In Ghana komen nazaten van slaafgemaakten dichter tot zichzelf

Posted on June 29, 2023 by admin

Sabrina Starke en Irene Agyeman Hin op het Black Star Square in Accra.

Foto Misper Apawu

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Ghana Ghana nodigt nazaten van slaafgemaakten uit het land te bezoeken of er zelfs te komen wonen en werken. De economie profiteert al, maar tussen de Ghanese bevolking en de zwarte westerlingen gaapt ook een kloof. „Het gaat om een connectie met het Afrikaanse continent.”

Jamila Meischke

29 juni 2023 om 17:28

Leestijd 8 minuten

Op de video’s die ze voorafgaand aan hun reis hadden gezien, leek de Slave River een rustig beekje. In deze waterloop werden in de achttiende eeuw slaafgemaakten ‘opgepoetst’ na een maandenlange, geketende voettocht voordat zij verkocht werden aan westerse handelaren op de slavenmarkt van de Ghanese plaats Assin Manso, een kleine 150 kilometer ten westen van de hoofdstad Accra.

Maar wanneer Sabrina Starke (43) en Irene Agyeman Hin (51), gekleed in lange witte jurken met witte hoofdband, op blote voeten het zandpad aflopen, treffen zij een kolkende rivier aan. Een groep lokale bewoners probeert de rivier via de stenen in het water over te steken. Een vrouw verliest haar evenwicht, de bak met kleding op haar hoofd valt in het water. De kledingstukken zijn binnen een mum van tijd door de stroming weggevoerd. Weg.

Starke en Agyeman Hin, beiden opgegroeid in Nederland, hebben samen het bedrijf Diaspora Wellhouse opgericht dat met een team van freelancers culturele programma’s faciliteert en organiseert voor het mentale welzijn en het zelfbewustzijn van de Afrikaanse diaspora in Nederland. Agyeman Hin werd geboren in Ghana; de in Suriname geboren Starke, bekend als zangeres, is een nazaat van slaafgemaakten.

„Jullie komst heelt de pijn van al jullie voorouders die nooit konden terugkeren naar huis”, zegt gids Kofi Ameni tegen de twee vrouwen. „Zij hadden nooit gedacht dat dat mogelijk zou zijn.” Ghana verwelkomt de diaspora van over de hele wereld als een hereniging van families, bedoeld voor heling van dit intergenerationele trauma. Voor veel slachtoffers van de trans-Atlantische slavernij was Ghana de plek van waaruit ze vertrokken. Zo misschien ook de voorouders van Starke.

Voor Agyeman Hin, zelf geen nazaat van slaafgemaakten, overheerst het gevoel dat families in haar geboorteland tijdens de slavernij uit elkaar zijn gerukt. „Sabrina is een zuster die ik heb gemist in mijn familielijn.” In Ghana leggen de vrouwen dezelfde route af als de slaafgemaakten dat honderden jaren eerder deden.

Sabrina Starke (links) en Irene Agyeman Hin doen een plengoffer bij de Slave River in Assin Manso. Jamila Meischke

Sabrina Starke (links) en Irene Agyeman Hin bezoeken Jamestown, het oudste gedeelte van de Ghanese hoofdstad Accra. Foto’s Misper Apawu

Sabrina Starke en Irene Agyeman Hin in Jamestown in Accra, Ghana. Foto Misper Apawu

Vochtige kerkers

„Welkom thuis”, zegt gids Kojo Fred wanneer Starke en Agyeman Hin later die middag aankomen in Elmina, ruim zestig kilometer verderop. In dit kuststadje staat Fort Elmina, een slavenkerker die tussen 1637 en 1872 in Nederlandse handen was. Eenmaal aangekomen bij dit fort moesten pas verkochte slaafgemaakten soms wel drie maanden in vochtige kerkers wachten totdat een boot vol menselijke handelswaar de oversteek maakte naar de Amerika’s.

Onder Nederlands gezag groeide Fort Elmina uit tot een van de belangrijkste centra van slavenhandel van de West-Indische Compagnie, het bedrijf dat het alleenrecht had op handel en scheepvaart ten westen van Afrika. Boven de slave dungeons bouwden de Nederlanders een protestantse kerk, die inmiddels is omgebouwd tot een museum. Vanaf de binnenplaats leidt een donkere gang naar de ruimte met één smalle, lage deur van brede tralies, uitkijkend op de Atlantische Oceaan: de door of no return. Wanneer zij geboeid door die deur liepen, wisten de slaafgemaakten dat ze hun geboorteplek nooit meer zouden zien.

