In het zwaar belegerde mijnstadje Soledar ‘telt niemand de doden meer’

Oekraïense verdedigers van het zoutmijnstadje Soledar, in de Donbas, zagen de afgelopen dagen de ene aanvalsgolf na de andere over zich heen komen. „De vijand stapt letterlijk over de lichamen van hun eigen soldaten”, zei de Oekraïense onderminister van Defensie, Hanna Maljar, maandag op Telegram over het Russische offensief. De zware Russische beschietingen met (mortier-)granaten en andere munitie waren volgens haar zo hevig dat Russische soldaten zelfs sneuvelden onder hun eigen vuur. Volgens president Zelensky staat in Soledar „bijna geen muur meer overeind”.

De grote vraag is: waarom Soledar? Want voor het eerst in maanden is de focus van de strijd in de Donbas verlegd van Bachmoet, de stad waar al sinds de zomer een uiterst bloedige strijd om wordt gevoerd, naar elders. Soledar, dat tien kilometer naar het noorden ligt, is vooral bekend om zijn omvangrijke zoutmijnen; de naam betekent letterlijk ‘geschenk van zout’. Voor de oorlog telde het stadje zo’n tienduizend inwoners. Nu staan er vooral ruïnes en zijn de inwoners die op tijd konden vluchten, vertrokken.

Lees ook In de strijd om Bachmoet ‘ziet Rusland zijn mensen alleen nog als munitie’

Hoewel de situatie in het stadje van dag tot dag verandert onder de huis-tot-huis-gevechten, lijkt het erop dat de Oekraïense troepen Soledar zullen moeten opgeven. Dat verwachtte ook een anonieme Oekraïense soldaat van de 46ste Luchtmobiele brigade in Soledar, die woensdagochtend bij CNN zei dat de situatie „kritiek” is. Volgens de soldaat is het dodental in Soledar zó hoog dat „niemand de doden meer telt”.

Verovering van Oekraïens grondgebied zou in elk geval voor het eerst sinds lange tijd een opsteker zijn voor het Russische leger. Sinds het einde van de zomer zijn de Russische troepen vrijwel overal langs de honderden kilometers lange frontlinie in de verdediging gedrongen, van Kiev en Charkov in het noorden tot Cherson in het zuiden. De Donbas, en dan vooral de streek rond Bachmoet, vormde al die maanden de enige uitzondering voor de Russen.

Kanonnenvoer

In dit deel van Oekraïne wordt de oorlog namens Moskou overwegend gevoerd door het omvangrijke huurlingenleger Wagner van de Russische zakenman Jevgeni Prigozjin, voormalig chef-catering van het Kremlin. In zijn rol als Wagner-generaal kreeg Prigozjin de afgelopen maanden van de Russische autoriteiten onder meer de beschikking over duizenden gedetineerden uit Russische gevangenissen. Volgens Oekraïense militairen aan het front zet Prigozjin deze manschappen nietsontziend in als ‘menselijke munitie’, als kanonnenvoer. Golf na golf.

Van de naar schatting vijftigduizend huurlingen van Wagner zijn er volgens de Verenigde Staten inmiddels ruim vierduizend gedood en tienduizend gewond geraakt. Bij Bachmoet zouden alleen al in de periode eind november, begin december duizend Wagner-strijders zijn gedood.

Het werpt al maanden vragen op over de strategische beweegredenen achter het bloedige offensief van de Wagner-groep. Mogelijk is het een combinatie van factoren. Prigozjin is zich in de loop van vorig jaar steeds meer gaan profileren als een de belangrijkste leiders van de ‘speciale militaire operatie’. Volgens sommige westerse inlichtingenbronnen zou zijn omvangrijke huurlingenleger inmiddels al meer dan een kwart van alle Russische strijders leveren.

