Kenia’s bekendste schrijver Ngugi wa Thiong’o haalde de Afrikaanse machtselites meesterlijk over de hekel

Posted on by admin

„Hij heeft een onuitwisbare indruk gemaakt op hoe we denken over onze onafhankelijkheid, sociale rechtvaardigheid en het gebruik en misbruik van politieke en economische macht”, reageerde president William Ruto op de dood van wat vermoedelijk de meest indrukwekkende Oost-Afrikaanse schrijver is. Ngugi wa Thiong’o, woensdag op 87-jarige leeftijd overleden in de VS, maakte vele malen kans op de Nobelprijs voor de Literatuur. Zijn toon was vaak satirisch en hij bespotte de clowneske en corrupte praktijken van regeringsleiders.

De toenmalige president Daniel arap Moi las in 1986 een boek over een zekere Matigari. Hierin wordt verteld dat deze Matigari uit de bergen terugkeert en de verkwanselde idealen van de onafhankelijkheidsstrijd hekelt. Moi herkende er zijn eigen beleid in en gaf onmiddellijk het bevel Matigari te arresteren. Maar wat bleek? De man was een personage in een gelijknamige roman van Ngugi. De president nam zijn verlies en trok het bevel in, maar hij liet wel alle exemplaren uit de handel halen.

Schrijven op wc-papier in de cel

Het is een van de vele verhalen die het leven en werk typeren van de roman- en toneelschrijver, essayist en activist Ngugi wa Thiong’o wiens leven en werk in het teken stond van de antikoloniale agitatie en strijd om waardigheid.

Kenia’s bekendste schrijver werd in 1938 op het platteland geboren als een van de 28 kinderen die zijn vader had gekregen bij zijn vier vrouwen, en tevens het enige kind dat naar school mocht. Thuis en op de lagere school spraken ze de taal van de Kikuyu, totdat in 1952 de Britse kolonisator alle scholen sloot waar geen Engels werd gesproken. Wie verder wilde leren, moest dat voortaan op een Engelstalige school doen – wie met een klasgenootje toch Gikuyu sprak, kreeg een bord om de nek met de woorden ‘I’m stupid’ of ‘I’m a donkey’.

Het idee dat de geest wordt gekoloniseerd door een taal en cultuur op te dringen vat post bij de jonge Ngugi. Een besef dat sterker wordt wanneer hij van 1952 tot 1962 opgroeit ten tijde van de onafhankelijkheidsoorlog. Wanneer Ngugi in 1963 debuteert met het toneelstuk The Black Hermit gebeurt dat nog in het Engels. Hij gaat dan nog door het leven als James Ngugi, de naam die hem op school was toebedeeld. Eind jaren zestig zal hij daar korte metten mee maken en door het leven gaan als Ngugi wa Thiong’o.

In 1977 verschijnt van zijn hand Ngaahika Ndeenda (of I Will Mary When I Want), een toneelstuk over het post-koloniale tijdperk. Het leidt tot zijn arrestatie en de vernietiging van zijn theater door de politie. Op Oudjaarsdag van dat jaar belandt hij in een zwaarbewaakte gevangenis, cel 16, waar hij begint aan zijn roman Caitaani Mutharabaini (of Devil on the Cross). Bij gebrek aan schrijfpapier gebruikt hij het wc-papier in de cel.

Beste boek in ballingschap

Wanneer Ngugi ter promotie van deze roman in 1982 in Engeland is, krijgt hij de tip niet terug te keren naar Kenia, omdat hij bij aankomst direct weer gearresteerd zal worden. Het is het begin van een ballingschap, waarbij hij in 1989 Engeland verruilt voor de Verenigde Staten.

Ngugi beschrijft de problemen die horen bij het opleggen van een taal bij een cultuur die daar niet geschikt voor is in zijn essay Decolonising the Mind (1986). Hoewel hij inmiddels een bekende schrijver was, moest zijn beste roman nog verschijnen. Het is 2004 wanneer hij Murogi wa Kagogo (of Wizard of the Crow) voltooit, geschreven in het Gikuyu. Niet alleen Moi, maar vele dictators staan in dit satirische boek model voor de leider in het fictieve land ‘Free Republic of Aburiria’. De leider van het land (Ruler wordt hij genoemd) is al langer aan de macht dan ieder ander zich kan herinneren. Deze Heerser bepaalt alles, tot en met het verloop van tijd: ‘People make History, the Ruler makes His Story’. Om de leider te plezieren wordt besloten een ‘Marching to Heaven’ te beginnen.

