De klimaatdoelen lijken „niet haalbaar”. Het uitlezen van mobiele telefoons van asielzoekers is „een inperking van de grondrechten”. De hervorming van de publieke omroep „raakt de vrijheid van meningsuiting”. Het uitbreiden van de informatieplicht aan de Tweede Kamer leidt ertoe dat de regering „nooit meer absolute vertrouwelijkheid kan garanderen in diplomatieke contacten”. Het oprichten van een Constitutioneel Hof kan leiden tot het „politiseren van de benoemingen”, zoals bij het Amerikaanse Hooggerechtshof het geval is. De harde aanpak van notoire relschoppers bij demonstraties „zal lastig worden […] zonder uitholling van het demonstratierecht”. En: als de voorgenomen sanering van het aantal ambtenaren ook voor het ict-personeel van de rijksoverheid gaat gelden dan zal dat „leiden tot gevaren voor de (nationale) veiligheid”.
Zomaar een greep uit de weging van kansen en risico’s door ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken & Koninkrijksrelaties (BZK) van het nieuwe coalitieakkoord dat PVV, VVD, NSC en BBB twee weken geleden sloten. De interne ambtelijke analyse is in bezit van NRC en geeft het beeld dat ‘BZK’ de plannen van de nieuwe coalitie lastig, riskant en deels onhaalbaar vindt, al zullen veel maatregelen nog door de uiteindelijke regeringsploeg in detail moeten worden uitgewerkt. Op tal van terreinen hebben de onderhandelende partijen ambitieuze maatregelen en doelstellingen bedacht, maar ontbreekt het volgens de ambtelijke analyse aan de daarvoor benodigde extra financiële middelen.
In een ander document geven de ambtenaren een overzicht van ‘juridische en rechtsstatelijke aandachtspunten’ bij het coalitieakkoord. Daarin waarschuwt BZK dat veel maatregelen op gespannen voet staan met de Grondwet en internationale verdragen. Ook ambtenaren van andere ministeries, zoals Buitenlandse Zaken, Economische Zaken en Klimaat, en Landbouw schreven mee aan de kritische analyse.
Lees ook
Op een rij gezet: dit zijn de plannen uit het coalitieakkoord
Woningnood niet verlicht door minder migratie
Op het gebied van asiel en migratie, voor PVV-leider Geert Wilders het speerpunt van de nieuwe coalitie, heeft BZK bedenkingen bij het afschaffen van voorrang voor statushouders op sociale huurwoningen. Het ministerie waarschuwt dat vluchtelingen die nu in de asielketen zitten, hierdoor in asielzoekerscentra blijven zitten, die niet geschikt zijn voor langdurige opvang. „Dit legt een grote druk op de opvangcapaciteit en staat in de weg van succesvolle en snelle participatie en inburgering.” Als de maatregel wordt doorgevoerd, zou „acuut” een „omvangrijke behoefte” aan doorstroomlocaties en tijdelijke woningen ontstaan. De coalitie heeft geen plannen om zulke faciliteiten te realiseren. Het risico op dakloosheid onder asielzoekers neemt daardoor toe. Het ministerie concludeert dat de „maatschappelijke kosten en baten” van het schrappen van de voorrang „niet in balans” lijken te zijn.
De coalitie wil uitzoeken of het Nederlands staatsburgerschap makkelijker kan worden afgepakt van mensen die veroordeeld zijn voor terrorisme. BZK vreest dat deze groep niet makkelijk uitgezet kan worden, terwijl re-integratie onwaarschijnlijker wordt. Als het niet lukt om de veroordeelden uit te zetten en hun toegang tot sociale voorzieningen wordt afgeknepen, kunnen deze mensen nog afhankelijker worden van „de bestaande sociale jihadistische omgeving”. Daardoor zouden de veiligheidsdiensten het zicht op mogelijke dreigingen vanuit deze groep kunnen verliezen, waarmee de maatregel „onbedoeld” een „risico voor de nationale veiligheid” kan zijn.
De plannen van de coalitie om arbeidsmigratie in te perken, zijn volgens BZK niet concreet. Hoewel in het akkoord staat dat misstanden harder moeten worden aangepakt, zien de ambtenaren „geen middelen voor extra handhaving”. En hoewel de rechtse coalitie zegt met een ‘afwegingskader’ scherper te willen kiezen in het soort bedrijven dat zich in Nederland willen vestigen, worden in het akkoord „geen expliciete keuzes gemaakt op economische sectoren waarvoor veel arbeidsmigranten nodig zijn, noch concrete oplossingsrichtingen gegeven voor de omvangrijke woonbehoefte horende bij de arbeidsmigratie.”
Kooprecht voor huurder ‘onuitvoerbaar voornemen’
De ambtenaren van BZK zien rond migratie meer problemen ten aanzien van de woningmarkt. Als het al lukt om migratie (zowel asiel-, studie- als arbeidsmigratie) in te dammen, blijft de woningopgave volgens het ministerie „massief”.
De nieuwe coalitie wil, net als eerdere kabinetten, het bouwen van woningen versnellen. Volgens BZK, nu het verantwoordelijke ministerie, gebeurt er op dat vlak al heel veel. De ambtenaren waarschuwen dan ook dat „de mogelijke extra versnelling beperkt is”.
In het coalitieakkoord wordt ook een onderzoek aangekondigd naar een ‘kooprecht’ voor huurders van hun sociale huurwoning. BZK schrijft dat dit al eerder geprobeerd is en in strijd is met het eigendomsrecht van corporaties. „Het lijkt een onuitvoerbaar voornemen.”