Starke en Agyeman Hin doen er een plengoffer, een belangrijk onderdeel van de winti-religie in Suriname én van rituelen in West-Afrika, bedoeld om met voorouders in contact te komen. „Onze broeders en zusters, wij staan op jullie schouders. Dat besef is diep”, zegt Starke snikkend, terwijl ze een scheut jenever op de grond schenkt. „Dat we de tekenen mogen zien van dat wat wij moeten voortzetten.”

Omdat veel van de cultuur, taal en identiteit van slaafgemaakten verloren is gegaan, is het voor nazaten moeilijk om te achterhalen waar hun voorouders precies vandaan komen. „Misschien kom ik daar wel nooit achter”, zegt Starke. Een dna-test heeft ze niet gedaan. „Het gaat erom dat ik connectie maak met het Afrikaanse continent.” De zwarte bladzijden van het verleden zijn pijnlijk, maar de hereniging en herkenning zijn voor beide vrouwen ook helend, vertellen zij.

Wijzend naar een foto van een botenwedstrijd in Ghana zegt Starke: „Dit herken ik van het binnenland van Suriname.” Het is haar eerste keer in Ghana en ook in eten en klederdracht ziet zij overeenkomsten met haar geboorteland. Hoewel het fort zo’n 150 jaar geleden werd overgenomen door de Britten, zijn er nog Nederlandse invloeden in namen en taal. Zo komt in het Fanti, een van de dialecten die gesproken worden in de centrale en westelijke Ghanese kustregio’s, het woord brodo van het Nederlandse brood.

Een overdekking van de slavenmarkt waar slaven werden verhandeld in het James Fort in Accra, Ghana Misper Apawu

Malcolm X

Al sinds de Ghanese onafhankelijkheid, in 1957, voert het land een pan-Afrikaans beleid, dat als uitgangspunt heeft dat alle Afrikaanse landen en de Afrikanen buiten het continent zich moeten verenigen om hun belangen in de rest van de wereld te behartigen. Dat vertelt de Ghanese hoogleraar culturele migratie Emmanuel Adu-Ampong van Wageningen University & Research. De zwarte Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King was aanwezig bij de onafhankelijkheidsviering; in diezelfde tijd bracht zijn collega Malcolm X een bezoek aan het West-Afrikaanse land.

In 2019 haalde de Ghanese president Nano Akufo-Addo opnieuw de banden met de diaspora aan en riep dat jaar uit tot ‘Jaar van terugkeer’. Inmiddels is die campagne een tweede fase ingegaan, genaamd ‘Voorbij de terugkeer’, gestoeld op cultureel-erfgoedtoerisme en het makkelijker maken voor nazaten om visa en werk- en verblijfsvergunningen te krijgen. Van de diaspora hoopt men dat ze vanuit Afrikaans perspectief over Ghana vertellen en het land aanprijzen als ‘centrum van de Afrikaanse renaissance’.

De hoop is dat hun komst eveneens een impuls geeft aan de economie. Maar door hun vestiging in hoofdstad Accra zijn de huizenprijzen juist toegenomen en minder betaalbaar voor de lokale Ghanees, zegt James Dzansi, een econoom verbonden aan de Universiteit van Ghana. Maar alles heeft een prijs, zegt hij, „en over de hele linie is hun komst absoluut nuttig voor de economie”.

Dzansi: „Zelfs als zij de winst van de bedrijven die ze hier opzetten meenemen naar hun herkomstland, moeten ze hier wel inkomstenbelasting en omzetbelasting betalen. Ook creëren ze werkgelegenheid voor Ghanezen.” En de belangrijkste bijdrage aan de economie is volgens Dzansi de kennis en ervaringen die zij uit het Westen meenemen. „Dat is belangrijk om de braindrain tegen te gaat in ons land.”

Iets teruggeven doet ook de oom van Irene Agyeman Hin, George Afful (65). Hij woont met twee tantes van Irene in Winneba, een vissersstad circa zeventig kilometer ten zuidwesten van Accra. Op de compound van hun moeder, Efua Beatrice Oyiemam, is ook Agyeman Hin geboren. Afful bouwde iets verderop een luxehotel van twee verdiepingen. In de groene tuin staan witte pilaren, het zwembad wordt nog gebouwd. „Deze accommodatie is bedoeld voor leden van de diaspora, zodat zij een safe space hebben om naar terug te komen”, vertelt hij, terwijl tien bouwvakkers de parkeerplaats aanleggen.

