Israël stuurt dit jaar een overlevende van de Hamas-aanval van 7 oktober 2023 naar het Eurovisie Songfestival. In mei zal de 24-jarige Yuval Raphael het land vertegenwoordigen in het Zwitserse Basel.
Dat de zangeres een directe link heeft met die aanslagen, is opmerkelijk gezien de problemen die het Eurovisie Songfestival vorig jaar ondervond door de deelname van Israël. Buiten het festivalterrein waren iedere dag demonstraties tegen Israël wegens diens bloedige militaire campagne in Gaza. Op het festival zelf waren steeds conflicten rond de Israëlische delegatie. De Israëlische zangeres Eden Golan werd tijdens haar optredens begroet met boegeroep, maar dat werd eruit gemixt in de tv-registratie. Organisator EBU streeft ernaar om de zangwedstrijd apolitiek te houden.
Yuval Raphael overleefde de aanslag van Hamasstrijders op het Nova dancefestival. Tijdens de aanval raakte ze gewond en verborg zich acht uur lang onder de lichamen van overledenen in een schuilbunker langs de weg. Van de veertig mensen in de bunker werden er 29 doodgeschoten. Hamas vermoordde die dag zo’n twaalfhonderd Israëlische burgers en ontvoerde 250 mensen. Uit wraak begon Israël zijn campagne tegen Gaza, waarbij het Israëlische leger ruim 40.000 Palestijnse burgers doodde. Momenteel is er een wapenstilstand in Gaza.
Voorbereid op boegeroep
Over de deelname van Israël aan het Songfestival zei de woordvoerder van EBU desgevraagd in december: „We begrijpen de zorgen en diep gevoelde meningen over het conflict in het Midden-Oosten, en we zijn niet immuun voor het wereldnieuws, maar onze rol is om te waarborgen dat het festival verbinding, diversiteit en inclusiviteit blijft uitdragen via de muziek.”
Yuval Raphael uit Raänana studeerde theater en Arabisch, vervulde haar dienstplicht bij een militaire controlepost in Jeruzalem, en luistert graag naar Led Zeppelin, Beyoncé en Céline Dion. Ze begon een jaar geleden haar loopbaan als zangeres. De artiest verdiende haar plaats op het Songfestival door woensdagavond de Israëlische tv-talentenshow Hakogav Haba (Rijzende Ster) te winnen. Ze zong een ballad-versie van Abba’s ‘Dancing Queen’ en droeg deze op aan de „engelen” die door Hamas waren vermoord. In het tv-programma zei ze: „Ik wil het verhaal van het land vertellen, niet als slachtoffer, maar vanuit een positie van kracht. Zodat ik krachtig zal staan als ik geconfronteerd wordt met het boegeroep van het publiek, dat zeker zal komen.”
Precies 24 uur na de stikstofuitspraak in de zaak Greenpeace tegen de Staat der Nederlanden krijgt minister Femke Wiersma (Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, BBB) donderdagochtend twee listige vragen in de Tweede Kamer. „Als je de wet wijzigt, verbetert daarmee de natuur?”, vraagt Laura Bromet van GroenLinks-PvdA haar bij het indienen van een mestmotie. En: „Is het nodig om de natuur te verbeteren in Nederland?”
Het lijken simpele vragen. Maar eigenlijk vraagt Bromet wat minister Wiersma vindt van de reactie van BBB-leider Caroline van der Plas op de uitspraak. Binnen vijf jaar moet de stikstof op de helft van de kwetsbare natuurgebieden zodanig dalen, dat deze natuur niet verslechtert, heeft de rechtbank Den Haag de staat bevolen. De grenswaarde voor natuurverslechtering heet de ‘kritische depositiewaarde’ (KDW), en dat stikstofdoel voor 2030 is vastgelegd in de wet.
Kinderarbeid
Dan moeten we de wet gewoon veranderen, was de reactie van Van der Plas woensdag. Dat is ooit gedaan om vrouwen stemrecht te geven, om kinderarbeid af te schaffen, dan kan het voor stikstof ook, zei de BBB-leider in de media. De doelen zijn onhaalbaar, dus die moeten we aanpassen, aldus de BBB.
