Kamp Westerbork moet na verbouwing ‘meer recht doen aan het onrecht’

„Hebben jullie elkaar allemaal al in de ogen aangekeken?” In het buurthuis Holendrecht in Amsterdam Zuidoost zitten zo’n veertig bezoekers in een kring, klaar voor een warming-up. Sommigen zitten op stoelen, anderen in een rolstoel. Hier vindt de zevende editie plaats van een Amsterdam Dance Event-feest voor mensen met een fysieke beperking. Handen naar voren, handen omhoog, stampen op de grond, even goed de spieren opwarmen. „En het is de bedoeling dat we elkaar allemaal hebben aangekeken vandaag”, roept Dido Mirck, organisator en danslerares van DansPark. Die organisatie geeft, net als mede-organisator ReDiscoverMe, danslessen voor mensen met een bewegingsbeperking, door bijvoorbeeld de ziekte van Parkinson, MS of reuma.

Het zaaltje is opgeleukt met planten, een aantal discolichten – niet te fel, want mensen kunnen slecht reageren op felle prikkels – en een ballonnenboog boven de dj-booth. Daar gaat DJ Jean draaien, bekend van grote 90s-trance hits als Love Come Home en The Launch (Get Ready for the Launch). DJ Jean draait (voor een kleine bijdrage) voor deze groep tijdens ADE. Als het feest bijna begint rond half een is de dj alleen nog niet aanwezig. „Hij is altijd een beetje laat, sterallures”, grapt een vaste bezoeker.

Toegankelijker

Het Amsterdam Dance Event trekt ieder jaar honderdduizenden liefhebbers van elektronische muziek naar Amsterdam. Steeds meer wordt er samengewerkt met organisaties die het uitgaansleven toegankelijker willen maken voor „doelgroepen met afstand tot de dansvloer”, zegt ADE-woordvoerder Tim Boersma. Dit jaar werkt het dansevent samen met vijf van zulke sociale partners, die samen voor zeker twintig ‘inclusieve evenementen’ hebben gezorgd. „We hebben als doel om een dansvloer te bieden aan iedereen, ongeacht leeftijd of persoonlijke omstandigheden”, aldus Boersma.

Het aanbod voor mensen die niet zo snel naar dansfeesten gaan of durven, is tijdens deze editie weer wat groter dan vorig jaar. Zo is er op vrijdag het feest Sub_Bar in Amsterdam Noord voor doven en slechthorenden, met een uitgebreide lichtshow en muziek die ‘lichamelijk’ te ervaren is via trillingen. En op zaterdag is er het „inclusieve” ADE-feest Disco zonder Drempels, voor iedereen met een functiebeperking. Dat wordt georganiseerd door de zelf aan een rolstoel verbonden dj Riccardo Arcari (alias Dj Cripple X).

Veel van de bezoekers van de dansmiddag in Holendrecht hebben de ziekte van Parkinson, een hersenziekte waardoor je te weinig dopamine aanmaakt en moeite hebt met bewegen. Dansen helpt. Halverwege het tweede warming-upnummer (Alors on Danse van Stromae) is vrijwel iedereen die dat kan al gaan staan. Zelden komt een dansfeest zo snel van de grond.

Een vrouw met korte grijze krulletjes kijkt iedere danspartner nadrukkelijk aan. Ze pakt in zwierende bewegingen de handen van een vrouw die net van haar rollator is opgestaan. Een andere man springt in het rond, met zijn armen in de lucht. „Een spring in ‘t veld-danser”, zegt een begeleider van DansPark die zelf ook Parkinson heeft. „Daar heb je een hardloopwedstrijd-danser”, en hij wijst naar een vrouw die door de hele zaal danst op de muziek. Iedereen zijn eigen stijl, allemaal ongeremd.