Sabrina Starke op de Afrikaanse markt die elke laatste zaterdag van de maand open is voor de diaspora in Accra.

Misper Apawu

Makola markt in Accra, Ghana. Makola is een van de grootste markten in West-Afrika. Foto Misper Apawu

Toch gaapt er een grote kloof tussen de Ghanese bevolking en de zwarte westerlingen. „Sommige Ghanezen zien hen vooral als mensen met veel geld, anderen vinden hen denigrerend”, zegt Marie Sam (28), een nichtje van Agyeman Hin dat al haar hele leven in Ghana woont. Vooral het verschil tussen Ghanezen en zwarte Amerikanen is groot, legt zij uit. „Ghanezen stellen zich over het algemeen onderdanig op, ze zeggen overal please achter. Amerikanen kunnen daarentegen luid zijn en nemen veel ruimte in. Dat is een mismatch.”

Dat ziet ook voormalig onderwijs- en justitieminister Betty Mould-Iddrisu (70), tevens voormalig hoofd juridische en constitutionele zaken bij het Gemenebest-secretariaat in Londen. De Ghanezen hebben volgens haar vaak een andere ervaring dan de diaspora. „Voor hen is de komst van de nazaten niet emotioneel, ze hebben wel wat anders aan hun hoofd. Maar ze zijn wel verwelkomend, dat zit in hun natuur.”

Ghana wordt geteisterd door een economische crisis met hoge inflatie en afwaardering van de Ghanese cedi. Vooral voedsel is erg duur. Ondanks de terugkeercampagne van de president, die de nationale trots zou moeten aanwakkeren, lonkt voor veel Ghanezen juist het Westen. Vooral de Verenigde Staten, waar meer economische kansen liggen.

Maar, voegt hoogleraar Adu-Ampong toe, de komst van de diaspora wakkert ook bij de lokale bevolking de interesse in hun slavernijverleden aan. Velen vermijden tot nu toe plekken die daarmee te maken hebben. „We durfden nooit naar de slavenforten te gaan, daar zijn zoveel mensen gestorven. Je zou daar geluiden van de voorouders horen”, zegt de oom van Agyeman Hin.

Wat de slavernijgeschiedenis voor Ghanezen wellicht ook minder pijnlijk maakt, legt Adu-Ampong uit, is dat het een „meerderheidsland” is. In Nederland is vooral een minderheid, de nazaten, met slavernij bezig. „Niemand probeert de geschiedenis te verdoezelen, het is een gegeven. Daardoor hoeven ze minder te vechten om het onderwerp op de kaart te zetten, waardoor ze er minder mee bezig zijn dan de nazaten in Nederland.”

Irene Agyeman Hin en Sabrina Starke bij de buste van W.E.B Du Bios in Accra.

Foto Misper Apawu

Ashanti

Ook jegens de Ashanti voelen Ghanezen over het algemeen geen wrok. Deze groep veroverde andere stammen om haar koninkrijk uit te breiden en heeft daarbij slaven verkocht aan de Europeaanse kolonisten. Maar in het Westen is weinig aandacht voor het Ghanese verzet tegen slavenhandel, bijvoorbeeld door de Builsa in Noord-Ghana, zegt hoogleraar Afrikaanse studies Samuel Ntewusu van de Universiteit van Ghana. Het verhaal dat alle chiefs hun eigen mensen hebben verkocht blijft hardnekkig. Maar de Ashanti maken geen geheim van hun betrokkenheid. In 1992 al boden de traditionele leiders van Ghana excuses aan voor hun bijdrage aan de slavernij.

Dat helpt ook de Ghanese bevolking om die geschiedenis een plek te geven, zegt Adu-Ampong. „Het is frustrerend als de pijn van slavernij niet wordt erkend, zoals lang in Nederland het geval was. Juist door erkenning kunnen mensen door met hun leven.” Agyeman Hin hoorde tijdens haar bezoek aan de centraal gelegen regio Ashanti dat de gelijknamige groep het van groot belang vindt om de juiste informatie te krijgen van de diaspora. „Ze willen graag recht doen aan de geschiedenis, de verbinding herstellen. Ashanti-koning Otumfuo Nana Osei Tutu II is betrokken bij wereldwijde gesprekken over slavernij.”

