„Waar moet ik beginnen”, sms’t Sumantra Maitra de ochtend na de diplomatieke explosie tussen Donald Trump, JD Vance en Volodymyr Zelensky in het Witte Huis. „Zelensky’s tijd zit erop. Hij moet vertrekken zodat er enige normalisatie kan komen. Hij is instabiel vanaf het begin. Die man is een nachtmerrie.”
De dag voor die ontmoeting heeft Maitra in een bistro vlakbij het Capitool het nieuwe Amerikaanse buitenlandbeleid, een mogelijk vredesproces voor Oekraïne en zijn scenario’s voor Europa uiteengezet. Maitra (41) is Indiaas van geboorte, Brits geschoold, conservatief van aard, historicus van opleiding en realist uit overtuiging. Hij is verbonden aan het Center for Renewing America, opgericht door Russell Vought, de man achter het ultraconservatieve Project 2025-beleidsplan en onder Trump de baas van het federale begrotingsbureau.
Maitra speelde zich twee jaar geleden in de kijker bij de Trumpcampagne met een pleidooi voor ‘dormant NATO’. Het trans-Atlantische bondgenootschap moet een sluimerend bestaan gaan leiden, schreef hij toen Oekraïne krap een jaar in brand stond, zonder Amerikaanse infanterie en wapens op Europees grondgebied. Om de Europeanen te dwingen eindelijk hun verantwoordelijkheden te nemen, moet „de Amerikaanse regering de optie van volledig vertrek uit de NAVO nooit van tafel halen”.
Sinds die publicatie is hij een van de denkers die Trumps radicale omgang met zowel bondgenoten als dictators ideologisch onderbouwt. Neorealisten als hij pleiten voor Amerikaans buitenlandbeleid dat puur gericht is op eigenbelang, wars van ethische en morele overwegingen. Op één ding na. „Vrede is cruciaal. Als er niet actief gevochten wordt, is dat sowieso goed.” Daar zou de VS zich internationaal voor in moeten zetten. Meer niet. „Vrede in Oekraïne zal worden bewerkstelligd door grootmachten.”
Vooropgesteld: hij spreekt niet namens de Trump-regering, waar hij het ook niet op alle fronten mee eens is. „Ik ben niet fanatiek MAGA [Make America Great Again]”, zegt hij.
Maakt Amerika het uit met Europa?
„De angst en paniek in Europa na de toespraken van [defensieminister Pete] Hegseth en [vicepresident JD] Vance is overdreven. De retoriek is hard, maar ik denk niet dat er plotseling ingrijpende verandering zullen plaatsvinden. Wel worden dingen eindelijk hardop gezegd: de NAVO zal niet verder uitbreiden en Europa moet verantwoordelijkheid nemen anders zijn ze ons kwijt. We schuiven langzaam naar een betere balans.
„Een enorme kloof tussen Europa en Amerika is niet onvermijdelijk. Ik denk dat Trumps importtarieven een onderhandelingstactiek zijn. Uiteindelijk willen de Verenigde Staten de Europeanen, met name West-Europeanen, aan hun kant als het gaat over grote kwesties als China en handel.
„Europeanen zijn hun eigen vijand als ze tegen alles wat er uit de Trump-Vance-regering komt een antagonistische houding aannemen. Ze zijn zo ideologisch gemotiveerd dat ze niet snappen welke deals gesloten kunnen worden met de Trump-regering. Maar ze moeten niet denken dat we een gelijkwaardig gesprek voeren zolang zij leven onder een deken van Amerikaanse veiligheid.”
De regering Trump klinkt niet alsof ze het geduld heeft voor geleidelijke verandering.
„Ik denk dat deze regering z’n aandacht weer zal verleggen. De focus ligt nu extreem op Europa, vanwege de oorlog in Oekraïne en de ongelijke lastenverdeling. Maar op het moment dat er een vredesproces op gang komt en Europese landen meer doen, zal de relatie in rustiger vaarwater komen. De structurele wending is dat de VS zich meer richten op China en immigratie. Een deel van de onenigheid tussen Europa en de VS is tijdelijk en kan opgelost worden.
„De werkelijke mate van verandering hangt erg af van de Europeanen zelf: in hoeverre zij hun hoofd verliezen. Als we de lasten in de NAVO eindelijk beter gaan verdelen, is het essentieel dat de conventionele afschrikking op het continent bemand wordt door Europeanen, met de VS op de achtergrond als nucleaire en maritieme macht. De vraag is wat er met de EU gebeurt als Amerika de deken, de compleet onvoorwaardelijke veiligheidsgarantie, wegtrekt. De kans is groot dat de unie dan uiteenvalt.”