Lees ook
Een staat die een dwangsom voor stikstof krijgt, geniet nog maar weinig vertrouwen
Zelf geeft Wiersma donderdagochtend geen antwoord aan Bromet, dat laat ze over aan BBB-staatssecretaris Jean Rummenie die over Natuur gaat. En Rummenie geeft eigenlijk géén antwoord. De rechtbank heeft gezegd dat de natuur „in ieder geval niet mag verslechteren”, en de uitspraak vraagt om „nauwkeurige bestudering” door het kabinet, zegt hij. Een speciale ministeriële commissie gaat zich over stikstof buigen en komt later naar buiten met haar bevindingen.
„De vráág was of je de natuur kan verbeteren door de wet te veranderen?”, onderbreekt Bromet de staatssecretaris dan licht geïrriteerd. „Het lijkt me dat er geen ander antwoord mogelijk is dan ‘nee’.”
Polariseren
Ook ’s middags dreunt de Greenpeace-uitspraak nog na in een ander landbouwdebat, dat eigenlijk gaat over de uitvoerbaarheid van beleid op het boerenerf. Oppositiepartij D66 bekritiseert het achteroverleunen van NSC en VVD: coalitiepartner BBB wilde een ander landbouwbeleid, laat BBB het dan maar oplossen, hebben zij gezegd. Op haar beurt krijgt D66 het verwijt te ‘polariseren’ richting boeren, omdat partijleider Rob Jetten weer tot halvering van de veestapel heeft opgeroepen.
Het is het ingesleten zwartepieten in de landbouwcommissie, die al jaren discussieert zonder tot echte oplossingen te komen.
Bij hoge uitzondering laat Forum voor Democratie de dag na de uitspraak ineens ook zijn gezicht zien in deze commissie. FVD-Kamerlid Lidewij de Vos betoogt dat er helemaal geen stikstofprobleem zou zijn, als de stikstofnormen gewoon uit de wet gehaald zouden worden.
Is minister Wiersma het daarmee eens, vraagt De Vos. En in tegenstelling tot de vraag van GroenLinks-PvdA weet FVD de BBB-minister wél tot een antwoord te verleiden. Opvallend is dat dat antwoord heel anders is dan de reactie van BBB-leider Van der Plas op de uitspraak.
Dat is niet iets wat we in Nederland hebben bedacht, dat zijn internationale, wetenschappelijk onderbouwde normeringen
„Nee”, zegt minister Wiersma. Kritische depositiewaarden die bepalen wat natuurgebieden aan stikstof kunnen verdragen, staan wetenschappelijk niet ter discussie, zegt ze. „Dat is niet iets wat we in Nederland hebben bedacht, dat zijn internationale, wetenschappelijk onderbouwde normeringen.”
Verslechtering
De Nederlandse stikstofnormen, waar de rechtbank zich op heeft gebaseerd, vloeien voort uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn, zegt Wiersma. „Wij zijn verplicht om Europese richtlijnen op nationaal niveau te implementeren.” In die Europese richtlijn staat verder een verbod op verslechtering van de natuur. „Met een natuurdoelanalyse is vastgesteld dat wij in Nederland niet aan dat verbod voldaan hebben, want er is verslechtering geconstateerd.”
Je zou bijna zeggen: de natuur moet verbeteren en dat doe je niet met een wetswijziging.
Andy Palmen, directeur van Greenpeace in Nederland, volgt het debat vanaf de tribune en noemt het „een beetje surrealistisch”. „Een deel van de Kamer wil de stikstofdiscussie heropenen. Of ze zeggen: verander de wet, dan is het probleem opgelost. Alsof ze zich niet realiseren dat we in Nederland een staatsbestel hebben met twee Kamers, een regering en rechterlijke macht. En de rechter heeft de staat gisteren juist flink op de vingers getikt.”
Lees ook
Rapport: indien álle boeren optimaal innoveren, is ‘een enorme emissiereductie’ te behalen. ‘Veestapelkrimp blijft toch nodig’, zegt de hoogleraar
Het twintig centimeter lange keukenmes waarmee Axel Rudakubana vorig jaar zomer drie meisjes om het leven bracht, had hij online bij Amazon gekocht. Hij bleek al vanaf jonge leeftijd een obsessie te hebben met geweld, oorlogen en haatmisdrijven. En misschien het belangrijkste: Rudakubana was al jarenlang in beeld bij verschillenden Britse overheidsinstellingen.
