Daar had je niet aan gedacht: dat er een enorm pak sneeuw op vulkaan de Etna zou liggen. Het eiland Sicilië ligt midden in de Middellandse Zee. Maar aan de voet van de hoogste krater, ver boven de wolken, zoeven de skiërs over de vulkaanflanken alsof ze in de Alpen zijn. Niet ver ervandaan liggen hete, zwarte stenen na te dampen die nog geen week eerder als magma uit de vulkaan borrelden. Op video’s op internet was zelfs te zien hoe mensen eerder tussen de rode, stromende lava (de term voor magma als het eenmaal buiten de vulkaan is) skieden.
Levert sneeuw bij een actieve krater geen extra gevaar op? Want lava met water vormt het recept voor zeer heftige explosies: freatomagmatische erupties.
Sneeuw verhit abrupt wanneer het in aanraking komt met lava. Het smelt in raptempo tot water en gelijk daarna verandert het in stoom. Het volume neemt enorm toe.
„Als een grote hoeveelheid opwarmend stoom nergens heen kan uitwijken, omdat het bijvoorbeeld onder een dikke laag lava ligt, neemt de druk enorm toe”, zegt vulkanoloog Bernd Andeweg vanuit de Vrije Universiteit Amsterdam. „Dan knalt de lavalaag erbovenop uit elkaar.” Ook wanneer bijvoorbeeld lava in de oceaan stroomt, kan de lava ineens uit elkaar spatten. Of wanneer een gletsjer boven de krater ligt en grote hoeveelheden smeltwater in de krater stromen.
Dat laatste legde in 2010 het vliegverkeer in Europa dagenlang stil. Magma dat uit de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull barstte, kwam in contact met het ijs van de gletsjer boven op de krater. As vloog zo’n tien kilometer de lucht in.
Op de Etna werden in 2017 een cameraploeg van de BBC en toeristen onverwachts bekogeld toen lavastromen bezweken onder de toenemende druk van stoom. De mensen liepen hoofdwonden, schrammen en kneuzingen op, maar niet ernstig. Zij hadden geluk. „Klodders warme lava werden zo’n tweehonderd meter door de lucht gesmeten, projectielen van tien centimeter in doorsnee”, zegt Andeweg. Skiën (of lopen) door de sneeuw vlak bij een actieve krater is „absoluut heel gevaarlijk.” Dit was lokaal vervelend, voor mensen die relatief in de buurt van de krater waren.
De sneeuw-lavacombinatie kan nog gevaarlijker zijn voor inwoners die verderop van de krater wonen dan voor kraterbezoekers. „Als grote hoeveelheden sneeuw of ijs door de warmte plots smelten, kan een soort modderstroom van water en as ontstaan die in rap tempo naar beneden glijdt”, zegt geofysicus Lennart de Groot van de Universiteit Utrecht. Door zo’n zogeheten lahar eiste een relatief milde uitbarsting van de Colombiaanse vulkaan Nevado del Ruiz veertig jaar geleden toch 23.000 mensenlevens. „Een enorme hoeveelheid slurry verzamelde zich in een dal dat precies uitmondde in een dorp, dat daar niet op voorbereid was.
Afgelopen maart antwoordde een gids op de Etna op de vraag hoe hij voorkomt dat hij met wandelaars over een explosief sneeuwveld loopt: „Ik ken het gebied.” Doordat ze de topografie, het terrein en de sneeuwcondities kennen, weten gidsen ongeveer in welke gebieden stoom niet kan ontsnappen en druk zal opbouwen. De wandelaars dragen een helm. Met een radio op zak zijn de gidsen voortdurend in contact met vulkanologen die via grote schermen dag en nacht de Etna in de gaten houden.
„De Etna is een van de best gemonitorde vulkanen op de wereld”, zegt De Groot. „Maar helemaal veilig is het bezoeken van een actieve vulkaan nooit, al helemaal niet met sneeuw”, zegt hij. Maar het is prachtig. Dat wel.