Het was in dit boek dat hij voor het eerst afstand deed van het sociaal-realisme. In een interview met The Guardian legde hij uit dat het onderwerp van deze roman het simpelweg onmogelijk maakte om realistisch te schrijven: „Hoe maak je een satire van iemand als Moi, die van zijn ministers vraagt dat ze papegaaien zijn?”

Ngugi wa Thiong’o in 2017.

Foto Alejandro Garcia/EPA





Related Posts

Frankrijk voert rookverbod in op openbare plekken waar kinderen komen

Parijs verbiedt per 1 juli roken op stranden, in parken, rond scholen en op andere openbare plekken waar kinderen komen. Dat maakte de Franse minister van Arbeid, Gezondheid, Solidariteit en Gezinnen Catherine Vautrin donderdag bekend in een interview met de krant Ouest France.

„Waar kinderen zijn, moeten sigaretten verdwijnen,” aldus Vautrin. Vanaf juni riskeert iedereen die zich niet aan de regels houdt een boete tot 135 euro. Het verbod geldt niet voor terrassen en is ook niet van toepassing op elektronische sigaretten.

Volgens een rapport van het Franse Observatorium voor Drugs en Verslavingsgedrag, dat deze maand werd gepubliceerd, is het aantal rokers in Frankrijk op een historisch laag niveau. Minder dan een kwart van de volwassenen tussen 18 en 75 jaar rookt dagelijks – het laagste percentage sinds het observatorium eind jaren negentig begon met metingen. Een recente opiniepeiling toont aan dat zes op de tien Fransen het rookverbod op openbare plaatsen steunt, meldt persbureau ANP.

Lees ook

Voor scholieren in Parijs is ‘puffen’ het nieuwe roken

Jeanne Kauffhaus (18) met haar ‘puff’. De elektronische wegwerpsigaret is onder Franse scholieren heel populair geworden.


De Toyota Corolla is een auto voor wie zijn exhibitionisme meester is

Naar Amerika. Kicken!, kraaiden vrienden. Huur een pick-up! Een monster-suv, een muscle car, een Mustang-cabrio! Je leeft maar één keer!

Nee. Een cabriolet is te heet, een pick-up te groot, een Mustang te luid. Waarom zou ik scheuren in een land waar de geringste overtreding tot een bankroet leidt? Verder trek ik met testauto’s te vaak meer aandacht dan me lief is. Ik wil twee weken lang de normaalste, onopvallendste wagen van de wereld.

Dat werd de Toyota Corolla. Die is in de VS populairder dan bij ons, waar hij uitsluitend als hybride wordt geleverd. Dat is mijn huurauto met zijn tweeliter-benzinemotor niet, wel een stuk cultuurgeschiedenis dat ik wil meemaken. Dit is met de Honda Civic de Japanner die de Amerikanen na de oliecrisis van 1973 zuinig leerde rijden, het perfecte gemiddelde van nuttige eigenschappen. Wendbaar, efficiënt, discreet. Hij is wat voor de letteren Goethes Faust en voor de muziek Beethovens Negende is, een klassieker die je hoort te kennen.

Ik huur de simpelste uitvoering van de bij ons niet meer geleverde sedanversie. Die hier in onbruik geraakte, in de VS nog altijd geliefde carrosserievariant heeft een aangeplakte, van de zitruimte gescheiden kofferbak waarvan de praktische voordelen zijn vergeten. Door de extra lengte van de auto schuif je er moeiteloos twee forse rolkoffers in, wat je met een hatchback niet hoeft te proberen. En hij is spotgoedkoop. Voor 23.000 dollar, ruim 20.000 euro, krijg je airco en automaat, elektrische ramen en spiegels, comfortabele stoelen en een doorsneeverbruik van 1 op 17.

In Nederland zou hij dankzij de fiscus duurder uitvallen, maar waarom heeft Toyota hier niet zo’n Dacia-achtige prijsvechter in de showroom? Omdat wij hem saai vinden. Zijn non-esthetica stamt uit een tijd waarin het als beschaafd gold juist niet op te vallen. Ruim 50 miljoen kopers vonden dat net als ik een aanbeveling. Mooi zijn heeft in Trump-land toch geen zin. Slechte wegen en bruuske parkeergewoonten laten niets van je auto heel. Men parkeert in steden zo dicht op elkaar dat het schaderisico levensgroot is. Nergens zie je zoveel auto’s met ernstige frontschade als in Los Angeles. Moderne auto’s hebben geen simpel vervangbare, effectief beschermende losse bumpers meer. Wat zich tegenwoordig bumper noemt is op zijn gunstigst een in een groter carrosseriepaneel opgenomen, uitstulpend stuk plastic. Wie dat frontaal raakt, verwoest meteen de halve voorkant. En helaas hebben in de VS veel oude auto’s geen achteruitrijcamera’s of parkeersensoren. In Yosemite National Park zie ik na een wandeling een bizarre deuk in mijn motorkap. Daar moet zich het fietsenrek van een bejaarde camper in hebben geboord. De rest van het front is krasvrij, maar door de druk op de neus is het volumineuze carrosseriepaneel met de complete grille ontzet. Gelukkig was ik goed verzekerd.