Deze details kwamen afgelopen week naar buiten in de rechtszaak rond Axel Rudakubana (achttien jaar). Rudakubana was eind juli vorig jaar nog net minderjarig toen hij drie meisjes in de Britse kustplaats Southport doodstak: Bebe, Elsie en Alice. Ze waren zes, zeven en negen jaar oud. Hij was een dansles met Taylor Swift-thema binnengedrongen, waar hij ook acht andere kinderen en twee volwassenen verwondde. Bij hem thuis werd het vergif ricine aangetroffen en een handleiding van terreurorganisatie Al-Qaida, ook strafbare feiten.
Donderdag veroordeelde de rechtbank in Liverpool Rudakubana tot minimaal 52 jaar gevangenisstraf – daarna bepaalt een commissie of het veilig is om hem vrij te laten. „Het is waarschijnlijk dat hij nooit vrijkomt”, volgens de rechter. Omdat hij nog minderjarig was tijdens zijn misdrijven, was levenslang opleggen juridisch niet mogelijk. „Hij wilde proberen massamoord te plegen op onschuldige, gelukkige jonge meisjes”, zei de rechter. „Ik ben er zeker van dat hij elk kind had gedood, als hij de kans had gekregen.”
Rudakubana verstoorde de zitting meermaals. Hij riep dat hij zich ziek voelde, pijn op zijn borst had en een dokter wilde zien. Zijn advocaat vertelde dat hij al even niet meer had gegeten en gedronken en dat hij eerder deze week medische hulp had gekregen. De rechter stuurde hem uiteindelijk twee keer de zaal uit.
Door online desinformatie over Rudakubana’s afkomst en motieven ontstonden in de weken na de steekpartij grootschalige, racistische rellen in het VK. Rudakubana werd geboren in Cardiff, Wales, en zijn ouders verhuisden jaren daarvoor vanuit Rwanda naar het VK, maar online ging rond dat hij als migrant met een rubberbootje was gekomen en islamitisch was. De rechter zei dat hij Rudakubana niet verantwoordelijk houdt voor die rellen.
Overheid schoot tekort
De Britse Labour-regering ziet zijn misdaden als een gevolg van overheidsfalen. De staat „schoot tekort in de ultieme plicht om de jonge meisjes te beschermen”, zei premier Keir Starmer deze week. Hij kondigde een breed onderzoek aan naar de vraag hoe het kan dat de politie en enkele sociale instellingen wisten dat Rudakubana overmatig geïnteresseerd was in geweld, maar hij vorig jaar zomer toch zijn gang had kunnen gaan.
In 2019 werd Rudakubana, hij was toen dertien jaar, voor het eerst doorverwezen naar Prevent, het Britse anti-extremismeprogramma. Hij was toen met een mes naar school gekomen, naar zijn zeggen omdat hij werd gepest met racistische opmerkingen. Hij werd ervoor van school gestuurd. Later werd Rudakubana nog twee keer verwezen naar Prevent, maar nooit vonden ze daar zijn zaak serieus genoeg om hem langdurig te monitoren. Zijn ouders en hij kregen wel hulp van het lokale maatschappelijk werk, alleen dat stopte in februari 2023.
De Britse premier Keir Starmer dinsdag op een persconferentie in Downing Street na de schuldbekentenis van de Southport-aanvaller. Foto Henry Nicholls / AP
Deze week bleek ook dat de Taylor Swift-dansles misschien een tweede keuze voor Rudakubana’s geweld was. Precies een week eerder had hij onder een valse naam een taxi besteld om naar zijn oude school te rijden, op de laatste schooldag van het jaar. Toen lukte het zijn vader om de taxichauffeur te overtuigen hem niet mee te nemen. Hij droeg dezelfde groene capuchontrui en eenzelfde soort mondkapje als een week later – toen bestelde hij de taxi pas buitenshuis, onder dezelfde valse naam ‘Simon’.
Rudakubana handelde, ook voor zover deze week bekend werd, niet uit religieuze of ideologische motieven. De veiligheidsdiensten beschouwden zijn zaak dus niet als terrorisme. Maar premier Starmer zei deze week dat hij in types als Ruda-kubana wel een nieuw soort terreurdreiging ziet: „Eenlingen, misfits, jonge mannen die in hun slaapkamer online allerlei materiaal raadplegen, wanhopig op zoek naar bekendheid.” Misschien zijn zulke eenlingen moeilijker in het vizier te krijgen dan leden van ‘gewone’ terreurorganisaties, zei hij, „maar we zullen ons anti-extremismesysteem zo herzien dat we dat wel kunnen”.