Inclusieve evenementen

Naast DansPark werkt ook Music Moves samen met ADE, goed voor negen inclusieve evenementen dit jaar. Music Moves geeft gratis trainingen aan jonge mensen die evenementen willen organiseren voor specifieke doelgroepen. Neuro Dive is daar één van (vrijdag in Amsterdam Oost), een prikkelarm feest voor mensen met ADD of ADHD, autisme of hoogsensitiviteit. „Zo kun je feesten en je veilig voelen”, zegt de regiomanager van Amsterdam. Die veiligheid is iets wat alle organisaties benadrukken: bezoekers hoeven zich er geen zorgen over te maken dat ze ‘anders’ bewegen. En er is gegarandeerd een invalidentoilet en een ruimte om even bij te komen. Al deze evenementen zijn gratis tijdens ADE en er wordt geen alcohol geschonken.

„Wij doen hier ook drugs hoor”, zegt een vrouw die even gaat zitten op een stoel aan de rand van de dansvloer. Ze haalt haar medicijnen tevoorschijn en neemt ze in.

Nonna van den Boogaard (43) uit Amstelveen, neuspiercing, blauwgroene sneakers en eenzelfde kleur Adidas-jasje, staat als een van de eersten te fistpumpen op de muziek van DJ Jean. Ze houdt van elektronische muziek. Voor ze op haar 21ste de diagnose MS kreeg, ging ze veel naar feestjes. „Techno, ADE-feestjes, het festival Awakenings. Ik vond dat geweldig, de hele nacht doorgaan en lekker wat drugs gebruiken.” Het maakt haar even een beetje verdrietig, ze verontschuldigt zich. „Nu kan ik dat allemaal niet meer. Dat is wel confronterend.” Dan draait de dj een nummer met een stevige beat en maken de tranen plaats voor dansmoves. Ze doet even voor hoe je moet ‘hakken’.

Het is het tweede jaar op rij dat Van den Boogaard bij dit feest is. Ze kletst even in het midden van de dansvloer met Ruud (47). Hij doet ook aan dansen sinds er een paar jaar geleden bij hem de ziekte van Parkinson geconstateerd werd. Ruud draagt een grijs T-shirt met de tekst Looking for a new friend, maar hier kent hij bijna iedereen al.

Het feest duurt anderhalf uur en de zaal wordt snel warm. De begeleiders van DansPark dansen mee en houden iedereen in de gaten of ze zich nog wel goed voelen. Een van hen staat even aan de rand van de zaal te kijken. „Iedereen zit hier aan de dope…amine”, zegt ze met een knipoog.

Delen

Mail de redactie

In Kamp Westerbork is het nu alle macht aan de verbeelding. Lopend door de grasvelden van het Drentse concentratiekamp zijn het de leegte en stilte die je treffen, louter doorbroken door het geroezemoes van een schoolklas. Vrijwel alles wat er was toen hier 107.000 Joden, Sinti, Roma en verzetsstrijders vastgezet werden in afwachting van hun ‘doorvoer’ naar de vernietiging, is er niet meer. En wat er nu wel is, was er toen niet.

Het spoor waar zij aankwamen alvorens ze vertrokken: weg. Langs het kamp staan hekken met prikkeldraad, maar die zijn later neergezet. Een wagon: evenmin oorspronkelijk. De barak van dunne, groene houten platen die midden op het terrein staat: weliswaar opgebouwd uit restanten van échte barakken, maar rondom een modern stalen frame. En het omringende bos dat nu de indruk kan wekken dat gevangenen wellicht gemakkelijk de duisternis in hadden kunnen ontsnappen, is pas ná de oorlog aangelegd. Net als de radiotelescoop, bekend van Harry Mulisch’ roman De Ontdekking van de Hemel – op 4 mei kijken de antennes naar beneden.

Westerbork is dan ook geen Auschwitz-Birkenau, waar je in de krappe gaskamers de kolossale omvang van de vernietiging voelt en waarvan de kilte van de barakken je jaren later nog bij de keel kan grijpen. Al was het maar omdat pas in de loop van de jaren zestig en zeventig maatschappelijk en politiek doordrong dat wat er in de oorlogsjaren in Westerbork gebeurde het herinneren waard was – weinigen van de Nederlanders die via Westerbork waren gedeporteerd hadden de oorlog overleefd. Tegen die tijd waren de 110 barakken, waar op een zeker moment zo’n 17.000 mensen in vastgezet waren, al verkocht aan kippen- en varkensboeren.

