In Mandalay graven burgers met blote handen naar slachtoffers

‘Gaan we sterven papa?” vroeg de 3,5 jarige Mon Mon terwijl de wereld om haar heen gromde en beefde. De doodsangst van zijn dochtertje gaf Win Moe de kracht haar in veiligheid te brengen. „Houd me stevig vast. Ik ben bij je”, zei hij terwijl hij op de brommer naar een nabijgelegen klooster in de stad Mandalay racete. Daar had ook de rest van de familie zich verzameld. Zittend op de grond in de ruime compound zagen ze hoe verderop de gebouwen instortten. Vuur en rook vulde de lucht. „Het leek alsof het einde der tijden aangebroken was. We zijn zo dankbaar dat we nog leven”, zegt Win Moe.

Nu wisselen ze berichten uit over doden, vermisten en ander onheil. Een gebouw in hun woonwijk bezweek en er liggen nog veel doden onder het puin. Monniken die in grote groepen bezig waren met hun examens, kwamen om. Ook moslims verloren het leven. Mandalay telt talloze moskeeën en toen de aardbeving begon waren velen bezig met het vrijdaggebed. Als een familielid uit het buitenland erin slaagt het gezin te bereiken, zegt ze geëmotioneerd aan de telefoon: „Ik vraag jullie me te vertellen wie er nog leven, vertel me niet over de doden.”

Het dodental staat zondag op meer dan zestienhonderd en stijgt nog steeds. Berichten van ooggetuigen in het rampgebied doen vrezen dat het aantal in werkelijkheid vele malen hoger is. Er komt maar mondjesmaat informatie uit het rampgebied, omdat de telefoonverbindingen beschadigd zijn. Toegang is moeizaam, want ook wegen en vliegvelden kregen klappen. Het land heeft nauwelijks professionele reddingswerkers en is niet voorbereid op aardbevingen of het bieden van noodhulp.

Burgers graven urenlang met hun blote handen in pogingen om slachtoffers te vinden. Volgens bronnen met contacten in Mandalay smeken zij wanhopig om graafmachines en ander materieel.

Krakkemikkige bouwwerken

Vooralsnog lijkt de tweede stad Mandalay het zwaarst getroffen. Delen van de stad zijn veranderd in een provisorisch vluchtelingenkamp. In lange rijen bivakkeren mensen in de bermen en op de trottoirs. Anderen zwerven verdwaasd rond, zonder te beseffen dat hun dierbaren dood of vermist zijn. Sommigen zijn zo zwaar getraumatiseerd dat ze geen woord meer kunnen uitbrengen.

Mandalay groeide van een gemoedelijke plattelandsplaats in rap tempo uit tot een handelscentrum van anderhalf miljoen inwoners. Met goedkope materialen en zonder enige bouwvoorschriften verrezen blokkendozen en andere krakkemikkige constructies die nu maar al te makkelijk bezweken. Na decennia leven onder een corrupt militair bewind dat vooral in defensie investeert, heeft de bevolking een lange ervaring met zelfredzaamheid. „Wij overleven niet dankzij, maar ondanks de autoriteiten”, is een veelgehoord gezegde. Restaurants in Mandalay bieden gratis maaltijden aan. Overal wordt gezamenlijk gekookt.

De aardbeving treft een samenleving die sowieso al heel kwetsbaar was. Toen het leger protesten tegen de staatgreep van 1 februari 2021 met veel geweld neersloeg, kwam een gewapende volksopstand op gang. In grote delen van het land wordt gevochten tussen het regime en verzetsgroepen. Volgens de VN zijn ruim 3,5 miljoen mensen ontheemd en is ongeveer een derde van de bevolking afhankelijk van voedselhulp.

De medische zorg, die in de acute fase van een ramp juist zo cruciaal is, kreeg zware klappen. Diverse ziekenhuizen raakten beschadigd door de aardbeving. „Een totale catastrofe”, noemt een hulpverlener met een lange staat van dienst in Myanmar het systeem van gezondheidszorg. Sinds de coup raakten de ziekenhuizen en klinieken ongeveer 70 procent van hun artsen kwijt. De medische sector nam in februari 2021 het voortouw bij stakingen uit protest tegen de machtsgreep. Velen sloten zich vervolgens aan bij het verzet, gingen werken in de privésector of vluchtten naar het buitenland.

De armoede in Myanmar is na de coup enorm toegenomen. „Mensen leven al jaren op de rand van een ramp. Met financiële en sociale ellende en dan komt die aardbeving er bovenop. Ze hebben geen enkele buffer”, zegt de hulpverlener. Ook over de grenzen heen eist de aardbeving zijn tol onder Myanmarezen. Bij de wolkenkrabber in aanbouw die in Bangkok in elkaar plofte werkten veel arbeidsmigranten uit Myanmar. Er vielen doden, tientallen zitten nog vast in het puin.

Pronkpaleis

De Global New Light of Myanmar, de spreekbuis van de junta, die berucht is om het verzwijgen van slecht nieuws, bericht uitgebreid over de aardbeving. Op de voorpagina prijkt juntaleider Min Aung Hlaing in uniform terwijl hij de slachtoffers in een ziekenhuis in de hoofdstad Naypyitaw bezoekt. Ook doet hij een oproep tot internationale hulp.

