Niet alleen het verloop van de verkiezingsdag van de recente parlementsverkiezingen in Georgië zat vol met onregelmatigheden, maar ook in de details van de resultaten is het verkiezingsbedrog duidelijk te zien, zeggen onderzoekers van verkiezingsmonitor Europe Elects.
„Onze analyse laat zien dat het heel onwaarschijnlijk is dat al deze afwijkingen, in verschillende soorten analyses, op een legitieme manier zijn ontstaan”, schrijft Julius Lehtinen per mail op vragen van NRC. Lehtinen is politicoloog en hoofdredacteur van Europe Elects, een onafhankelijke organisatie die grafieken en analyses publiceerde van Europese verkiezingen vanaf 2014.
Op 26 oktober gingen de inwoners van Georgië, een bevolking van 3,69 miljoen, naar de stembus. Volgens de Georgische kiescommissie was 53,92 procent van de stemmen voor de Rusland-gezinde partij Georgische Droom, en 37,78 procent voor de bij elkaar zeventien oppositiepartijen.
Georgische Droom riep de overwinning uit, maar verkiezingswaarnemers meldden talrijke onregelmatigheden, vooral in de dunbevolkte plattelandsgebieden: bedreiging en omkoping van kiezers, het hinderen, aanvallen en wegjagen van waarnemers, of kiezers die twee biljetten kregen. Ook waren de stembiljetten doorschijnend, zodat het onmogelijk was een geheime stem uit te brengen.
De Georgische kiescommissie scande de uitslagenformulieren van 3088 stembureaus, en zette ze online. Zo is bijvoorbeeld te zien dat in het 33e kiesdistrict van Didoebe in het centrum van hoofdstad Tbilisi 297 Georgiërs (47,1 procent) voor Georgische Droom stemden, en 334 (52,9 procent) voor andere partijen. Onderzoekers zetten de duizenden scans om in een spreadsheet waarop ze hun analyses en grafieken baseren.
Karakteristiek patroon
Aan de details van de resultaten zelf kun je zien dat de verkiezing niet eerlijk is verlopen, zegt Lehtinen. Neem bijvoorbeeld een grafiek waarin op de horizontale as percentages staan, en op de verticale as het aantal stembureaus waar dat percentage stemmen voor Georgische Droom werd uitgebracht. Bij eerlijk verlopen verkiezingen, geeft dat een grafiek met een vorm die in de statistiek een ‘normale verdeling’ heet. „Het is een verdeling met één piek die eruit ziet als een klokvormige kromme”, zegt Lehtinen.
De meeste stembureaus op het Georgische platteland zitten rond een percentage van 65 procent van Georgische Droom-stemmers. Voor lagere, of hogere, percentages neemt het aantal bijbehorende stembureaus Georgische Droom-stemmers af: eerst langzaam, dan snel, in een karakteristiek patroon. Lehtinen: „Hoewel er natuurlijk altijd afwijkingen zijn, is deze normale verdeling bij verkiezingen vrijwel altijd te herkennen.”
Maar in de grafiek voor stembureaus op het Georgische platteland heeft de ‘Georgische Droom’-klokvorm een vreemd soort plateau aan de rechterkant: er zijn daar relatief heel veel stembureaus waar 80, 90, of 95 procent voor Georgische Droom stemde. In de stedelijke gebieden is dat plateau niet te zien, en ook niet bij andere partijen.
Een ‘Russische staart’
Onder statistici is dit bekend als een ‘Russische staart’, voor het eerst beschreven bij frauduleuze Russische verkiezingen. In zijn meest extreme vorm is een Russische staart een scherpe piek helemaal rechts in de grafiek: een flink aantal stembureaus met precies 100 procent stemmers voor één partij of kandidaat: overduidelijk gesjoemel. „Maar ook een minder scherpe afwijking van de normaalverdeling moet een verklaring hebben, die overigens niet per se frauduleus hoeft te zijn”, zegt Lehtinen.