Donderdag presenteerde het kamp plannen om die geschiedenis indringender, concreter en dichterbij te laten voelen. „Bezoekers moeten meer houvast krijgen”, zegt directeur Bertien Minco rond de presentatie in de oude woning van de kampcommandant – het enige gebouw dat de naoorlogse geschiedenis heeft overleefd. „Het kampterrein heeft te weinig impact, met name op jongeren.” Het terrein en bijbehorende museum moeten, zegt ze, meer „recht doen aan het onrecht”.

Hoop uit de hemel

Westerbork werd in 1939 gebouwd voor Joodse vluchtelingen die het naziregime ontvluchtten, maar werd na de Duitse inval al snel een concentratiekamp. Westerbork, zegt Minco, was als „een kleine stad in de polder”: omringd door heide waarover je kilometers ver kon kijken. Ná de oorlog deed het eerst dienst als gevangenis voor Nederlandse collaborateurs en daarna zestien jaar als kamp voor Molukkers.

De plannen van architecten Francine Houben en Herman Kossmann moeten die volledige geschiedenis laten zien, horen en voelen. Allereerst in het museum, dat nu 80.000 bezoekers per jaar aankan maar er 140.000 ontvangt. Het nieuwe gebouw krijgt de vorm van een ‘tripod’, met café, zalen voor scholieren en de expositie. Die wordt in drie delen opgesplitst, vertelt Kossmann: voor, tijdens en na de oorlog.

Het grote verhaal moet daar met kleine vertellingen overgedragen worden. Van Joodse Nederlanders bijvoorbeeld die eerst langzaam en dan heel snel het antisemitisme zien oprukken en uiteindelijk worden opgepakt en in Westerbork worden vastgezet – mensen zoals de grootouders van architect Kossmann, die uiteindelijk in Auschwitz werden vergast. En door ronde dakramen moeten bezoekers de hemel kunnen zien. Een overlevende had de architecten namelijk verteld dat hij dáár hoop uit putte. De blauwe luchten deden hem aan vrijheid denken.

Langs het bijna drie kilometer lange pad richting het kamp zelf, waarover vroeger de treinen reden, wordt zichtbaar hoeveel mensen wanneer zijn gedeporteerd. Hoe hoger de pilaren, hoe meer mensen – hun namen komen erop te staan. Het kamp zelf moet meer „de omvang van de stad laten zien”, zegt Houben. Overal waar barakken stonden, worden kleine plantsoentjes geplant. Acht velden worden verhard: daar komen de plattegronden op te staan van bijvoorbeeld de ziekenhuisbarak en de weeshuisbarak. Ook komen er volgens Kossmann „audio-ontmoetingen”: plekken waar de verhalen van „slachtoffers, daders en omstanders” worden verteld. En door de ramen zal straks het leven in het oude commandantenhuis zichtbaar zijn: van de kampcommandant en van zijn Joodse gevangenen. Her en der komt „iconisch meubilair” te staan, zoals grote, houten stapelbedden waarin gevangenen moesten slapen.

Eén probleem

De ambitieuze plannen stuiten, naast de nog ontbrekende vergunningen en definitieve ontwerpen, op één probleem: geld. De modernisering kost alles bij elkaar zeker 55 miljoen euro. Dinsdag trok Minco naar Den Haag om aandacht te vragen voor de financiële situatie van het kamp. Dat wordt nu nog voornamelijk gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, zegt ze, in het kader van het welzijnsbeleid voor de oorlogsgetroffenen. „We worden niet als museum gefinancierd, maar proberen wel aan de eisen van een modern museum te voldoen.” Na haar publieke smeekbede in de Tweede Kamer hebben zich donateurs gemeld, vertelt ze, en er zijn schoolklassen die actie willen gaan voeren.

Maar wat er nu aan financiering is, is volgens projectmanager Simon de Jong bij lange na niet genoeg om het kamp te moderniseren. „Er is pas een fractie binnen.” Hij hoopt op „een groot gebaar” van het Rijk. Als dat er komt, of als de financiering anderszins rond komt, dan zou de verbouwing in zo’n „drie à vier jaar” voltooid moeten worden.

Delen

Mail de redactie