Wat ook helpt bij de acceptatie van het verleden, zegt Adu-Ampong, is dat de eerste president van Ghana, Kwame Nkrumah, na de kolonisatie het door de Britten sterk verdeelde land weer kon herenigen en de gesegregeerde volken liet samenleven. „Zo introduceerde hij het beleid waar middelbare scholieren naar scholen door het hele land worden gestuurd. Zo komen kinderen al op jonge leeftijd in aanraking met andere volken. Dat vormt een soort gemeenschappelijke kijk op het verleden.”

Behalve over de kolonisatiegeschiedenis willen Starke en Agyeman Hin bovenal meer weten over de periode daarvóór. Agyeman Hin: „Ghana’s geschiedenis is niet begonnen met kolonisatie. Het land is niet ‘ontdekt’, het was er al.” Starke: „Ik weet mijn Afrikaanse naam niet. Namen zijn heel belangrijk hier. Die worden bepaald door onder meer je clan, je volk, je plek in je familiesysteem. En dragen een levensmissie in zich mee.” Zo is Irenes volledige naam Irene Efua Agyeman Hin, die betekent: de bevrijder die haar land opnieuw opeist.

Het Nederlandse kabinet wil dat afstammelingen van slaafgemaakten vanaf 2024 hun naam kunnen veranderen in een naam die meer aansluit bij hun Afrikaanse afkomst. „Het ontbreken van die naam is voor de diaspora een groot gemis”, zegt Starke. Bij een volgend bezoek wil ze een traditionele naamceremonie doen, waarbij ze haar ‘oorspronkelijke naam’ terugkrijgt.

De vrouwen bezoeken in Accra het W.E.B. Du Bois Memorial Centre for Pan African Culture, genoemd naar de Amerikaanse ‘vader van het panAfrikanisme’ (1868-1963), die zijn laatste levensjaren in Ghana doorbracht. Op de terugweg zegt Starke dat haar zoektocht nog niet voorbij is. „Ik heb op deze reis geleerd dat een groot deel van de diaspora uit het noorden van Ghana komt. Een mooie aanleiding om de volgende keer dat gebied te bezoeken en verder te zoeken.”

Irene Agyeman Hin en Sabrina Starke in het Du Bois Museum in Accra. Misper Apawu

Standbeeld van Kwame Nkrumah bij het Mausoleum in Accra, Ghana. Misper Apawu

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 30 juni 2023.

ExxonMobil begint opnieuw arbitragezaak tegen Nederlandse staat wegens financiële afwikkeling sluiting Groningse gasvelden

admin
October 10, 2024
0

Opnieuw spant ExxonMobil een arbitragezaak aan tegen de Nederlandse staat vanwege onenigheid over het beëindigen van de Groningse gaswinning. Het bedrijf is van oordeel dat de Nederlandse overheid contractuele afspraken over het sluiten van het gasveld niet nakomt en dient daarom een claim in. Pogingen om tot een schikking te komen hebben volgens ExxonMobil tot niks geleid, daarom moet een onafhankelijke partij het geschil beslechten.

De discussie tussen de staat en ExxonMobil draait om in 2018 gesloten afspraken over het Groningergasveld. Toen maakte het kabinet bekend om de gaskraan in 2030 dicht te draaien en sloot het een akkoord met ExxonMobil over de afwikkeling. Veel Groningers gingen echter gebukt onder de aardbevingsschade die de gaswinning veroorzaakte. Onder politieke en maatschappelijke druk haalde het kabinet de einddatum daarom naar voren.

Dat is volgens het Amerikaanse ExxonMobil niet in lijn met de contractuele afspraken die in 2018 werden gesloten. Gesprekken daarover met het vorige kabinet liepen op niets uit. ,,Het is onze mening dat de vorige regering niet de intentie had om tot een minnelijke schikking te komen”, schrijft het bedrijf in een verklaring. ,,Wij vragen de nieuwe regering om wél in dialoog te gaan om tot een voor beide partijen aanvaardbare oplossing te komen.”

Eerdere zaken

ExxonMobil heeft het arbitrageverzoek ingediend onder het zogeheten Energie Handvest Verdrag bij het het Internationale centrum voor Beslechting van Investeringsgeschillen (ICBI). Het is niet de eerste arbitragezaak van het bedrijf tegen de Nederlandse staat. In februari werd bekend dat ExxonMobil samen met Shell een soortgelijke zaak tegen de Nederlandse staat aanspande, alleen toen bij het Nederlands Arbitrage Instituut (NAI).

Wel was de financiële afwikkeling van de sluiting van Groningse velden de aanleiding. ExxonMobil en Shell claimden dat zij miljarden zagen verdampen omdat het kabinet besloot de gaskraan eerder dan afgesproken dicht te draaien, volgens de bedrijven zat er nog ruim 450 miljard kuub gas in het Groninger gasveld.