Regering onder druk
Naast het onderzoek kondigde Starmer een aanscherping van de regels voor online verkoop van messen aan. Online winkels moeten voortaan om dubbele identificatie vragen, een identificatiebewijs plus een video. Nu zijn messen in het VK ook alleen voor meerderjarigen te koop, maar Rudakubana had met bepaalde software die leeftijdscontrole weten te omzeilen. De regering kijkt naar mogelijkheden om de toegang tot online gewelddadig materiaal in te perken.
Starmers reactie op de rellen na de steekpartij – snelle opsporing en vervolging – en ook zijn aankondiging van het onderzoek nu worden in het VK overwegend als adequaat en voortvarend gezien. Terwijl de regering rond een heel ander onderwerp de afgelopen weken juist flink onder druk stond om een nieuw onderzoek aan te kondigen: de problemen met georganiseerde seksuele uitbuiting van meisjes en jonge vrouwen in meerdere Engelse steden.
Dat schandaal stamt uit 2010, maar kreeg begin deze maand weer veel aandacht doordat ondernemer en eigenaar van X Elon Musk zich er kwaad over maakte op zijn online platform. De regering en Starmer hielden een paar weken vol dat al genoeg onderzoek was gedaan naar de misstanden en dat de aanbevelingen van dat eerdere onderzoek nog niet zijn doorgevoerd. Maar vorige week maakte de minister van Binnenlandse Zaken Yvette Cooper toch bekend dat er een snelle doorlichting komt, van ongeveer drie maanden, naar de huidige stand van zaken rond de grooming gangs.
Voor de slachtoffers en nabestaanden in Southport betekende Rudakubana’s veroordeling donderdag een juridische erkenning van een tragedie. Eén van de meisjes die hij had neergestoken, richtte zich in haar slachtofferverklaring direct aan Rudakubana: „Ik hoop dat je de rest van je leven spendeert in de wetenschap dat we je een lafaard vinden.”
Als het kabinet woningen snel aardgasvrij wil maken, moet het private warmtenetten gaan opkopen. Via vier regionale warmtebedrijven kunnen Rijk, pensioenfondsen en elektriciteitsbeheerders die dan samen beheren. Zo kan ook een einde komen aan de wildgroei aan kleinere, gemeentelijke projecten, die veel tijd en geld kosten.
Dit adviseert Frans Rooijers, oud-directeur van onderzoeksbureau CE Delft, die op verzoek van minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) uitzocht hoe de warmtetransitie is vlot te trekken. Lange tijd golden warmtenetten, die restwarmte uit onder meer de industrie gebruiken voor verwarming van woningen, als een belangrijke manieren om huizen te verduurzamen.
In de praktijk ligt de aanleg van warmtenetten al even stil. Eneco en Vattenfall, twee van de grootste aanbieders, kondigden afgelopen zomer een pauze aan voor hun investeringen in warmtenetten. Zij zijn zeer kritisch over een wetsvoorstel dat moet regelen dat warmtenetten voor ten minste 51 procent in ‘publieke handen’ komen. Zij verliezen dan de controle over deze dure infrastructuur.
Het wetsvoorstel werd al in 2022 aangekondigd door vorig klimaatminister Rob Jetten (D66), die daarmee beoogde warmtenetten betaalbaar te houden. Het voorstel is er nog steeds niet, maar wordt in het voorjaar verwacht. Warmtebedrijven zien er graag in opgenomen dat een gemeente zélf kan kiezen of een warmtenet goeddeels publiek bezit wordt. Ze krijgen nu hun businesscase niet rond doordat aanlegkosten steeds hoger worden en het eigenaarschap ter discussie staat.
Technische kennis
De „verwachting” van ‘verkenner’ Frans Rooijers is dat, als deze wet wordt aangenomen, Eneco en Vattenfall hun „volledige eigendom” willen verkopen. Volgens hem is het noodzakelijk dat de staat dan snel handelt en warmtebedrijven „operationeel” houdt. Omdat warmtenetten veel technische kennis vereisen, lijkt het Rooijers een slecht idee dat er tientallen gemeenten eigen projecten uitvoeren, zoals ze nu van plan zijn. Zijn voorstel is om vier warmtebedrijven op te richten die dit kunnen oppakken. Deze vier bedrijven zullen dan opereren in de regio’s waar warmtebedrijven Eneco, Vattenfall, HVC en Ennatuurlijk nu al actief zijn.