Lees ook In een glanzend kantoor treedt Russisch privéleger Wagner uit de schaduwen

Mede door de groeiende afhankelijkheid van Wagner en de relatieve successen die de groep behaalt, kan Prigozjin het zich permitteren zich kritisch uit te laten over strategische besluiten van president Poetin en de Russische legerleiding. Hij wordt niet voor niets genoemd als een van de mogelijke opvolgers van Poetin, mocht diens regime vallen. En Prigozjins statuur zal alleen maar groeien als hij de Russische bevolking vanaf het slagveld een eindelijk weer eens een militair succes kan melden. Het zou voor het eerst zijn sinds de zomer.

Vorige week sprak hij volgens CNN een groep van zijn strijders toe in Donetsk, vanwege Nieuwjaar. Daarbij lieten zijn uitlatingen over de Russische legerleiding niets aan duidelijkheid te wensen over. „Zodra we onze interne bureaucratie en corruptie hebben bestreden, zullen we de Oekraïeners en de NAVO veroveren. Het probleem is dat de bureaucraten en zij die zich schuldig maken aan corruptie nu niet naar ons willen luisteren, want ze zijn allemaal champagne aan het drinken.”

Zout- en gipsmijnen

Maar hoezeer Prigozjin ook door Bachmoet lijkt te zijn geobsedeerd, de stad is een meer dan taai doelwit gebleken. De grotendeels verwoeste stad lijkt ook na een maandenlange belegering nog altijd stevig in handen van het Oekraïense leger. Volgens westerse waarnemers, waaronder het Institute for the Study of War (ISW), zijn er geen aanwijzingen dat die situatie op korte termijn zal veranderen. Volgens een inlichtingenrapport van het Britse ministerie van Defensie hoopt Wagner met de verovering van Soledar een stap te zetten naar omsingeling van Bachmoet, mede om de communicatielijnen te verstoren. Maar volgens andere defensie-experts wordt de Oekraïense verdedigingsmacht in Bachmoet niet bedreigd als Soledar in Russische handen valt.

Lees ook Hout en goud in ruil voor militaire inzet Wagner

Er zijn meer redenen waarom Prigozijn Soledar zou willen innemen. Vorige week zei een door Reuters geciteerde anonieme Amerikaanse official dat het Witte Huis gelooft dat Prigozjin uit is op exploitatie van de zout- en gipsmijnen in het gebied rond Bachmoet. Met de opbrengst zou Prigozjin de strijd van zijn huurlingenleger kunnen financieren. De Verenigde Staten hebben de Wagner-groep er eerder van beschuldigd in Afrika mijnbouwopbrengsten te gebruiken voor oorlogsdoeleinden, onder meer in de Centraal Afrikaanse Republiek, Mali en Soedan.

De Britse defensiespecialisten wezen dinsdag ook op de strijd rond de ingangen van de zoutmijnen rond Soledar. De zoutmijnen herbergen onder meer een ondergronds tunnelnetwerk van zo’n tweehonderd kilometer. Die mijntunnels kunnen worden gebruikt voor de opslag van munitie, maar ook voor het herbergen van militairen. „Beide zijden zijn vermoedelijk bezorgd dat ze kunnen worden gebruikt voor infiltratie achter hun linies”, aldus het Britse ministerie van Defensie.

Prigozjin liet zich onlangs zelf ook uit over de militaire waarde van het gebied rond Bachmoet. Hij is mede zo vasthoudend in zijn pogingen het gebied te veroveren omdat het volgens hem een belangrijk logistiek centrum is, het „centrum van het oostfront”. In een verklaring op Telegram liet hij afgelopen zaterdag merken dat Bachmoet voor hem meer is dan een hoofdprijs. „Bachmoet kenmerkt zich door zijn unieke historische en geografische verdedigingsmogelijkheden.” Prigozjin roemde het „unieke landschap” met „ravijnen en hoogtes” die volgens hem natuurlijke tunnels vormen. „En als kers op de taart heb je het netwerk van zoutmijnen bij Soledar en Bachmoet, eigenlijk een netwerk van ondergrondse tunnels. Je kunt daar niet alleen een hele groep mensen onderbrengen op een diepte van tachtig tot honderd meter, maar ook tanks en infanteriegevechtsvoertuigen.”