In een tweede termijn kan Von der Leyen niet dezelfde blijven

Kan er iemand stoïcijnser glimlachen dan Ursula von der Leyen? Tot nu was het steeds haar onbewogen reactie, als de voorzitter van de Europese Commissie gevraagd werd naar haar toekomstplannen.

Deze maandag doet ze haar mond dan toch open. Tijdens een bijeenkomst van de Duitse christen-democraten in Berlijn zal Von Leyen aankondigen dat ze graag nog een keer voorzitter van de Europese Commissie wil worden. De kans dat de Duitse slaagt is aanzienlijk: niet alleen lijkt haar christen-democratische partij wederom de grootste te worden bij de verkiezingen voor het Europees Parlement, ook is er onder regeringsleiders brede steun voor een tweede termijn van Von der Leyen.

Maar hoe waarschijnlijk het ook is dat ze slaagt, ze krijgt op haar rapport toch wel een flinke lijst aantekeningen mee. Van haar eigen partij, die zich soms flink van haar vervreemd voelde, maar ook van regeringsleiders, die haar vaak te eigengereid vonden. Tel daarbij op de veranderende politieke verhoudingen en verschuivende geopolitieke panelen, en Von der Leyen zal zich op flink wat punten opnieuw moeten uitvinden voor haar tweede termijn.

Iets daarvan zal je in de komende campagne al gaan terugzien. Dit zijn de belangrijkste feedbackpunten voor Von der Leyen.

Een (flink) tandje minder groen

Het is te zien als de belangrijkste erfenis van Von der Leyen: de Green Deal, het ambitieuze programma waarmee de Europese Unie in 2050 klimaatneutraal wil zijn. Ook toen een pandemie uitbrak en Rusland Oekraïne binnenviel, minderde dat programma nauwelijks vaart.

Maar heel voorzichtig ontstonden afgelopen jaar toch barstjes. De oorlog betekende economische tegenwind, die ook het verzet tegen groene plannen voedde. Verschillende regeringsleiders riepen op tot een ‘groene pauze’, net als de christen-democratische partij in het Europarlement. Opflakkerende boerenprotesten hebben de vergroening van de landbouw helemaal tot stilstand gebracht.

Het ligt voor de hand dat Von der Leyen in een tweede termijn een stuk minder groen kan en zal zijn. De afgelopen jaren waren groene partijen in het Europees Parlement groot en invloedrijk, maar voor de komende verkiezingen voorspellen peilingen juist een grote overwinning voor radicaal-rechtse partijen. Ook binnen haar eigen christen-democratische partij is het groene enthousiasme flink bekoeld – partijgenoten verbeten zich soms als Von der Leyen een zoveelste ambitieus plan aankondigde.

Von der Leyen krijgt op haar rapport wel een flinke lijst met aantekeningen mee

Pikant is vooral dat de christen-democratische partij, waartoe ook het CDA behoort, in haar verkiezingsmanifest bepleit het verbod op de verkoop van nieuwe brandstofauto’s per 2035 terug te draaien. Als een van de kernwetten van de Green Deal zou dat een flinke impact hebben.

Beter delegeren, meer overleggen

In een crisis, zei Von der Leyen vorig jaar tegen de Financial Times, „heb je de keuze tussen top-down leiden, of niet leiden”. En dus was het volgens haar logisch, dat ze soms kritiek kreeg besluiten wel heel erg naar zich toe te trekken. De EU belandde immers in nogal wat crises: van pandemie tot oorlogsdreiging, via torenhoge energieprijzen tot onrust in het Midden-Oosten.

Von der Leyen kreeg vaak lof, voor de manier waarop ze met lef reageerde op weer een nieuwe uitdaging. Maar de kritiek dat ze wel heel eigengereid opereert en heel centralistisch bestuurt is nooit gaan liggen en afgelopen maanden alleen maar gegroeid. Vooral haar solistische optreden in reactie op de terreuraanslagen in Israël kreeg veel kritiek – Von der Leyen reisde zonder overleg direct af naar Israël, om daar onvoorwaardelijke Europese steun aan het land te beloven.

Zal Von der Leyen de kritiek ter harte nemen en een meer ‘verbindend leider’ worden? Velen in Brussel betwijfelen het. Haar karakter is zoals een betrokkene het omschreef „niet echt van het delen”. Tegelijk kan de Commissievoorzitter de groeiende kritiek ook niet negeren en moet ze zowel EU-lidstaten als haar eigen organisatie wel tevreden houden.

Daarbij komt dat Von der Leyen ook veel naar zich toe kon trekken door een machtsvacuüm elders: in Frankrijk en Duitsland worstelen leiders met grote politieke verdeeldheid, en Charles Michel heeft zich als voorzitter van de Europese Raad afgelopen vier jaar irrelevant gemaakt. Als dat verandert, zal dat ook van invloed zijn op de macht van Von der Leyen.

Streng op rechtsstaat, maar niet te streng

Als er een punt is waarover Von der Leyen het meest in de clinch heeft gelegen met het Europarlement dan is dit het wel: de omgang met rechtsstaatschender Hongarije. Vorige maand kondigden Europarlementariërs nog een rechtszaak tegen de Commissie aan omdat die te makkelijk geld had overgemaakt naar Boedapest, hoewel niet aan de rechtsstatelijke voorwaarden zou zijn voldaan.

De casus ‘Hongarije’ was voor Von der Leyen balanceren op een dun koord. Zeker in aanloop naar de verkiezingen heeft de Duitse de steun van zoveel mogelijk partijen nodig – ook de linkse, die haar veel te soft vinden voor Viktor Orbán. Maar tegelijk heeft Von der Leyen er ook geen enkel belang bij Hongarije te zeer tegen zich in het harnas te jagen en zo door opeenstapelende veto’s helemaal niks meer voor elkaar te krijgen. Ook Orbáns steun heeft ze uiteindelijk nodig om succesvol Commisievoorzitter te blijven.

Als straks mogelijk Donald Trump opnieuw verkozen wordt, zal Von der Leyen daartoe sowieso gedwongen worden. Vraag is ook hoe haar China-houding zich ontwikkelt. Afgelopen jaar kwam Von der Leyen met een uitgesproken visie, waarin ze ook meer export- en investeringsbeperkingen aankondigde. Iets minder dan een jaar later is daar nog weinig van gebleken. Onder druk van kritische lidstaten gaat Brussel uiterst behoedzaam te werk en is van stoere maatregelen nauwelijks sprake.

Delen





Mail de redactie