Juist nu kringloopwinkels hipper zijn dan ooit, heeft de textielmarkt het zwaar

Om de financiële malaise bij Intel te keren, wijzigt deze Amerikaanse chipfabrikant Intel zijn koers: het bedrijf verzelfstandigt zijn verlieslijdende fabrieken. Om kosten te besparen, wordt de bouw van Intels nieuwe Europese chipfabrieken minstens twee jaar vertraagd.

In een memo aan medewerkers legde topman Pat Gelsinger maandag uit dat Intel op zoek gaat naar onafhankelijke financiers voor de zogeheten foundry-tak. Een foundry is een chipfabriek waar ook andere bedrijven hun ontwerpen kunnen laten produceren. Intel heeft die extra klanten nodig om schaalgrootte te behouden, anders zakt het bedrijf verder weg.

Intel (omzet 54 miljard dollar) zit in zwaar weer. Het bedrijf lijdt verlies en loopt in technologisch opzicht achter. In de afgelopen decennia is de chipmaker, bekend van zijn halfgeleiders voor pc’s en datacenters, ingehaald door Aziatische concurrenten. Die sprongen in op de mobiele revolutie en de AI-chips, terwijl Intel toekeek.

Nu is TSMC uit Taiwan de grootste chipfabrikant ter wereld. De TSMC-formule – een gespecialiseerde fabriek of foundry die louter chipontwerpen van andere firma’s vervaardigt – blijkt succesvol. Onder meer Apple, Nvidia maar ook Europese chipbedrijven als NXP maken gebruik van de TSMC-fabrieken. Zelfs Intel laat zijn meest complexe chips in Taiwan maken.

Lees ook

Eigenlijk wilde chipgigant TSMC ‘nee’ zeggen tegen een nieuwe fabriek in Europa

Een moderne chipfabriek kost 15 tot 20 miljard euro. De investeringen in chipmachines lopen zo hard op dat die alleen zijn terug te verdienen bij zeer grootschalige fabricage. De meeste techbedrijven kiezen er daarom voor de productie uit te besteden.

Onafhankelijk

Intel probeert ook een onafhankelijke fabriek op te bouwen, om schaalgrootte te houden. Maar de investering van tientallen miljarden dollars heeft het verlies in de foundry-tak nog niet gekeerd. Klanten vertrouwen er niet op dat Intel zijn ambitie kan waarmaken om de meest geavanceerde chips weer op grote schaal te leveren.

Het zit Intel op meer manieren tegen. Door economische onzekerheid blijft de chipindustrie langer in een dip hangen dan verwacht. Daarnaast ondervindt Intel sinds kort concurrentie van Qualcomm, dat nu ook chips maakt voor Windows-notebooks.

Een opgesplitst Intel heeft als voordeel dat de foundry-tak daadwerkelijk onafhankelijk kan opereren en niet langer op de cijfers drukt. Volgens Reuters zou Qualcomm geïnteresseerd zijn in overname van delen van Intels chipontwerp-tak.

Trump en Taiwan

Intel heeft één voordeel: het heeft de geopolitieke wind mee. Het is de enige overgebleven westerse partij die nog geavanceerde chips kan leveren aan Amerikaanse bedrijven als Apple, Nvidia, Qualcomm en AMD. Die leunen nu volledig op TSMC.

Een van de terugkerende thema’s van presidentskandidaat Donald Trump is dat Taiwan zijn overwicht op de chipmarkt van Amerika ‘gestolen’ zou hebben. Om Intel overeind te houden, zou de Amerikaanse overheid kunnen overwegen fabrikanten te stimuleren of zelfs te verplichten bij Intel af te nemen. Dat zou de vrijemarktwerking in de chipindustrie nog meer verstoren, maar het past bij de Amerikaanse strategie om een meer zelfstandige productieketen voor halfgeleiders te creëren.

Vertraging in Europa

Om kosten te besparen, stelt Intel de geplande fabriek in het Duitse Maagdenburg twee jaar uit. Die uitbreiding zou 30 miljard euro kosten, waarvan de Europese Unie op basis van de EU Chips Act 10 miljard euro subsidieert. De Duitse bondskanselier Scholz laat in een reactie aan Reuters weten dat Intel er vast van overtuigd blijft dat het de fabriek zal realiseren. Ook een geplande fabriek in Polen loopt twee jaar vertraging op.

