Kabinet stopt tegen afspraken in met financiering opvang ongedocumenteerden

Het kabinet stopt vanaf 2024 met het financieren van de opvang van ongedocumenteerde mensen in vijf gemeenten. Dat bevestigt een woordvoerder van staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie, VVD) dinsdag aan NRC. Het besluit komt als een grote verrassing voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), die stelt dat deze stap niet past bij „de interbestuurlijke verhoudingen”.

De afspraak was dat de vijf gemeenten die deze opvang bieden op financiering door het Rijk konden rekenen tot de zogeheten landelijke vreemdelingenvoorzieningen (LVV) in het hele land beschikbaar zijn.

Uit de Voorjaarsnota blijkt dat het kabinet vanaf komend jaar geen geld meer wil uittrekken voor de opvang en begeleiding van ongedocumenteerde mensen. Deze naar schatting 18.000 tot 27.000 mensen verblijven onrechtmatig in Nederland. Het zijn er mogelijk meer; de schatting van het ministerie van Justitie en Veiligheid is volgens deskundigen conservatief, omdat een groot deel van deze mensen buiten het zicht van de autoriteiten leeft.

In principe hoeven uitgeprocedeerde vreemdelingen niet te rekenen op opvang. In 2019 begon een pilot om wel iets voor deze mensen te regelen. In een samenwerkingsverband tussen het Rijk en vijf grote gemeenten werden ongedocumenteerde vreemdelingen opgevangen met als belangrijke voorwaarde dat met hen wordt gezocht naar een uitweg en perspectief. Er zijn drie mogelijke oplossingen: terugkeer naar het land van herkomst, doorreizen naar een ander land of legalisering van verblijf in Nederland. De pilot was een antwoord op dakloosheid van deze mensen, die negatieve gevolgen heeft voor hun gezondheid en tot verstoring van de openbare orde kan leiden. Het gros van deze groep kan niet zomaar worden uitgezet.

Landelijke opvang

Lees ook: Zonder papieren geen huis, geen geld, geen recht. ‘Maar niemand keert vanaf de straat terug naar zijn thuisland’

Amsterdam, Eindhoven, Groningen, Rotterdam en Utrecht kregen binnen de pilot een belangrijk deel van de kosten voor opvang en begeleiding van in totaal iets meer dan 2.000 mensen vergoed door het Rijk. Het ministerie schreef vorige maand, in antwoord op vragen van NRC, dat de gemeenten nog steeds op financiering kunnen rekenen „volgens de afspraken die bij de start” van de pilot zijn gemaakt. Dit betekende dat de gemeenten tot de definitieve ontwikkeling van „een landelijk LVV-netwerk” een groot deel van hun kosten vergoed zouden krijgen.

De gemeente Amsterdam, die 500 ongedocumenteerde mensen opvangt, noemt het nieuwe besluit „heel raar”, te meer omdat tussen het Rijk en de vijf gemeenten „regulier overleg” plaatsvindt. Dat gaat onder meer over de toekomst van de opvang. Tot nu toe zou er nog niet zijn gesproken over de voorgenomen bezuiniging. Die is volgens een woordvoerder van staatssecretaris Van der Burg nodig „gezien de financiële situatie”.

Hoge asielkosten

De kosten voor asiel bedragen dit jaar ruim 3 miljard euro, aanzienlijk meer dan was begroot. Een belangrijke reden is dat 40 procent van de asielzoekers in (crisis)noodopvanglocaties wordt ondergebracht, vanwege een groot tekort aan vaste asielopvangplekken. Bedden in die locaties kunnen tot tien keer zoveel kosten als een bed in de gewone opvang.

Amsterdam wijst erop dat de totale kosten voor de opvang van ongedocumenteerde vreemdelingen „minder dan 30 miljoen euro” per jaar bedragen, nog geen procent van de totale begroting voor asiel. De staatssecretaris zegt met de vijf betrokken gemeenten in gesprek te gaan. Dat is volgens Amsterdam nog niet gepland. „De staatssecretaris heeft wat uit te leggen.”

Tussen de VNG en het Rijk staan de verhoudingen over de LVV op scherp sinds in het regeerakkoord van Rutte IV is opgenomen dat opvang van ongedocumeenterde mensen straks alleen op terugkeer is gericht. „Niet acceptabel”, schreef de belangenorganisatie eerder. Die stelt dat de landelijke overheid daarmee voorbij gaat aan de complexe situaties waarin deze mensen zich bevinden. Wie niet kan of wil meewerken aan vertrek uit Nederland is dan veroordeeld tot een leven op straat, zegt de VNG. Los van de gevolgen voor gezondheid en de openbare orde, zou dit voornemen niet ten goede komen aan „de opgebouwde samenwerkingen” tussen Den Haag en lokale overheden. Het ministerie heeft laten weten dat in de loop van dit jaar de onderhandelingen over het landelijke netwerk zullen beginnen.