In Groningen overheerst een wrang gevoel: ‘En nu?’

Jan Munneke (77) is zaterdagochtend alweer vroeg in touw op zijn boerderij aan de rand van het Groningse dorp Krewerd. Om de boerderij, gebouwd in Amsterdamse Schoolstijl, stond een korset van 63 stutten die boel bij elkaar hield. In 2015 bleek het gebouw onbewoonbaar en verhuisden Jan en Liefke Munneke naar een tweekamerflat in een seniorencomplex, 10 kilometer verderop. Nog elke ochtend komt Jan een kijkje nemen op de boerderij, die deels gesloopt is en opnieuw wordt opgebouwd. „Koffie zetten, even de boel aanvegen en als de bouwvakkers rond half vier klaar zijn met het werk, vertrek ik ook weer”, zegt Jan.

Lees ook:Reconstructie Groningse gaswinning: hoe Jan en Liefke Munneke streden tegen de NAM en de Nederlandse staat

Jan en zijn vrouw zetten zich jarenlang in voor de belangen van de gedupeerde Groningers in het gaswinningsgebied. Ze waren vaste aanwezigen bij bewonersbijeenkomsten, reisden naar Den Haag af om debatten bij te wonen én procedeerden bij de Raad van State tegen de hoge gaswinning. Daarbij schuwde Liefke de camera’s van de pers niet. Ze verwoordde in klare taal wat Groningers weten: de staat en gasbedrijven laten ons stikken.

Ook de parlementaire enquêtecommissie bracht een bezoek aan de boerderij, waar Liefke als kind opgroeide. Dat bezoek raakte de commissievoorzitter Tom van der Lee (GroenLinks), vertelde hij vrijdagmiddag tijdens de presentatie van het rapport in het aardbevingsgebiede gelegen Zeerijp. De karakteristieke boerderij was compleet vernield. Jarenlang voerden Jan en Liefke een strijd voor dat pand, op een plek die al duizend jaar wordt bewoond. Vlak na het bezoek van de enquêtecommissie hoorde Van der Lee dat Liefke ongeneeslijk ziek was. Nu staat er een herbouwd voorhuis, met sinds deze week een kenmerkende Groningse kap op de schoorsteen – ter nagedachtenis aan Liefke. „Dat maakt grote indruk”, zei Van der Lee. „Dat raakt je echt.”

Een dag na de presentatie van de parlementaire enquête verwoordt Jan Munneke wat Groningers denken. „Het is positief wat er staat, maar een andere uitkomst was er niet”, zegt Munneke. „Wij wisten het al jaren, dat de gaswinning belangrijker was dan de belangen van de Groningers.”

Wegkijkende ministers; met de gaswereld verstrengelde topambtenaren; een naar winstmaximalisatie strevende Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), van moederbedrijven Shell en ExxonMobil, samen met de Nederlandse staat; de falende wetenschappers én een onzichtbare minister-president Mark Rutte (VVD) – ze krijgen er allemaal van langs in het rapport van de enquêtecommissie.

Maar Munneke ziet nog wel een witte vlek onder „diegenen die ons jarenlang hier betutteld hebben”: al die bedrijven, experts – vaak zelfbenoemd – en juristen die „meeliepen met de belangen van de NAM en daar grof geld verdiend aan hebben.”

Die „stelselmatige miskenning” van de Groningse gedupeerden, zoals de commissie het noemt, vindt tot de dag van vandaag plaats, ondervond melkveehouder Leon Klijn uit Godlinze een dag voor de presentatie van het rapport nog: tijdens een hoorzitting met overheidsinstelling IMG, die de schade afhandelt aan Groningse panden, kreeg hij voor de zoveelste keer te horen dat de schade aan zijn huis en mestkelder is ontstaan door van alles – behalve de gaswinning.

„Weer kregen we te horen dat we verkeerd gebouwd hadden, weer kwamen ze opdraven met een rapport dat vol fouten staat en weer zaten we tegenover zogenaamde deskundigen die nooit de ballen hebben gehad om zelfs eens te komen kijken”, vertelt Klijn vrijdag aan de telefoon. „Wat heb je dan aan zo’n rapport van die enquêtecommissie, als de problemen die nu spelen niet worden opgelost?”

Onder de gedupeerde Groningers overheerst maar één vraag: „En nu?”

Lees ook hoe slachtoffers van aardgaswinning bureaucratie, burn-outs en woede moesten overwinnen.

Onduidelijkheid

Op een bewonersavond vrijdagavond in Delfzijl, georganiseerd door bewonersorganisatie Groninger Bodem Beweging (GBB), zijn velen nog emotioneel en ontroerd na de presentatie van het rapport diezelfde middag. „Het is een feest van herkenning”, zegt GBB-bestuurslid Cis van Aken aan het begin van de avond. „En tegelijkertijd is er het wrange gevoel dat het echt waar is, wat ons allemaal overkomt.”