De Amerikaanse uitbreiding van Intel, in Arizona en Ohio, gaat voorlopig wel door. In de Verenigde Staten krijgt Intel bovendien steun door een overheidsopdracht van 3,5 miljard dollar van het Amerikaanse ministerie van Defensie.

Lees ook

Hoe Duitsland de leemte van de Europese chipsector vult, op een fundament van de DDR

Delen

Mail de redactie

Dat Majanka Boddé (44) zes jaar geleden stopte met haar werk als verloskundige, was niet omdat ze bevallingen begeleiden zat was. Integendeel. Dit jaar was ze nog bij de bevallingen van schoonzus en nichtje. „Oh, heel bijzonder was het weer, met niks te vergelijken. Het blijft toch een magisch moment waar je bij mag zijn.”

Reden om te stoppen was dat ze ontevreden was over hoe de verloskundige zorg in Nederland is georganiseerd. Daarnaast had het beroep haar na twaalf jaar uitgeput. „De 24-uursdiensten, de spreekuren, de bijscholingen, de vergaderingen, het steeds uitdijende pakket aan protocollen. Voor mijn gevoel moest ik altijd ‘aan’ staan en was ik altijd aan het rekenen en puzzelen. Ik kon wel mee naar een verjaardag, maar maakte het niet te laat, want ik zou misschien nog een bevalling moeten begeleiden die avond.”

Na haar afstuderen als verloskundige begon Majanka Boddé in een praktijk in Grootegast. Twee jaar later kreeg ze haar eerste zoon (nu 16), er volgden nog een zoon (14) en een dochter (11). Ze heeft tien jaar lang haar gezin met het werk gecombineerd. „Ik wist niet beter; dit was gewoon mijn baan”, vertelt Boddé. „Ook voor mijn kinderen was het normaal dat ze stil moesten zijn als mijn telefoon ging en ik soms op stel en sprong weg moest. Maar toen ik stopte, had de middelste opeens een stuk minder woede-uitbarstingen en de twee oudsten maakten minder ruzie. De spanning was weg en ik was meer beschikbaar; écht beschikbaar. Dat is wel een verademing geweest.”

Voormalige verloskundige Majanka Boddé fotografeert nu zwangere vrouwen.

Foto’s Kees van de Veen

Boddé is niet de enige verloskundige die is gestopt of daarover nadenkt. Van de bijna 5.000 officieel geregistreerde verloskundigen (van wie 34 mannen) heeft bijna de helft een ‘vertrekintentie’. De vakgroep Verloskundige Wetenschap van het UMC Groningen ondervroeg vorig jaar in een grote, vijfjaarlijkse enquête bijna duizend verloskundigen. Van hen gaf`ruim de helft aan te overwegen binnen een jaar te stoppen met het werk. Hoeveel er daadwerkelijk gestopt zijn, is niet bekend.

Zevenjaarsmythe

Ook zingt in de verloskunde de ‘zevenjaarsmythe’ rond, die zegt dat verloskundigen gemiddeld maar zeven jaar werken na hun afstuderen. „Dat vertelden collega’s elkaar al bij mijn eerste baan als verloskundige in 1998”, vertelt Esther Feijen-de Jong. Ze heeft zes jaar als verloskundige gewerkt. Na een dubbele hernia koos ze voor een academische carrière; nu is ze universitair docent verloskundige wetenschap in het UMC Groningen. Over die zeven jaar zegt ze: „Dat klopt niet, maar de trend die eruit spreekt wel: namelijk dat veel verloskundigen op relatief jonge leeftijd stoppen met het praktiseren van hun vak. Na het vijfendertigste, veertigste levensjaar zie je echt een grote dip.”

Bijscholingen, spreekuren, 24-uursdiensten: ik was altijd aan het rekenen en puzzelen

Als reden staat ontevredenheid over de inrichting van de geboortezorg in Nederland op nummer één. Op twee: gezinsverplichtingen niet kunnen nakomen. 44 procent noemt de combinatie van die twee. „Die onvrede over de geboortezorg heeft ermee te maken dat verloskundigen tegenwoordig intensiever moeten samenwerken met andere zorgdisciplines. Daar vloeien veel extra taken uit voort. Daarnaast moeten ze veel administratie handelingen uitvoeren”, legt Feijen-de Jong uit, die het onderzoek leidde. Mede door die ontwikkelingen is de vertrekintentie in vijf jaar behoorlijk gestegen: van 33 procent in 2018 tot vorig jaar 52 procent.