Naast een financiële compensatie eisten Shell en ExxonMobil uitsluitsel over de vergoeding van de kosten die zij maakten voor de gasopslag in Norg. Ook de kosten die de NAM (eigendom van de staat, Shell en ExxonMobil) heeft gemaakt voor de schadeafhandeling en versteviging van de Groningse huizen, waren onderdeel van de arbitragezaak. Al die afspraken komen uit het akkoord dat in 2018 werd gesloten.

Sinds januari 2022 lopen er nog twee arbitragezaken over de (schade)afwikkeling van de Groningse gasafbouw. Hoe de financiële verantwoordelijkheden exact zijn vastgelegd van de partijen is nog steeds onduidelijk, temeer omdat de behandeling van dat soort zaken kan jaren duren en de procedure voornamelijk achter gesloten deuren plaatsvindt. Anders dan bij rechtszaken zijn arbitragezaken over het algemeen niet publiekelijk te volgen.

Deepfakes zijn niet enkel slecht voor de democratie, blijkt in het mondiale Zuiden

admin
October 10, 2024
0

Het is al vaak gezegd en geschreven: 2024 is het jaar van de waarheid als het gaat om de invloed van kunstmatige intelligentie (AI) op verkiezingen. Meer dan honderd landen stemden of gaan nog stemmen dit jaar, waaronder de Verenigde Staten, India, Zuid-Afrika en Brazilië. Gevreesd werd voor een ‘AI-apocalyps’ waarbij met AI gemaakte of gemanipuleerde informatie de stembusgang kon gaan verstoren. Denk aan deepfakes: filmpjes waarin iemands stem en gezichtsbewegingen nagemaakt zijn. Zodat een politicus die iets zegt wat diegene nooit heeft gezegd – maar hem of haar wel stemmen kan kosten.

De impact van met AI gegenereerde beelden op verkiezingen valt vooralsnog mee, zeggen onderzoekers. Het misinformatie-aanbod is al verzadigd met zogeheten cheapfakes, beeldmateriaal dat met eenvoudige middelen is aangepast of uit de context getrokken. Deepfakes zien zij veel minder. Maar daarbij houden misinformatie-onderzoekers vaak de slag om de arm dat er vooral onderzoek is gedaan naar AI-fakes in westerse landen. „Er is minder data beschikbaar in andere landen, en we kunnen niet uitsluiten dat generatieve AI daar een groter negatief effect heeft”, schreven onderzoekers onlangs in de Harvard Misinformation Review bij hun conclusies dat AI-fakes in het westen nog geen grote invloed hebben.

Stortvloed

In de aanloop naar de parlementsverkiezingen in India in april, werd dan ook gevreesd voor een stortvloed van AI-fakes. „India staat hoog op de lijstjes van landen die vatbaar zijn voor de negatieve invloed van misinformatie”, zegt de Indiase technologiejournalist Nilesh Christopher. Eerder hielden Facebook en Instagram met AI gemaakte advertenties die aanzetten tot geweld tegen moslims niet tegen. De advertenties waren bij wijze van stresstest ingediend door twee ngo’s. „Veel mensen hadden dus terecht zorgen over deze nieuwe vorm van synthetische inhoud die geïnjecteerd zou worden in het politieke discours.”

Toch stelde Christopher achteraf vast dat aan de meeste misinformatie rond de Indiase verkiezingen geen AI te pas was gekomen. „Het volume was veel kleiner dan dat van traditionele vormen van misinformatie.” Hij baseert zich mede op een rapport van de Indiase factcheckorganisatie Boom, dat voor de verkiezingen 258 factchecks uitvoerde. Daarvan ging het in minder dan 5 procent van de gevallen om deepfakes en andere AI-beelden, zoals een filmpje waarin de populaire acteur Aamir Khan premier Modi leek te bekritiseren. Veel vaker ging het niet om deepfakes, maar om oude beelden die in een misleidende context waren geplaatst. Zoals een foto waarop een Indiase politicus vlees zou eten op een feestdag waarop dat niet de bedoeling is. De foto was echt, maar het bijschrift verzonnen: het maal bestond uit onder andere geroosterde aubergine.