„De militairen zijn nu zelf ook zwaar getroffen”, verklaart arts, schrijfster en politiek analist Ma Thida die ongebruikelijke noodkreet. Ook de hoofdstad waar zich het bestuurlijke centrum en het militaire hoofdkwartier bevinden, liep flinke schade op en er vielen doden.

Ver van de bevolking verschansten de militairen zich in 2005 in het centrum van het land en waanden zich er veilig. Naypyitaw, wat zetel der koningen betekent, is het paradepaardje van de legertop en werd uit het niets opgetrokken. Wegen zo breed als landingsbanen, een parlementsgebouw met uitgestrekte vleugels en een legermuseum om in te verdwalen, toonden de megalomane ambities van de generaals. Vanwege de goedkope materialen en de enorme corruptie verschenen al na enkele maanden barsten in de gebouwen en de wegen. Maar toen in 2008 de cycloon Nargis tienduizenden slachtoffers maakte, bleven de militaire leiders ongedeerd.

De staatstelevisie toont generaal Min Aung Hlaing tussen brokstukken bij een ingestort trappenhuis van het pompeuze presidentiële paleis. Het is een publiek geheim dat de juntaleider het presidentschap ambieert. Hij heeft verkiezingen aangekondigd, al verschuift die planning telkens naar de horizon.

Slecht voorteken

Ma Thida probeert zich zijn gemoedstoestand voor te stellen nu ook het centrum van de macht geraakt is. Ze wijst op de grote rol van bijgeloof in de Myanmarese cultuur. Ook Min Aung Hlaing en zijn medestanders laten zich leiden door voorspellingen van waarzeggers en astrologen. Volgens de almanak die veel Myanmarezen raadplegen, zou een aardbeving op een vrijdag het einde van een koninkrijk aankondigen. Ongetwijfeld speelt dat door de hoofden van de generaals, stelt ze. Op sociale media wemelt het van de geruchten over dit voorteken. En de Mahamuni-pagode, een van de beroemdste tempels van het land, raakte zwaar beschadigd. De voorspelling luidt dat met de instorting van dit vermaarde heiligdom de koning aan zijn einde zou komen en er een nieuwe leider zou opstaan. Te midden van al hun nood speculeert zelfs de familie in Mandalay over de toekomst van het regime.

Ma Thida heeft een reputatie van veerkracht. Mentaal ongebroken kwam ze in 1999 na zes jaar uit de gevangenis. Nooit eerder klonk ze zo aangeslagen als na de aardbeving van vrijdag. Net als voor veel andere landgenoten voelt het onderhand alsof haar land voor het noodlot geboren is. „Ik ben zo moe van de droefenis”, vertelt ze vanuit ballingschap. De tragische beelden van doden en destructie houden haar uit haar slaap. Maar haar verdriet gaat ook over wat haar land te wachten staat.

Met een graafmachine wordt gezocht naar slachtoffers in de buurt van de Maharmyatmuni-pagode in Mandalay. Aan dergelijk materieel is een groot gebrek.

Vanuit Europa volgt ze de ontwikkelingen na de staatsgreep op de voet. Ook in enkele etnische gebieden waar minderheden al decennia vechten voor gelijke rechten en meer autonomie laaide de afgelopen vier jaar de strijd weer op. Het verzet van een scala aan oude en nieuwe gewapende groepen dat door Myanmarezen zelf uit binnen- en buitenland wordt gefinancierd houdt stand, en wint zelfs aan terrein. Daardoor durfde Ma Thida te hopen op een verandering ten goede, ook al betaalt de bevolking een hoge prijs voor het verzet.

Bombardementen

Ma Thida waarschuwt dat oproepen tot vrede die hier en daar des te luider klinken nu het land in zulke nood verkeert, verkeerd kunnen uitpakken. Ook zo’n tien jaar geleden toen een periode van prille transitie inzette, moesten miljoenenprojecten en internationale inspanning een einde maken aan de conflicten. Verder dan een wapenstilstand met enkele kleine etnisch minderheden kwam het nooit, en ondertussen profiteerde het leger. „De militairen zijn niet geïnteresseerd in vrede.” Haar emotie is hoorbaar als ze zegt: „Als het weer zo gaat, wordt ons land niet alleen het heden, maar ook de toekomst afgenomen.

In een groot deel van het land is de junta de controle kwijt. Nooit eerder in zijn geschiedenis verkeerde het leger in zulk zwaar weer. Nu het op zo veel fronten tegelijkertijd moet vechten komt het troepen tekort. Daarom maakt steeds meer gebruik van bommenwerpers, artillerie en drones. Daarbij zijn vooral burgerdoelen als ziekenhuizen, scholen, religieuze gebouwen en dorpen het doelwit.

De Regering van Nationale Eenheid die na de staatsgreep door afgezette parlementsleden en andere politici werd opgericht en die vanuit verzetsgebieden en het buitenland opereert, heeft een staakt-het-vuren van twee weken afgekondigd om reddingsoperaties uit te voeren.

Een commandant van een van de gewapende verzetsgroepen schrijft dat een gevechtsvliegtuig vlakbij een bombardement uitvoerde, terwijl de aardbeving naschokte. Ook uit andere delen van het land komen berichten dat het regime doorgaat met geweld vanuit de lucht terwijl het land met de gevolgen van de aardbeving kampt.

Delen





Mail de redactie