Niet kunnen voldoen aan gezinsverplichtingen komt doordat de Nederlandse verloskundigenpraktijk over het algemeen weinig flexibel is. „In Nederland is het gebruikelijk een praktijk te runnen met drie, vier of vijf verloskundigen. Dus als jij als jonge ouder wat minder 24 uursdiensten wil draaien, komt dat meteen op het bordje van je collega terecht. Met zulke kleine teams krijg je dat niet rond.” Feijen-de Jong hoort hoe veel jonge moeders nog een tijdje schipperen en proberen door te werken. „Maar je raakt steeds vermoeider, gefrustreerder en op een gegeven moment zeg je: dit gaat niet meer.”

Een andere factor die meespeelt is dat de caseload hoog is in Nederland. Als verloskundige moet je volgens de norm van de zorgverzekeraars 105 bevallingen per jaar begeleiden. Dat is drie keer zo veel als in landen als Duitsland, Finland of het VK.

„In het buitenland is het anders georganiseerd. Daar ga je als zwangere vrouw voor vragen en controles eerder naar het ziekenhuis, waar verloskundigen werken onder een cao en in grotere teams waar je in 8- of 12-uursdiensten werkt. Hier zijn we erg gebrand op het kleinschalige, zodat je als vrouw altijd met dezelfde verloskundige contact hebt. Dat is mooi en een groot goed, maar het botst met het welzijn van de verloskundige. Daar hebben we tot nu toe te weinig oog voor gehad.”

Masterpiece

Toch kan het wel, het gezin combineren met het werk als vroedvrouw. Erna Kerkhof uit Zwolle is 60, heeft drie volwassenen kinderen en heeft altijd fulltime gewerkt als verloskundige. Dat doet ze nog steeds – vannacht stond ze om vijf uur aan het bed van een vrouw die haar eerste kindje kreeg. „Je eerste is je masterpiece, zeg ik altijd. Zo’n bevalling kost vaak tijd; trek er maar gerust een etmaal voor uit.” De baby zat nog goed, dus na wat nachtelijke checks en geruststellingen kon Kerkhof weer naar huis.

Voor dit gesprek heeft ze thuis nog eens nagevraagd wat haar kinderen – nu twintigers – er van vonden dat hun moeder fulltime werkte toen ze klein waren. Kerkhof: „Ze zeiden: ja, je werkte veel, maar je was er ook heel vaak wél. En dat klopt denk ik ook. Als ik een 24-uursdienst had, wachtte ik de oproepen gewoon thuis af. Het kon goed dat ik helemaal niet werd opgeroepen, of pas ’s avonds als de kinderen al op bed lagen.”

Over de verdiensten, toch wel een punt in veel zorgsectoren, is ze best tevreden. „Je wordt er niet rijk van, maar je verdient echt voldoende. Ik klaag niet.” Volgens beroepsvereniging KNOV begint een verloskundige in loondienst in een eerstelijnspraktijk met 4.000 euro bruto. Dat loopt op tot zo’n 5.200 euro, exclusief eindejaarsuitkering, vakantiegeld en 16 procent inconveniëntentoeslag.

Gepuzzel

Gepuzzel was het wel altijd, vertelt Kerkhof. Via een advertentie in het lokale krantje regelden ze een vaste oppas aan huis, met daar omheen nog een kring aan ouders, schoonouders, een zus in de buurt en oppassende tieners uit de straat. Haar man Walter had een kantoorbaan waardoor hij alle avonden, nachten en weekenden thuis was. „Iedere zondag gingen we samen zitten: hoe ziet het rooster er deze week uit? Dan puzzelden we de oppasdiensten daaromheen.”

Stressen was het als de oppas ziek werd, of als haar man in de file stond en niet op tijd was voor de aflossing. „Dan moet je stante pede iets verzinnen. Dat is stressvol. Maar die momenten zijn toch op de vingers van één hand te tellen geweest.” Ze heeft ook dingen van de kinderen gemist. Zaten ze net met z’n allen aan tafel voor het eten, moest zij weer weg. Gaf haar dochter haar kinderfeestje, ging tóch haar telefoon. „Dat is niet leuk. En het heeft ook best wat van Walter gevraagd in die jaren.”