Ook toen Zuid-Afrika eind mei naar de stembus toog, gingen er deepfakes rond. Zoals een fragment waarin de beroemde Amerikaanse rapper Eminem Zuid-Afrikanen in een talkshow lijkt op te roepen om niet op regeringspartij ANC te stemmen, want „ANC fucked up”. Maar ook in Zuid-Afrika was de rol van AI in de misinformatiestroom beperkt. „Gezien alle media-aandacht en hype rond hyperrealistische AI, hadden we verwacht dat we een enorme toename zouden zien in misleidende AI-content. Dat is in grote lijnen niet uitgekomen”, vertelt Kirsten Cosser, factchecker in Johannesburg voor de ngo AfricaCheck. Ook niet in de landen waar AfricaCheck ook kantoren heeft: Senegal, Nigeria en Kenia.

„AI-gebruik is nog altijd erg beperkt vergeleken met traditionele misinformatie waarbij dingen uit de context worden getrokken. Waarom een deepfake maken wanneer je ook een bijschrift kunt veranderen?” De deepfakes die wel rondgingen, waren niet erg realistisch. Zo sprak de nep-Eminem robotachtig. Bij andere filmpjes stond het logo van de AI-software nog in beeld.

Positieve effecten

De grote aandacht in media en politiek voor deepfakes verraadt een denkfout, zegt Payal Arora, die zich als hoogleraar aan de Universiteit Utrecht verdiept in de invloed van AI in het mondiale Zuiden. „De veronderstelling is dat we voordat er AI was, konden geloven wat we zagen, omdat het authentiek was.” Maar zeker in landen waar (staats)propaganda en onbetrouwbare informatie meer de norm is dan onafhankelijke journalistiek, heeft die situatie nooit bestaan, zegt Arora. Wat dat betreft is AI niet zoveel nieuws onder de zon. „Ook met cheapfakes kun je een werkelijkheid creëren die niet echt is. Het is niet zo dat hoe geavanceerder technologie is, hoe ernstiger het probleem is.”

Sterker nog: generatieve AI heeft ook geeft burgers ook een bevrijdend wapen in handen. Zo verspreidden Iraanse activisten deepfakes van vrouwen zonder hijab, wat in het land verboden is. Dat is geen ‘nepnieuws’, maar appelleert volgens Arora juist „aan een diepere waarheid”. „Denk ook aan homoseksualiteit, wat in het grootste deel van de wereld verboden is. Als je dat audiovisueel wil normaliseren, kan synthetische inhoud daarbij helpen.”

AI leent zich ook voor politieke satire. Laat een autocraat in een deepfake een mal liedje zingen en opeens boezemt hij een stuk minder angst in. „In veel landen die we tot het mondiale Zuiden rekenen, zeker in onvrije regimes, is de populairste manier van je mening uiten om het expres vaag te houden, zodat het potentieel satire kan zijn. In het Westen zeggen mensen tijdens protesten op straat precies wat hun mening is. Elders kun je daarvoor in de gevangenis belanden.”

Satire is inderdaad „het gereedschap van de zwakkeren”, zegt Nilesh Christopher, de Indiase journalist, die ook stelt dat AI de politiek dichter bij burgers brengt. Zo kunnen Indiase politici met AI-stemklonen opeens lokale dialecten ‘spreken’ en zo meer kiezers bereiken. „Een ander verrassend geval uit Pakistan was dat van de gevangen gezette oppositieleider Imran Khan, die niet aan de verkiezingen mocht meedoen. Hij gaf handgeschreven briefjes aan zijn advocaten, waarna de tekst werd omgezet in AI-toespraken.”

Verbieden

Ondertussen proberen verschillende landen AI-nepbeelden in te dammen. Zuid-Korea verbood politieke deepfakes tijdelijk in aanloop naar de verkiezingen van april. Singapore overweegt hetzelfde te doen wanneer het volgend jaar een nieuw parlement kiest. De vraag is wat het motief is. Singapore voerde in 2019 al een wet in die ‘online valsheden’ verbood. Kabinetsleden kunnen sindsdien informatie laten corrigeren of verwijderen en hebben het daarbij vaak gemunt op boodschappen van oppositiepolitici. Ook in Nederland klinkt regelmatig de roep om een verbod op ‘nepnieuws’ en dan vooral deepfakes.

Zelfs als de intenties zuiver zijn, zijn dit soort verboden glad ijs, zegt Arora. „Menselijke communicatie is complex en je kunt maar tot op zekere hoogte zeggen of iets nep of echt is. Iets kan nep zijn, maar bewust, omdat het een grap is. Zinniger is inzicht geven: wie is de bron, wat is de context?”