Zijn de VS daarop uit, verdeel en heers?
„Amerika heeft baat bij een verdeeld Europa. Ik wil niet dat de EU zich tot een hegemone rivaal ontwikkelt, met een eigen leger, maar ik wil ook niet dat de hele EU verdwijnt en het continent weer in oorlog vervalt. Er zouden kleinere verbonden en handelszones kunnen komen, waarmee de VS een alliantie behoudt. De EU moet in ieder geval ophouden zich met allerlei ‘rechten’ en regulatie te bemoeien.”
Europa moet zichzelf verdedigen, maar niet met een Europees leger?
„Vergeleken met Rusland is wat Europese landen besteden gigantisch, maar de investeringen zijn versnipperd. Ze hebben veertien verschillende gevechtstanks die niet samen kunnen opereren. Er is geen strategische en logistieke coördinatie. Als je de Amerikanen nodig hebt om militairen van Duitsland naar Litouwen te brengen, heb je een groot probleem. Daar is veel meer winst te behalen dan met fantasieën over een leger.”
Wie luistert naar JD Vance in München (en later in confrontatie met Zelensky) denkt dat ruzie het doel is.
„Vance stelt oprechte vragen over onze gedeelde waarden. Het was geen theater, het is onderdeel van een veel bredere strategie: heroriëntatie van relaties en verwachtingen tussen de VS en de EU. Maar ik denk niet dat het slim is van de nieuwe regering om zo openlijk agressief te zijn. Het was intimidatie.
„Bovendien is het nogal een tegenstelling om aan de ene kant tegen [hulpagentschap] USAID te zijn omdat het andere landen vertelt hoe ze een democratie moeten zijn en dan zelf naar Duitsland te gaan om ze daar de les te lezen over waarden.”
Er is in Europa verbijstering en woede over de Amerikaanse opstelling rond Oekraïne. Waarom laten de VS dat land zo vallen?
„Oekraïne is deze oorlog niet aan het winnen. Hun mankracht is gedecimeerd. Wij blijven geld sturen, en de Europeanen ook. Het heeft geen zin voor president Trump om dit voor zich uit te schuiven. Zijn belofte dat hij de oorlog ‘in een dag’ zou beëindigen is trumpiaans taalgebruik. Maar zijn fundamentele instinct is: die oorlog moet gestopt worden, het maakt me niet uit hoe.”
Verliest Oekraïne zo niet elke onderhandelingspositie?
„Wat Oekraïne kan of wil is niet belangrijk, want ze hebben geen macht. Ze overleven niet eens zonder ons. Dit wordt een ‘grootmachtenvrede’ waarin we direct met de Russen moeten praten. Zonder het opgeven van land komen die niet eens aan tafel. Zij hebben nu niets te verliezen.
„Er is geen Amerikaan, laat staan een Europeaan die de Oekraïense soevereiniteit kan garanderen. Dat kan namelijk niet zonder ontstekingsmechanisme: als Rusland dit doet, verklaren we het de oorlog. Niemand zal Rusland aanvallen vanwege Oekraïne. Als we daartoe bereid waren was het allang gebeurd.”
De vrees bestaat dat een potentiële vrede die niet door de VS gehandhaafd wordt, tot verdere Russische expansiedrang leidt.
„In West-Europa en de VS wordt Rusland gezien als wraakzuchtig en overheersend. Dat is de rechtvaardiging geweest voor alle uitbreidingen van de NAVO. Maar als je de Russische expansie bestudeert, zoals ik heb gedaan, zie je dat ze hun militairen alleen inzetten als hun strategische belangen bedreigd worden. Dus niet in Finland en Macedonië, maar wel in Georgië en Oekraïne. Ze zijn niet gek, maar slim en calculerend. Autoritaire leiders zijn per definitie rationeler, ze hebben niet te maken met publieke opinie. Trump begrijpt dat hij met die mensen zaken kan doen. Maar realisme en rationaliteit kan ook tot roekeloosheid leiden.”
En daarom is er voor Oekraïne geen plek aan de onderhandelingstafel?
„Het is begrijpelijk dat Oekraïners gepassioneerd en nationalistisch zijn. Maar hun belang is niet ons belang. Als we Oekraïne laten meepraten, zullen ze zaken alleen maar vertroebelen.