Even gaat het over een mogelijke strafrechtelijke vervolging van topambtenaren, die keer op keer doelbewust cruciale documenten achterhielden voor hun ministers. Maar al snel meandert de avond naar een gesprek over verschillende batches, WOZ-waardes, funderingen en bouwrichtlijnen. Stuk voor stuk vragen die voortkomen uit de onduidelijkheid die gedupeerde Groningers tot op de dag van vandaag nog elk uur, elke minuut bezighoudt.

En natuurlijk gaat het over de politieke consequenties van het rapport. Voormalig minister en oud Nationaal Coördinator Groningen, Hans Alders (PvdA), wilde vrijdag geen oordeel vellen over het al dan niet aftreden van het kabinet. Maar, zei hij in Delfzijl, als je deze situatie vergelijkt met crises rond Srebrenica en de Toeslagenaffaire, waarvoor kabinetten zijn afgetreden „dan gaat dit rapport over een veel langere periode, waarbij – willens en wetens – minstens 200.000 mensen in de kou zijn gezet”, zei Alders. „Dan ben ik heel benieuwd hoe al die ministers het rapport gaan lezen en het beraad gaat plaatsvinden. Niemand kan zeggen: we wisten het niet. Je schaamt je kapot.”

Over één ding is bijna iedereen duidelijk: Rutte moet opstappen. Want hij was het die tijdens de afgelopen vier kabinetten als minister-president verantwoordelijk was voor het „ongekende systeemfalen”. Hij maakte ondanks herhaaldelijke excuses en bezoekjes aan Groningen geen verschil. En dan kwam hij vrijdag ook nog met een korte persconferentie, waarin hij niet wilde ingaan op zijn eigen rol en geen vragen wilde beantwoorden, tot woede van de Groningers.

In Zeerijp na de presentatie van het rapport, in Delfzijl op de bewonersavond en in het weekend op de regionale radio klinkt overal de roep om het aftreden van Rutte.

Meer geld naar Groningen

Maar, dan blijft nog de vraag: en nu? Erkenning is één, om Groningen recht te doen moet er nog veel veranderen. Over één ding is iedereen het eens, ook de enquêtecommissie: er moet véél meer geld naar Groningen en met het wantrouwen van bestuurders en gaswinners tegen de bewoners – dagelijks zichtbaar in talloze juridische procedures – moet het afgelopen zijn.

Dat moet snel veranderen, zegt Albert Heidema die met zijn stichting Ons Laand Ons Lu in Appingedam tientallen, misschien wel honderden, bewoners bijstaat. „De mensen zijn niet meer geïrriteerd, niet meer boos, maar worden cynisch”, zegt Heidema. „En dat is echt gevaarlijk. Ik ken meerdere situaties waarbij mensen nú hulp nodig hebben, omdat ze er mentaal helemaal doorheen zitten.”

Eén van hen is Guus Claessens, de kartrekker en positivo van het project Krewerd, een uniek bewonersinitiatief waarbij 43 van de 45 huizen en alle straten in het dorp in één keer worden aangepakt. Hij zet zich al zes jaar in voor het project, dat continu vertraging oploopt – een dag voor de presentatie van de enquête kregen de bewoners de zoveelste brief dat het project met enkele weken vertraagd is. „Ons leven staat al vijf jaar stil”, zegt Claessens.

Hij heeft zijn huis in Krewerd te koop gezet. De solidariteit in het dorp is verdwenen, nu bekend is wie wat voor huis krijgt: de één een complete nieuwbouwwoning, bij een buurman wordt alleen verbouwd. „Door dit overheidsbeleid worden de mensen tegen elkaar opgezet”, zegt Claessens. En dat leidt behalve tot woede tegen overheid, vooral tot jaloezie onderling. „Opeens wordt in dit dorp achter elkaars rug om gepraat en klinkt er afgunst. Wij gaan niet meer naar dorpsbijeenkomsten en de jaarlijkse kerstviering”, zegt Claessens die voorheen bij iedereen in het dorp over de vloer kwam.

Voor zijn eigen gezondheid – Claessens heeft hartproblemen – en de toekomst van zijn dochter Liefke (7) (vernoemd naar dorpsgenoot Liefke Munneke-Bos) heeft het gezin besloten te vertrekken naar Spanje. Maar dan moet er wel een koper komen voor hun woning. „En belangstellenden willen dit pand alleen kopen als ze de zekerheid krijgen dat het straks veilig is, die zekerheid is er steeds maar niet”, zegt Claessens.

Wie wel naar Krewerd terugkeert is Jan Munneke. Op de voorgevel van zijn volledige opnieuw opgebouwde voorhuis staat het jaartal 2022, maar het is – tegen de gewekte verwachting in – toch nog niet af. „Daar had eigenlijk 2023 moeten staan”, wijst Munneke naar de voorgevel. „Maar hopelijk kan ik er in de zomer in.” Acht jaar nadat hij met Liefke de boerderij verliet.

Lees ook deze analyse:Het bewust wegkijken van de problemen in Groningen is symbolisch voor het tijdperk-Rutte