Kritisch zijn de ambtenaren over het coalitieplan om strenger toezicht te houden op informeel onderwijs, zoals religieuze weekendscholen. Ze schrijven dat er in het informeel onderwijs „op dit moment veelal sprake van is dat gedragingen zich binnen de grenzen van de wet bevinden”. Er wordt in het document op gewezen dat hierbij wel artikel 23 van de Grondwet in acht moet worden genomen en ook een aantal andere belangrijke grondrechten, zoals de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van meningsuiting. Er moet eerst goed worden gedefinieerd wat informeel onderwijs inhoudt, „zodat niet disproportioneel in de persoonlijke levenssfeer en eventuele andere grondrechten wordt ingegrepen”.
Lees ook
Vier partijen, vier verhalen. Samenhang is niet zichtbaar in de nieuwe coalitie
Klimaatdoelen ‘niet haalbaar’
Op klimaatgebied wil de nieuwe coalitie zich richten op het „wegnemen van knelpunten” en „gerichte ondersteuning van de kwetsbaarste groepen”, schrijven de BZK-ambtenaren. Maar geld om de problemen op het stroomnet op te lossen (geschat op vele miljarden euro’s) of Nederland te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering, ontbreekt in het hoofdlijnenakkoord. Ook regelgeving, die op de lange termijn duidelijkheid moet geven, blijft uit. „Daarom lijken de [klimaat]doelen niet haalbaar”, concludeert BZK.
Verder verzwakt de coalitie juist de maatregelen die de kwetsbare huishoudens moeten „ontzorgen”, stelt de ambtelijke analyse. Zo wordt er bezuinigd op een subsidie waarmee gemeenten huizen met de laagste energielabels kunnen verduurzamen dat vooral is gericht op „de laagste inkomens en kleine mbk’ers”. De ambtenaren waarschuwen dat deze bezuiniging „direct impact” heeft op de doelstelling om een betaalbare energietransitie te realiseren.
Een bezuiniging op een andere groene subsidie, SDE++, zal de uitrol van warmtenetten, die vaak worden ingezet in wijken waar mensen geen geld hebben om zelf te verduurzamen, verder vertragen. Het Europese geldpotje dat de kwetsbaarste inkomens moet helpen verduurzamen, laat Nederland vooralsnog links liggen.
Met belastingverlagingen voor energie wordt „de energierekening op korte termijn betaalbaarder maar verduurzamingsprikkels verslechteren”. De coalitie maakt niet duidelijk, schrijven de ambtenaren, hoe het wil omgaan met nieuwe prijsstijgingen voor fossiele brandstoffen. De invoering van een nieuw Europees prijssysteem zal burgers naar verwachting directer raken. „Omdat fossiele brandstoffen in de toekomst duurder zullen worden leidt dit op de langere termijn tot een toename in (risico op) energiearmoede.”
Door het afschaffen van de warmtepompverplichting in 2026, komt de bindende Europese afspraak om in 2030 16 procent energie in gebouwen te besparen „onder druk” te staan. Ook wordt opgemerkt dat het „afzwakken van CO2-doelen” in bijvoorbeeld de landbouw, betekent dat elders sneller moet worden verduurzaamd.
Veel vragen over herzien landbouwbeleid
Over de landbouwplannen uit het akkoord, vooral een afzwakking van het stikstofbeleid van het demissionaire kabinet Rutte IV, hebben de ambtenaren van BZK de nodige vragen. De nieuwe coalitie wil ‘hoogwaardige landbouwgrond’ een beschermde status geven. Dat is strijdig met het huidige beleid en kan het belangrijke principe doorkruisen om water en bodem voortaan leidend te laten zijn bij ruimtelijke ordening, plus andere gebiedsopgaven. Daarbij vraagt BZK zich af: „Wat wordt verstaan onder hoogwaardige landbouwgrond?” En: „Hoe geven we bescherming daarvan vorm?” Hetzelfde geldt voor de voorgenomen nieuwe indeling van de nu breed beschermde Natura 2000-gebieden: „Wat wordt verstaan onder robuuste natuur?”
Het opheffen van het nu nog met ruim 20 miljard euro gevulde Stikstoffonds betekent dat er „geen middelen” meer zijn om de „lopende gebiedsprocessen” – het begeleiden van boeren in het aanpassen of afschaffen van hun bedrijfsvoering – „perspectief en zekerheid geven”.
Bezuinigen op ict-personeel ‘gevaarlijk’
Uitermate sceptisch is het advies van BZK over de plannen van de nieuwe coalitie om het aantal rijksambtenaren met 22 procent terug te brengen. „Een stevige ingreep op het ambtelijk apparaat van de kerndepartementen”. Die is „niet op te vangen door efficiënter te gaan werken, maar vraagt om duidelijke keuzes in de kerntaken van de rijksoverheid”.
Bij de flinke sanering van de overheid worden uitvoeringsorganisaties, zoals de Belastingdienst, en diensten die zich met de nationale veiligheid bezighouden ontzien. BZK acht het nodig dat ook de ict-dienst van de rijksoverheid op volle sterkte blijft. „Hierop bezuinigen zal leiden tot gevaren voor de (nationale) veiligheid”, waarschuwen de ambtenaren.
Reactie
Het ministerie van Binnenlandse Zaken laat in een reactie weten dat het ministerie „altijd een eerste weging maakt van de plannen van een toekomstige regering”. „Deze stukken zijn in principe bedoeld voor de interne organisatie en we betreuren het dat ze nu op straat liggen. Juist omdat je in deze fase in vertrouwen moet kunnen nadenken over de opgaven waar een nieuw kabinet mee aan de slag gaat.”
Lees ook
De nieuwe coalitie is nog niet begonnen, of de ambities botsen al