Hoe ze het toch allemaal voor elkaar kreeg? „Ik denk dat vertrouwen hebben het belangrijkste is; vertrouwen dat een ander ook voor jouw kinderen kan zorgen. Tegenwoordig willen vrouwen alles maar perfect hebben en alles onder controle houden. Dan ga je het niet volhouden. Daarnaast ben ik gezegend met een goede gezondheid, een stevig arbeidsethos en ben ik een goede slaper – dat helpt allemaal.”

Survival of the fittest

Het past bij het beeld dat universitair docent Esther Feijen-de Jong heeft van de verloskundigen die het wél volhouden: als een survival of the fittest. „Je moet mentaal en fysiek in orde zijn en je sociale netwerk op orde hebben, anders vallen in elke levensfase onherroepelijk mensen af. Dat moet anders.”

Maar hoe? Je kan zwangere vrouwen niet vragen of ze alleen doordeweeks onder werktijd willen bevallen. „De onregelmatigheid zal altijd onderdeel zijn van het beroep, maar we kunnen het wel beter organiseren”, zegt Feijen-de Jong. „Als eerste zou wat mij betreft de caseload omlaag moeten: bijvoorbeeld van 105 bevallingen per jaar naar 80. Dan is er wat lucht om tijdelijk wat minder te werken.” Daarnaast pleit ze voor meer samenwerking tussen praktijken onderling. „Zodat je over een grotere poule kunt beschikken als een collega ziek is.”

Feijen-de Jong ziet dat gestopte verloskundigen wel vaak in het werkveld blijven hangen: als echoscopist, trainer of docent. Ook stapt een deel over naar het verloskundigenvak in de ‘tweede lijn’, in het ziekenhuis – omdat daar de diensten beter te regelen zijn.

Majanka Boddé uit Groningen kan niet bedenken wat haar had kunnen behouden voor het verloskundigen-vak. „Het is en blijft een pittig beroep, hoe je het ook organiseert. En het lag ook misschien wel aan mijn persoonlijkheid: ik voelde me heel verantwoordelijk en ging daarin best ver. Collega’s konden daar beter mee omgaan.”

Ondertussen heeft Boddé zich omgeschoold tot fotograaf en masseur, waarbij ze ook zwangerschaps-shoots doet en zwangerschapsmassages. „Daar vind ik dezelfde sprankeling in terug als in mijn werk als verloskundige.”

En de bevallingen? „Ik vond het een geweldig vak waar ik ontzettend van kon genieten, maar het is goed zo. Ik heb genoeg genoten.”

Delen

Mail de redactie

Om van een ‘ruimtewandeling’ te spreken, was wellicht iets te royaal geformuleerd. Maar donderdag rond één uur Nederlandse tijd stond miljardair en astronaut Jared Isaacman twintig minuten in zijn ruimtepak op een soort zwemtrap die uit de neus van zijn ruimtecapsule stak. De luchtledige oceaan van de kosmos zweefde hij nooit in, zoals de Rus Alexei Leonov en Amerikaan Ed White wel al deden in 1965.

Toch was de extravehicular activity, zoals een ruimtewandeling in jargon heet, een primeur. Zowel Isaacmans ruimtepak, zijn capsule en de raket waarop die gelanceerd was, de Falcon-9, zijn geheel ontwikkeld door het private ruimtevaartbedrijf SpaceX. Daarmee voerde Isaacman de eerste ‘commerciële’ ruimtewandeling uit, waar geen NASA, geen overheid en geen cent belastinggeld aan te pas was gekomen. Het ticket, prijs onbekend, betaalde Isaacman uit eigen zak.

Ruimtetoerisme is het meest in het oog springende uithangbord voor wat commerciële ruimtevaart is gaan heten. In 2001 vloog de eerste ruimtetoerist, Dennis Tito, voor 20 miljoen dollar met een Russische Sojoez-raket mee naar het internationaal ruimtestation ISS en sindsdien zijn elf betalende astronauten hem gevolgd.

‘Suborbitale sprongetjes’

Een alternatief is een ruimtevlucht met de Blue Shepard-raket van Blue Origin, het ruimtevaartbedrijf van Amazon-oprichter Jeff Bezos. Die kan vier ruimtetoeristen naar 100 kilometer hoogte schieten, wat algemeen erkend is als de grens van de ruimte. Prijzen worden niet bekend gemaakt aan mensen die ze toch niet kunnen betalen. Pas echt voordelig, 450 duizend dollar, waren de tickets voor een vlucht in het ruimtevliegtuig Unity van Virgin Galactic van Richard Branson. Maar die vluchten zijn opgeschort in afwachting van de volgende versie van het vliegtuig.

