Kabinet gaat in Brussel akkoord met Europese herbewapening, ondanks onmin in de coalitie

De afgelopen dagen bleek dat drie van de vier Nederlandse coalitiepartijen grote bezwaren hebben tegen de voorgestelde Europese defensie-aanpak: PVV, NSC en BBB stemden voor een motie van JA21-fractievoorzitter Joost Eerdmans om het Europese plan te blokkeren. In de Tweede Kamer bleek het aantal voor- en tegenstanders gelijk, mede omdat Eerdmans in de file stond en daardoor niet kon meestemmen. BBB’er Henk Vermeer stelde voor dat de Kamer er volgende week weer over kan stemmen. „Geen man overboord”, beaamde Kamervoorzitter Martin Bosma.

Tegen die tijd zal de discussie in Brussel een gelopen race zijn. Donderdagavond schaarden de 27 EU-landen, inclusief Nederland, zich op een ingelaste topbijeenkomst allemaal achter de Europese defensieplannen. Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie die de herbewapeningsplannen begin deze week formuleerde, heeft daarmee de benodigde vrijbrief gekregen om de plannen verder uit te werken.

Het plan betekent een fundamentele identiteitswissel: de EU, ooit begonnen als vredesproject, vindt zichzelf opnieuw uit als een defensie-unie. De EU gaat zelf geld lenen op de kapitaalmarkt, zodat Europese landen met goedkope leningen hun defensieuitgaven kunnen verhogen, en laat de strenge regels rond begrotingstekorten vieren voor geld dat landen in hun defensie steken.

Geen zuinige coalitie meer

Opvallend was de mate van eensgezindheid waarmee de landen deze conclusies bereikten. Traditioneel stuitten suggesties voor gezamenlijke leningen en zachtere begrotingsregels op groot verzet van de zuinige landen in de EU: landen als Nederland, Duitsland, Oostenrijk en de Scandinavische landen. Dat verzet was op deze top minimaal, zeggen ingewijden.

Als het om defensie gaat, is van de voormalige zuinige coalitie weinig over. Met name Duitsland heeft een transformatie ondergaan. Sinds de verkiezingszege van CDU-leider Friedrich Merz zet Berlijn gigantische stappen om de eigen begroting te verruimen en op Europees niveau zelfs voor nog meer soepelheid te pleiten. „We moeten voor de lange termijn onze regels in Europa herzien”, zei vertrekkend bondskanselier Olaf Scholz bij aankomst op de top.

Zo ver als Duitsland willen niet alle landen uit het oude zuinige blok gaan, maar vrijwel overal is een kentering zichtbaar. De Scandinavische en Baltische landen lopen al langer voorop in de gesprekken over herbewapening. Oostenrijk is ook geen dwarsligger meer.

Nederland, zeggen meerdere diplomaten, is zo een van de meer onvoorspelbare factoren in de discussie geworden. Na de draai van Duitsland leek het kabinet zich te hebben neergelegd bij de nieuwe Europese realiteit. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) zwakte de ernst al af: deze defensieleningen waren geen probleem, want ze moesten worden terugbetaald. Tegelijkertijd sprak een meerderheid van Schoofs coalitie zich in de Kamer uit tegen de plannen.

Die verdeeldheid oogt nu als een achterhoedegevecht. In de slottekst van de top roepen de lidstaten Commissievoorzitter Von der Leyen al op om „verdere maatregelen te verkennen”, al is daar mede dankzij Nederland aan toegevoegd dat deze extra plannen „met garanties voor de houdbaarheid van staatsschulden” moeten worden ontwikkeld.

Von der Leyens Commissie zal de plannen omzetten in wetgeving. De ministers van Financiën van alle lidstaten zullen daarover stemmen, maar het voorstel is zo ontworpen dat unanimiteit geen vereiste is. Landen kunnen proberen voorstellen bij te sturen, maar ze niet met een veto tegenhouden. De beste gelegenheid om bij te sturen, was deze top.

Als het om defensie gaat, is van de voormalige zuinige coalitie weinig over

Zonder Orbán

De discussie over het Commissievoorstel voor de financiering van defensie-uitgaven nam de hele middag in beslag. Rond het diner richtten de leiders zich op een uitvoerige steunbetuiging aan Oekraïne, waar de Hongaarse premier Viktor Orbán al dagenlang openlijk tegen geageerd had. Vlak voor het diner werd duidelijk dat de steunbetuiging door 26 landen – dus zonder Hongarije – werd aangenomen. De verklaring werd als aanhangsel bij de formele conclusies gevoegd.

De leiders voelden er niet veel voor Orbán de mogelijkheid te geven de vergadering urenlang te frustreren met zijn verzet, zoals in het verleden gebeurde. Slowakije, dat ook niet akkoord wilde gaan, ging overstag nadat een passage in de tekst werd opgenomen waarin problemen met de Slowaakse energievoorziening werden onderkend.

De regeringsleiders ontvingen eerder op de dag de Oekraïense president Volodymyr Zelensky voor een lunch. Zelensky gaf geen persconferentie, maar The Kyiv Independent drukte zijn toespraak voor regeringsleiders integraal af. Hij zei daarin dat Amerikaanse en Oekraïense teams weer met elkaar in gesprek zijn en dat er volgende week mogelijk een nieuwe ontmoeting volgt, na het desastreuze bezoek van Zelensky aan het Witte Huis.

Zelensky koerst op een staakt-het-vuren. Rusland moet de aanvallen op de civiele infrastructuur staken, afzien van bombardementen en geen militaire operaties uitvoeren in de Zwart Zee. Daarna kunnen echte onderhandelingen beginnen. De uitwisseling van gevangenen kan dan bijdragen aan het opbouwen van vertrouwen.

Het gesprek met Zelensky duurde anderhalf uur en verliep, zei een diplomaat na afloop, in een rustige, zakelijke sfeer. Viktor Orbán nam niet het woord.

Delen





Mail de redactie