De Russische staart mag dan afkomstig zijn uit Georgiës noorderbuur, datzelfde Rusland heeft de forensische verkiezings-statistiek ook flink vooruit geholpen, met frauduleuze verkiezingen maar ook met methoden om die te ontmaskeren. Zo pionierde de Russische nonprofit-organisatie Golos (‘stem’) met statistische analysemethodes, en zijn het Russische statistici die de Sobyanin-Sukhovolsky-methode-bedachten.
Bij die techniek wordt voor elk stembureau en voor elke partij een punt gezet: op de verticale as staat het percentage van het totale aantal geregistreerde stemmers dat op die partij gestemd heeft, de horizontale as is de opkomst in dat stembureau. Dat levert per partij een puntenwolk op. Lehtinen: „Normaal gesproken volgt die wolk ongeveer een rechte lijn: hoe hoger het aandeel van de partij, hoe steiler de lijn.”
Voor de stembureaus uit de grote steden klopt dat heel aardig: de wolk is dun en langgerekt, en ligt dicht geconcentreerd rond de rechte lijn die het dichtst bij de puntenwolk blijft. Maar de stembureaus op het platteland tonen iets anders: boven de puntenwolk is een ijlere ‘mist’ van punten te zien, die soms wel heel dicht aankruipen tegen de maximale score van 100 procent. In die stembureaus gingen dus bijna alle stemmen naar de Georgische Droom. „De variatie in het aantal stemmers is op het platteland veel groter dan in de steden, en alle variatie is steeds in het voordeel van Georgische Droom”, zegt Lehtinen.
Eerlijke wolk
Ook is de trendlijn voor Georgische Droom in de plattelandslocaties wel erg steil. De theoretisch maximale steilheid van de Sobyanin-Sukhovolsky-grafiek, ofwel de ‘helling’, is 45 procent. Maar in de ‘Georgische Droom’-resultaten voor het platteland was de trendlijn zelfs nog steiler, iets wat de Russische statisticus Roman Udot verklaarde doordat stemmen voor oppositiepartijen omgekat worden naar ‘Georgische Droom’-stemmen. „Dat is zeker een anomalie die heel lastig is te verklaren met legitieme redenen”, zegt Lehtinen.
Een laatste grafiek die te denken geeft: de puntenwolken die je krijgt als je stemmersaandeel per partij in procenten uitzet tegen de opkomst in procenten. „Normaal gesproken geeft dit een ‘eerlijke wolk’: een redelijk compacte wolk zonder veel uitschieters. Die zien we heel consistent bij andere verkiezingen”, stelt Lehtinen.
Maar nu waaiert de ‘Georgische Droom’-wolk uit naar boven, richting de honderd procent ‘Georgische Droom’-stemmen. Dit is de ‘kometenstaart’, aldus Lehtinen. „Net als kometen hebben ze een uitwaaierende, dunne staart. Russische verkiezingen hebben dit meestal nog veel sterker, dus zaken liggen in Georgië nog wel genuanceerder.”
Ongeldig verklaard
Inmiddels heeft de Georgische president Salome Zoerabisjvili de uitkomst van de verkiezingen verworpen, zijn er dagelijks protesten, en hebben rechters de uitslagen van sommige kiesdistricten ongeldig verklaard. De Georgische kiescommissie is met een verklaring gekomen waarin ze ingaan op ‘misleidende informatie die online circuleert’ en ‘diagrammen en commentaar met statistische analyse’, en benadrukt dat die niet kunnen dienen als definitief bewijs.
Daarmee is Lehtinen het overigens eens: „We hebben het over waarschijnlijkheden, en het is heel zeldzaam dat alleen statistische afwijkingen overtuigend bewijs van fraude vormen” (al was dat wel zo in de Liberiaanse verkiezingen van 1927 waarbij de opkomst 1590 procent was, waarvan 96 procent voor de winnaar stemde). Lehtinen: „Individuele afwijkingen van de verwachte patronen kunnen best een onschuldige verklaring hebben. Maar dat wordt iets anders als de abnormaliteiten stijgen naar ongeloofwaardige hoogten. Helemaal als waarnemers dat bevestigen.”
Lees ook
De Georgische oppositie leeft tussen moedeloosheid en verzet