Echte kenners kijken overigens een beetje neer op de ‘suborbitale sprongetjes’, omdat je niet als een echte astronaut in een baan om de aarde terechtkomt. Isaacman deed dat al wel in 2021, samen met drie zorgvuldig uitgekozen niet-miljardairs, aan boord van de Crew Dragon. In totaal maakten ruimtetoeristen tot nog toe 27 vluchten.

„Mijn visie is dat de markt voor ruimtetoerisme niet zo groot is”, zegt Stefaan De Mey. „Het is nog altijd heel kostbaar om zo’n ticket te kopen, en er zijn maar een beperkt aantal miljardairs, die er ook nog voor te vinden moeten zijn.” De Mey is hoofd van het strategieteam voor bemenste en robotische ruimtevaart bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. „Voorlopig is bemenste ruimtevaart vooral een institutionele business.”

Maar de opkomst van de commerciële ruimtevaart „heeft wel degelijk de ruimtevaart opgeschud”, zegt De Mey. Al moet je goed definiëren wat je bedoelt met het woord ‘commercieel’. Al in het begin van het ruimtevaarttijdperk bouwden commerciële bedrijven als Boeing, Northrop Grumman en Lockheed de raketten, satellieten en ruimtevaartuigen volgens contracten die gewoon geld moesten opleveren. Alleen deden ze dat in opdracht en volgens gedetailleerde instructies van overheidsinstituten als de NASA.

En al in de jaren zestig leidde dat tot winstgevende bedrijfstakken: communicatie- en televisiesatellieten, gelanceerd met raketten die aanvankelijk ontwikkeld waren om astronauten of kernkoppen te lanceren.

Dat patroon herhaalde zich toen het Amerikaanse leger met GPS het eerste satellietnavigatiesysteem ontwikkelde, dat in 2000 werd vrijgegeven voor civiel gebruik. Inmiddels is satellietnavigatie een onmisbare infrastructuur waarmee miljarden verdiend worden. Al net zo ging het met weersatellieten, aardobservatie, lanceerraketten. Keer op keer haakte de commercie in op technologie ontwikkeld door institutionele en overheidspartijen. De Europese Ariane 5-raket, ontwikkeld in opdracht van ESA, domineerde in de jaren negentig de commerciële markt voor lanceringen van satellieten.

In die zin is de ruimtevaart al ruim een halve eeuw commercieel. Volgens een rapport van het World Economic Forum en McKinsey bedroeg de wereldwijde ruimtevaarteconomie 630 miljard dollar in 2023 en zal die in 2035 zijn gegroeid tot 1800 miljard dollar. Het aantal satellieten steeg van drieduizend in 2020 naar rond de tienduizend nu. En dan nog heb je niet alles in beeld, zegt De Mey. „Veel ruimtevaartdiensten als GPS zijn gratis, juist omdat ze door overheden ontwikkeld zijn. Iedereen kan het gebruiken, ook als we het niet weten.”

Alleen verlieslatende activiteiten zoals de bouw van het internationaal ruimtestation ISS, interplanetaire missies en ruimtetelescopen bleven in institutionele handen van de NASA en partners als ESA en het Russische Roscosmos.

Maar juist daar heeft wat nu geldt als ‘commerciële ruimtevaart’ zijn aftrap gekregen. In 2008 startte NASA het Commercial Resupply Services (CRS)-programma, een aanbesteding waarbij partijen tegen een vast bedrag vracht naar het ISS moesten brengen. Tot dan toe hadden ruimtevaartgiganten als Boeing en Lockheed ontwikkelingskosten voor raketten, ruimtevaartuigen en satellieten altijd vergoed gekregen. Dat had geleid tot peperdure, weinig innovatieve ontwikkeltrajecten met eindeloze vertragingen en pork barrel-politiek: handjeklap waarbij politici fabrieken in hun eigen staat beschermden.

Nieuw type contract

De omwenteling was een nieuw type fixed-cost-contract: de te leveren dienst en het te betalen bedrag lagen vast. De Mey: „Hoe je dat vervolgens voor elkaar moest krijgen, mochten de bedrijven zelf weten.”