Socialemediaplatforms als Facebook en TikTok proberen het te vermelden als iets AI is. Dat lukt lang niet altijd, wat mede samenhangt met culturele nuances. AI-detectiesoftware is vaak getraind met westerse inhoud, waardoor bijvoorbeeld met een accent gesproken Engels ten onrechte als AI kan worden aangemerkt. Zeker in India, met zijn honderden verschillende taten, een uitdaging, zegt Christopher. „Maar: in het afgelopen jaar zijn er enorme stappen gemaakt in het maken van detectiesoftware in lokale talen wereldwijd.”

Narratieven

Volgens Arora is het correct labelen van AI-inhoud niet zaligmakend. „Het is niet zo dat als mensen maar weten of iets echt is of niet, ze hun politieke voorkeuren gaan veranderen.” De mate waarin informatie overtuigt hangt sterk af van het vertrouwen in de afzender en diens intenties.

Dat fenomeen is universeel volgens Arora, en ze verwijst naar hoe de Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump onlangs op televisie zei dat migranten honden en katten uit de tuinen van hun buren plukken en verorberen. Natuurlijk een onzinverhaal en binnen enkele uren waren de factchecks bij Amerikaanse media niet te tellen. „Maar Trump-aanhangers hadden zoiets van: ‘Daar heb je ze weer, ze nemen Trump letterlijk, terwijl het hem natuurlijk gaat om de bredere context van immigranten die een vreemde cultuur met zich meebrengen’. Dát is voor hen het punt. Of het verhaal over die honden en katten klopt of niet, is ze om het even.”

Nilesh Christopher doet na zijn onderzoek in India nu aan Harvard onderzoek naar politieke deepfakes in de VS. „De les die India de VS leert is dat de vorm die we dachten dat AI-misinformatie zou aannemen, namelijk die van een realistische deepfake van een politicus, niet het primaire format is.” Meer dan overtuigen, is het overbrengen van een gevoel of een associatie het doel, stelt hij. Hij noemt het plaatje van Kamala Harris als communist dat onlangs werd verspreid door de radicaalrechtse techmiljardair Elon Musk. Duidelijk nep. Maar dat beeld van Harris met rode baret getooid met hamer en sikkel beklijft wel, en is een trigger voor latino’s die voor het communisme zijn gevlucht.

Of neem Geert Wilders, die met AI zijn gedroomde Nederland tot leven wekt middels idyllische dorpsgezichten vol tulpen en blonde mensen. Christopher omschrijft het als de metaforische kracht van AI. „In het mondiale Zuiden hebben we gezien dat dat de kant is die AI-beïnvloeding opgaat.”

In Luxemburg treft minister Faber een verrassing aan: Europese medestanders voor een streng asielbeleid

admin
October 10, 2024
0

Ontdekt Marjolein Faber de kracht van Europese samenwerking? De minister van Asiel en Migratie sloeg donderdagmiddag, na haar eerste internationale optreden op het Europese toneel, een heel andere toon aan dan ze eerder deed als PVV-politica. „Het is me zeker meegevallen’’, stelde ze opgewekt vast na afloop van een bijeenkomst met andere EU-ministers in Luxemburg.

Tot nu toe leek Faber de Europese Unie eerder te zien als een obstakel voor de strengere migratiekoers die het kabinet-Schoof wil varen. Onlangs liet ze de Europese Commissie nog weten dat Nederland uit is op een uitzonderingspositie van het gehele Europese migratiebeleid, een zogenaamde opt-out. Zonder grote Europese verdragswijziging is zo’n opt-out niet aan de orde en Nederland maakt ook geen aanstalten om het verdrag te wijzigen, andere landen evenmin.

Formeel wilde de minister in Luxemburg nog geen afscheid nemen van haar aangekondigde opt-out. De brief aan Brussel daarover had ze „niet verscheurd”, zei ze, ook al kreeg ze opnieuw van Europees Commissaris Ylva Johansson en van andere landen te horen hoe onwenselijk die route is. Maar haar overheersende gevoel na een dag vergaderen was allesbehalve verslagen. „Ik was aangenaam verrast dat ik heel goed ontvangen werd.’’

Praten en paaien

Het overleg was een eerste kennismaking van Faber met de charme van Europese diplomatie. Overleggen in EU-verband betekent: veel praten en veel paaien. Johansson had haar in een onderonsje complimenten gegeven voor de hoogstaande techniek van de grensbewaking op Schiphol, vertelde Faber. „Dus dat is best iets om trots op te zijn.’’