„Er zijn twee manieren waarop je dit vredesproces kunt vormgeven. De eerste is het Korea- of Eerste Wereldoorlog-model, waarbij je eerst een staakt-het-vuren bewerkstelligt, een datum waarop het schieten stopt. Dat zou een eenvoudig succes zijn voor president Trump. Hij kan zeggen: kijk, de oorlog is gestopt, en de geldstroom ook. En dan kijk je daarna hoe je het verder vormgeeft, met meer gesprekspartners. Zo’n wapenstilstand kan ook zeventig jaar duren, kijk maar naar Noord- en Zuid-Korea.”
„Het alternatief is het Balkanmodel, met KFOR [de door de NAVO geleide missie die de rust in Kosovo moet bewaren]. Dan gaat de oorlog door terwijl de belangrijkste partijen aan de zijlijn plannen maken voor een vredesmacht. De regering-Trump combineert die twee.
„Amerikanen zullen de bestandslijn in Oekraïne niet bewaken. Ze kunnen uiteindelijk, ooit, misschien een soort ondersteuning bieden, logistiek of via luchtsteun. Maar ze gaan niet patrouilleren op de grond.”
Hoe kun je met de Russen onderhandelen?
„We moeten bedenken welke rechten we garanderen aan de minderheidspartij, Oekraïne, en wat de meerderheidspartij, Rusland, tevreden stelt. Natuurlijk moeten er garanties voor Oekraïne zijn, we willen niet dat het wordt opgeslokt door Rusland. Dat is niet wenselijk, maar ik denk ook niet dat het mogelijk is.
„Maar we moeten ook sommige – niet altijd logische en rationele – eisen van Rusland inwilligen. Zij zijn de grootmacht. Het is een tragedie voor Oekraïne, maar zo zijn de machtsverhoudingen in de wereld. We moeten de kaarten spelen die we hebben.
„Er zijn wel risico’s. Ik denk niet dat Trump Poetin moet vertrouwen. Poetin wil de geschiedenis ingaan als een van de Russen die het lot van het land voorgoed veranderd heeft. Ik vrees een situatie die escaleert doordat Poetin Trump verkeerd begrijpt, en dat Trump dan niet terugdeinst. Dat zou niet goed zijn.”
Ik voorzie geen scenario waarin Russische tanks over Polen rollen, en dan door Duitsland,
Is Rusland nog zo’n grootmacht, na deze gefaalde invasie?
„Ik denk niet dat ze een supermacht zijn. Rusland is een paradox. Aan de ene kant is de hegemone dreiging nul. Ik voorzie geen scenario waarin Russische tanks over Polen rollen, en dan door Duitsland, Frankrijk en Nederland. Ze hebben er niet eens de mankracht voor. Aan de andere kant heeft Rusland zesduizend kernwapens, wat betekent dat wij niet kunnen doen waar we zin in hebben. Het is een regionale macht met enorme hindercapaciteit in zijn nabije buitenland. En ze kunnen ons het leven zuur maken door de kant van China te kiezen, technologie te verkopen aan Noord-Korea en Iran, of problemen te veroorzaken in het Noordpoolgebied.”
Uiteindelijk gaat het allemaal om China?
„China is onze machtsrivaal. Maar het is niet te vergelijken met de Sovjet-Unie vroeger. China is omringd door landen die zich met de VS verbonden hebben: Australië, India, Japan, de Filippijnen, Vietnam. Dat is waar we ons op moeten richten.”
Daarom moet er ook met Rusland gepraat worden?
„Slimme diplomatie zou zijn om de Europeanen en de Russen aan dezelfde tafel te krijgen zodat ze zich afstemmen op de VS wat betreft China. Als dat betekent dat we een paar belangrijke machtscentra tevreden moeten houden, Brussel, Berlijn of Moskou, is dat prima. Er wordt nu al gepraat met de Russen over het poolgebied.”
Wat blijft er dan over van Oekraïne?
„Het hoogst haalbare voor Oekraïne is een soort Oostenrijk anno 1955 worden: neutraal gebied. Na een vreselijke oorlog met zoveel verloren levens, in wederopbouw, hebben ze enorme investeringen nodig van beide kanten. Dan kunnen ze misschien ook wat gebied terugkrijgen. Maar de Oekraïners zijn een stuk revanchistischer dan de Oostenrijkers, dus dat kan een probleem worden.”
Welke rol speelt de VS daarin?
„Oekraïne is irrelevant voor de VS. De enige gebieden die strategisch belangrijk zijn, zijn West-Europa en Oost-Azië. Dat zijn de plekken van waaruit een invasie op de VS gelanceerd kan worden. Daarmee hebben we culturele banden en aanzienlijke handel. Het is daarom belangrijk dat deze Trump-regering niet al te agressieve diplomatie bedrijft. Tegen elke staat die te agressief is, zal een coalitie gevormd worden.”