Op die vrijheid tot innoveren sprongen meerdere relatieve buitenstaanders in, waaronder het in 2002 opgerichte SpaceX van Elon Musk dat een CRS-contract voor 1,6 miljard dollar tekende. In 2012 werd de eerste Cargo Dragon-capsule gelanceerd met aan boord voorraden voor het ISS. Nederlander André Kuipers die toen in het ISS verbleef, hielp het aan te koppelen.

Met die financiële injectie ontwikkelde SpaceX de Falcon 9-raket verder. „Het ontwikkelingsmodel is 180 graden tegengesteld aan de methoden in de klassieke ruimtevaart”, zegt De Mey. Waar NASA en ook ESA producten bestelden die perfect moeten zijn, werkte SpaceX volgens de methodes van de internetstartups: snel bouwen, testen, falen en verbeteren.

Op een explosie meer of minder keken de SpaceX-ingenieurs niet: online verschenen compilaties met lollige muziek, bijvoorbeeld van alle mislukte pogingen om de eerste rakettrap na gebruik te laten landen op een ponton in de oceaan. Na talloze explosies lukte dat pas in 2015. Sindsdien is de Falcon 9-raket deels herbruikbaar, wat de kosten flink drukt.

Een Falcon-9-lancering heb je inmiddels al voor 67 miljoen dollar, waar alle andere middelgrote raketten beginnen rond de 100 miljoen dollar. Wat een lancering SpaceX zelf kost, maakt het bedrijf niet bekend, maar ruimtevaart-econoom Pierre Lionnet, onderzoeker bij de vakorganisatie Euronet, becijferde op grond van openbare cijfers dat het niet meer dan 30 miljoen dollar kan zijn. Daarmee maakt SpaceX per lancering een gezonde winstmarge, die het voorlopig wegens gebrek aan concurrentie niet hoeft te verlagen. De nieuwe, niet-herbruikbare Europese Ariane 6-raket komt met een prijs van 75 miljoen nog het dichtst in de buurt.

De mens als interplanetaire soort

SpaceX heeft nog altijd vooral institutionele klanten, zoals NASA, ESA en militaire organisaties en inlichtingendiensten, maar ook commerciële, zoals ruimtetoerist Isaacman en aardobservatiesatellietenbouwer Maxar. Maar de grootste Falcon 9-afnemer is SpaceX zelf. Inmiddels heeft het bedrijf ruim zesduizend satellieten van zijn eigen Starlink-constellatie gelanceerd, het operationele satelliet-internet dat weer geld in het laatje moet brengen voor Musks ultieme einddoel om Mars te koloniseren, waardoor de mens een ‘interplanetaire soort’ wordt.

Niet iedereen neemt dat doel serieus, maar het heeft wel geleid tot de bouw van de gigantische Starship-raket van 132 meter hoog. Die moet geheel herbruikbaar moet worden en ruim een ton lading vervoeren: dat kunnen Starlink-satellieten zijn of op den duur astronauten naar Mars of de Maan. Voor die laatste dienst heeft SpaceX een fixed-price-contract van 2,89 miljard dollar met NASA getekend.

Ook in Europa wint de commerciële aanpak terrein, zegt De Mey. „Wij hebben eigenlijk al veel langer fixed-price-contracten met onze industrie en we zien ook dat alles wat in een lage baan om de aarde gebeurt inmiddels echt wel uitbesteed kan worden aan commerciële partijen.”

Dit jaar tekende ruimtevaartorganisatie ESA contracten met de lucht- en ruimtevaartgigant Airbus en de Frans-Duitse start-up The Exploration Company: beide gaan voor 25 miljoen euro hun eigen plannen ontwikkelen voor de bevoorrading van het ISS, zodat ook Europa zijn eigen vervoer naar het ISS heeft.

En nadat dat ruimtestation rond 2031 zijn einde vindt in de Stille Oceaan, moet zelfs het hele concept ruimtestation de stap van institutioneel naar commercieel maken. Verschillende bedrijven, waaronder het Amerikaanse Axiom Space dat ook Isaacmans vlucht begeleidde, werken aan de opvolger, waarvan de eerste onderdelen voor 2030 operationeel moeten zijn.

De Mey: „Dat betekent dat wij als ESA geen bouwer en ontwikkelaar meer zijn, maar gewoon een klant, die diensten afneemt, zoals het trainen van onze astronauten en het mogelijk maken van ruimte voor wetenschappelijke experimenten.”

En ja, ook rijke ruimtetoeristen mogen daar dan logeren, en misschien wel een echte ruimtewandeling maken.

Delen

Mail de redactie