Een deuk in de motorkap. Daar moet zich het fietsenrek van een camper in hebben geboord.

Foto Bas van Putten

Death Valley

Verder blijkt mijn sedannetje perfect voor een roadtrip. Aan een stillere auto had ik niets gehad. Door de staat van het wegdek was het lawaai aan boord ook in duurdere modellen oorverdovend geweest. De Corolla is de postkoets naar geluk dat boven auto’s uitstijgt. Hij brengt me naar de grootste sequoia van Yosemite, verbijsterende monsterboom die met een geschatte leeftijd van tussen 1.900 en 2.400 jaar misschien Jezus nog heeft meegemaakt. Hij voert me ijskoud onvermurwbaar door het macabere en bloedhete Death Valley. Ik kijk mijn ogen uit zonder een seconde aan mijn huurauto te denken. Ook in een achtcilinder-monstertruck of open Mustang was ik glad vergeten wat ik reed. Ik werd betoverd door iets groters. Dáárom hadden ruim 50 miljoen Corolla-rijders schijt aan hun zichtbaarheid. Ze kachelden saai maar tevreden naar de Jezusboom, een wonder waar geen Ferrari aan kan tippen. Van die betrekkelijkheid zou de hedonistische belevingsjager in de Europese automens iets mogen opsteken. Hij moet wel diep ongelukkig zijn, dat hij zoiets banaals najaagt als openbare aandacht. De Corolla ontmaskert de achilleshiel van de westerse identiteitsobsessie, de onverzadigbare drang gezien te willen worden. Dat is in het ik-tijdperk wel iets om over na te denken in een land waar mensen zo een jaarsalaris stukslaan op exact dezelfde auto als hun buren. Enfin, voor wie zijn exhibitionisme meester is, zijn in Nederland nog 26 gebruikte Corolla-sedans te koop in de tot 2023 geleverde hybride-versies, voor tussen de 15- en 20.000 euro niet kapot te krijgen en spatzuinig. Van harte aanbevolen.


Bedrijfsnamen voor puzzelaars

Een logisch leesbaar ontwerp maken is niet de ambitie van elke vormgever of typograaf. Op boekomslagen zien we het ook veel, de drang om in een verticaal vlak zo veel en zo groot mogelijke letters te kunnen plaatsten, die je vervolgens zelf bij elkaar moet puzzelen. Het zijn vele zijpaden op het door typografen zo gewaardeerde lettermatje, waar ontwerper Walter Nikkels ooit bekend mee is geworden. De mkb-varianten op die zienswijze zien we bij schoenenzaak PA ST in Horst of bij WO ON ZO OI in Groningen (allebei inmiddels gesloten). In Naaldwijk bestaat Makelaar MALK ENH ORST die zijn huizen TEK OOP zet, iets waar ik als letterconsument het schuim van op de bek krijg. Vooral als de afbreking dus niet op de lettergreep is. Zoals het FRI ESM USE UM in Leeuwarden. Het waarom laat zich raden, het is net als de irritante wasmiddelreclames uit de jaren negentig. Als iets de overtreffende trap van irritant is, dan hebben we het erover én blijft het plakken. Degene die dit spelletje wat mij betreft uit heeft gespeeld, is Yoni Drijfhout, verantwoordelijk voor de marketing en merchandise bij TivoliVredenburg in Utrecht. Drijfhout: „Het was eerst het ontwerp voor onze stempel als je naar binnen en buiten ging. Het was leuk dat het precies paste in een vier-bij-vierontwerp, maar letterlijk achter elkaar vond ik stom. Nu is het dit en ja, missie geslaagd denk ik. Onze medewerkers snappen het, het publiek pas na tien keer kijken. Maar ja, jij staat het toch ook weer te fotograferen, hè?’

Foto’s Jan Dirk van der Burg