In reactie op het advies laat Eneco weten dat de verkenner „vooruitloopt op de zaken”. Het energiebedrijf wil nog niet zeggen of het bereid is zijn warmtebedrijf in de toekomst te verkopen. Volgens een woordvoerder moet er eerst „kritisch gekeken” worden naar het aankomende wetsvoorstel, dat „leidt tot vertraging en niet per se tot een betere betaalbaarheid van warmtenetten”.
Vattenfall zegt dat als de wet die publiek eigenaarschap regelt wordt aangenomen, het in gesprek wil met het Rijk om ervoor te zorgen dat „ons warmtebedrijf in zijn geheel bij elkaar blijft” zodat „kennis en ervaring” behouden blijft. Volgens het bedrijf is dat nodig om een vlotte, betaalbare uitrol van warmtenetten te realiseren. Het zou niet ondenkbaar zijn dat Vattenfall zijn warmtebedrijf zou verkopen. Het Zweedse concern deed dit vorig jaar al in Berlijn, en eerder in Hamburg.
Betaalbaarheid
Het idee achter de aanleg van warmtenetten in Nederland was dat tegen 2050 een derde van alle woningen zo zou worden verwarmd. Met name voor dichtbebouwde wijken die slecht zijn te isoleren biedt zo’n net een oplossing. De afgelopen jaren ontstond echter discussie over de betaalbaarheid ervan. Het zou voor gebruikers duur uitpakken omdat de prijzen van netwarmte gekoppeld zijn aan de gasprijzen. De nieuwe wet moet ook dat principe veranderen.
Het kabinet-Schoof is voorstander van verduurzaming van woningen via warmtenetten. De ambitie van het vorige kabinet om in 2030 450.000 woningen op deze manier aardgasvrij te maken, vindt het echter „onrealistisch”, bleek deze herfst.
Minister Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) noemde de stilstand in de warmtetransitie „onwenselijk”. Wel ziet zij problemen met warmtenetten, schreef ze aan de Tweede Kamer, zoals met de betaalbaarheid voor gebruikers. Om die reden nam Hermans in de herfst een maximumtarief voor warmteleveranciers in het wetsvoorstel op. Ook verloopt de aanleg van warmtenetten traag en aarzelen gemeenten met het aanwijzen van wijken waar een warmtenet moet komen.
Lees ook
Willen warmtenetten nog slagen, dan zal de overheid naar voren moeten treden
De grote paradox in de warmtetransitie is dat warmtenetten voor dichtbebouwde, stedelijke wijken voor de samenleving de goedkopere optie zijn, maar dat voor individuen de kosten voorlopig hoger uitvallen. Daardoor investeren particulieren soms liever in warmtepompen, wat de komst van een warmtenet weer remt.
Om de boel weer in beweging te krijgen, zou minister Hermans meer en andere subsidies moeten overwegen, stelt een ander advies dat vorige week verscheen. In dit Warmtebod adviseerden tientallen gemeenten, provincies, belangenverenigingen en bedrijven haar warmtenetten weer aantrekkelijk te maken. Als elk huishoudens een eigen warmtepomp installeert, zou het stroomnet dat niet aankunnen. Verzwaring ervan is duurder dan nu ingrijpen, aldus de ondergetekenden.
Bezuinigen
Het is nu aan minister Hermans te bepalen hoe ze de warmtenetten uit het slop trekt. Als ze meer geld wil uittrekken voor bijvoorbeeld subsidies of het opkopen van private warmtebedrijven, zal zij in het kabinet moeten onderhandelen over meer geld voor klimaat. De kosten om de private warmtenetten op te kopen worden geschat op 2 tot 3 miljard euro, bevestigt Rooijers na berichtgeving van RTL Nieuws. Tegelijkertijd wil VVD-minister Eelco Heinen (Financiën) straks mogelijk bezuinigen en zijn meer ministeries op zoek naar geld.
Lees ook
Het kabinet heeft zich rijk gerekend, maar hoe realistisch is bijvoorbeeld het veel kleinere budget voor asiel?
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127046181-bf5abc.jpg|https://images.nrc.nl/O_kljfN0_0H--zRJ_18LaSuDk1Q=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127046181-bf5abc.jpg|https://images.nrc.nl/ZWTTEaAo5BruYD3kGfRQcb3JftU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127046181-bf5abc.jpg)