Maar Fabers warme welkom was meer dan een kwestie van hoffelijkheid. In de hele Europese Unie is het migratiedebat het afgelopen jaar naar rechts opgeschoven. Dat komt niet alleen door het aantreden van rechtse regeringen in landen als Finland, Zweden en Italië, maar ook door de gewijzigde koers van coalities van middenpartijen in Duitsland en Frankrijk. Duitsland voerde recent opnieuw controles langs de grenzen met buurlanden in en dringt aan op strenger EU-beleid na enkele terroristische aanslagen. Ook de nieuwe Franse regering zint op extra maatregelen.

„Het is niet te vergelijken met een paar jaar geleden’’, constateerde Faber zelf. „Toen was de politieke situatie anders. En je ziet nu dat er een andere wind gaat waaien in Europa.’’ Het gevolg van deze verrechtsing is dat er plotseling veel ruimte is voor verdere aanscherpingen van de migratieregels op Europees niveau.

Dat vraagt, zo benadrukte de ene na de andere collega van Faber donderdag, alleen wel om iets anders dan een opt-out. Integendeel: méér samenwerking is nodig. „Frankrijk vraagt niet om een opt-out’’, zei de Franse minister van Binnenlandse zaken, Bruno Retailleu nuchter. Zijn Duitse collega Nancy Faeser vond het „geen goed idee’’, zei ze.

De Zweedse en Finse ministers waren al even kritisch over de opt-out. Alleen Hongarije heeft openlijk zijn steun uitgesproken, Faber kon donderdag geen andere landen noemen die zich achter haar brief hadden geschaard.

Onderhandelingstafel

Dat ligt anders voor een ander voorstel dat dankzij Nederland op de Europese onderhandelingstafel ligt. Samen met Oostenrijk werkte Nederland sinds de zomer in de luwte een gedetailleerd plan uit om de terugkeer van afgewezen asielzoekers makkelijker te maken. De twee landen willen dat asielzoekers worden bestraft als ze niet meewerken aan hun terugkeer en willen dat de landen van herkomst meer onder druk worden gezet om mee te werken.

Nederland en Oostenrijk hebben de Europese Commissie gevraagd om met het discussiestuk aan de slag te gaan. Een vergelijkbaar initiatief strandde eerder nog in het Europees Parlement, dat zich er ook over mag uitspreken. Nu ook het parlement sinds de verkiezingen van afgelopen juni naar rechts is opgeschoven, kan dat anders uitvallen.

Het nieuwe voorstel van Nederland en Oostenrijk, dat volgende week op een Eurotop door premier Dick Schoof met andere regeringsleiders wordt besproken, kan nu al rekenen op de steun van vijftien landen uit het Schengengebied. Veel landen zien in het terugkeerplan een oplossing die relatief snel kan worden uitgevoerd en waar tegelijkertijd in de Europese Unie eensgezindheid over bestaat. Pijnpunt is de samenwerking met herkomstlanden.

Faber zelf is met name enthousiast over een van de meer omstreden stappen uit het plan: het opzetten van ‘hubs’, detentiecentra buiten de Europese Unie, waar asielzoekers na een afwijzing kunnen worden opgevangen. Dat kan in het land van herkomst gebeuren, maar ook in derde landen. Eerder deze week noemde Faber Oezbekistan als een voorbeeld van zo’n derde land, waar niet alleen Oezbeekse, maar mogelijk ook uitgeprocedeerde Afghaanse vluchtelingen kunnen worden opgevangen als zij worden uitgewezen, naar een recent Duits voorbeeld. Italië probeert iets dergelijks met centra in Albanië.

Het Nederlands-Oostenrijkse voorstel toont de alternatieve route die Faber in Europese vergaderruimten kan inslaan: pionieren in plaats van terugtrekken. Het plan borduurt voort in feite op plannen die het vorige kabinet al maakte. Ook staatssecretaris voor Asiel Eric van der Burg (VVD), die in Nederland veelal in het nieuws kwam door zijn pogingen om de capaciteit van asielzoekerscentra uit te breiden, probeerde in Brussel al werk te maken van een striktere aanpak.

Faber weet er nu de handen voor op elkaar te krijgen en lof voor te oogsten. Dat plaatst haar voor een keuze. Als de minister voor Asiel en Migratie haar harde beleidsplannen werkelijkheid wil maken, is in de huidige Europese Unie van alles mogelijk. Alleen: dan zal Faber moeten afzien van de Nederlandse uitzonderingspositie, die ze in haar eerste maanden tot het strategisch speerpunt van haar ministerschap heeft gemaakt.

Luister naar