel: gaat de EU de bazooka inzetten als de handelsoorlog escaleert? De bazooka in kwestie is het zogeheten antidwanginstrument. De EU nam dit gloednieuwe wapen recent op in haar arsenaal, mede vanwege de plaagstoten die Trump uitdeelde aan handelspartners in zijn eerste termijn. Als het gedrag van een ander land wordt gekwalificeerd als dwang, kan de Commissie sindsdien hard ingrijpen om de schuldige tot inkeer te brengen.
Zo kan Brussel besluiten schendingen van Amerikaanse patenten en auteursrechten niet langer te vervolgen – internetpiraterij wordt dan in de praktijk legaal. De EU kan daarnaast sneller belastingen of boetes opleggen aan techbedrijven en ze kan Amerikaanse bedrijven een tik uitdelen door ze de toegang tot de lucratieve markt van openbare aanbestedingen in de EU te ontzeggen.
„Dit instrument was eigenlijk ontworpen als een pistool dat je uit je broekzak haalt en tijdens onderhandelingen op tafel legt”, zegt Arthur Leichthammer van het Jacques Delors Centre. „Niet om het daadwerkelijk af te vuren.” Toch zwelt de oproep aan om dat nu wel te doen.
Von der Leyen lijkt bereid ver te gaan. „We hebben een breed assortiment aan tegenmaatregelen […] als de onderhandelingen niet tot een gewenst resultaat leiden”, zei de Commissievoorzitter vrijdag in een interview met de Financial Times. Als voorbeeld suggereerde ze de invoering van een Europese belasting op de advertenties van techbedrijven.
Als de EU het antidwanginstrument inzet, escaleert het conflict ver voorbij de handelswereld en liggen harde tegenacties voor de hand
Het risico spreekt voor zich: als de EU het antidwanginstrument inzet, escaleert het conflict ver voorbij de handelswereld en liggen harde tegenacties voor de hand. De Commissie lijkt dan ook alles te willen doen om de bazooka te laten waar hij thuishoort: in de broekzak, ongebruikt.
3. Concessies
Naast de stok van harde dreigementen wil de EU een wortel blijven aanbieden. Sefcovic, de Eurocommissaris, heeft nu meermaals voorgesteld om de heffingen op auto’s en andere industriële goederen aan beide zijden te schrappen. Dat is bedoeld als een grote geste: het ligt gevoelig bij Europese automakers, die meer concurrentie uit de VS verwachten.
Maar volgens de Amerikanen zijn de formele heffingen maar een deel van het probleem. Trump hekelt onder meer de btw-heffing en de regelgeving voor techplatforms, ook al gelden die allebei ook voor Europese bedrijven. Peter Navarro, een van Trumps handelsadviseurs, maakt zich boos over het invoerverbod op vlees van runderen die met hormonen zijn behandeld.
De Commissie is bereid om te praten over allerlei vormen van handelsbelemmeringen, zei een woordvoerder woensdag, maar de bescherming van de voedselkwaliteit is „heilig”.
Trump had wel oren naar een ander aanbod van de Europese Commissie: een initiatief om meer vloeibaar gas (lng) uit de VS te importeren. Trump heeft aangegeven dat de heffingen wat hem betreft van tafel kunnen, maar alleen als de EU-landen voor maar liefst 350 miljard euro aan lng inkopen. Dan is immers van een handelstekort geen sprake meer.
Daar beginnen de problemen. Het voordeel van lng is voor de EU juist dat ze daarmee haar energie uit veel verschillende bronnen kan halen en niet al te zeer afhankelijk wordt van één producent. Dan is een grote deal met de VS, die nu al de grootste lng-leverancier zijn, ongewenst.
Bovendien worden Amerikaanse olie en gas straks minder schoon gewonnen als het aan Trump ligt, wat tegen de Europese klimaatplannen indruist. En er is een praktisch probleem: de Europese Commissie koopt zelf geen lng. De Commissie kan de aankoop en het transport wel faciliteren, maar het is de vraag op welke schaal dat kan gebeuren.
4. Negeren
En wat als Europa gewoon de rust bewaart en niet escaleert? „Ik zeg niet dat we niets moeten doen, maar ik betwijfel of we elke zet met gelijke munt moeten terugbetalen”, zegt econoom Cinzia Alcidi van het Centre for European Policy Studies. Kijk nog maar eens naar China, zegt ze: dat land sloeg hard terug en kreeg daarna nog zwaardere heffingen voor zijn kiezen.
De heffingspauze werd door Europese beleidsmakers al gevierd als een succes van de kalme aanpak van hun bestuurders, gecombineerd met de onrust die binnen de VS ontstond. Volgens Alcidi is het goed mogelijk dat ook een verdere deëscalatie vooral te danken zal zijn aan binnenlandse krachten in de VS, een proces waarop de EU weinig invloed heeft. „Laat de tijd zijn werk doen en kijk eerst eens hoe dit zich in de VS ontvouwt”, zegt Alcidi.
