N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Amazonewoud In Brazilië begint dinsdag een internationale top over bescherming van de Amazone. Onder de nieuwe president Lula vertraagt de illegale kap; zijn doelstelling de ontbossing in 2030 op ‘nul’ te krijgen is erg ambitieus, blijkt tijdens een patrouille van de milieupolitie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103785900-d7be00.jpg)
Gekleed in een legergroen pak met kogelwerend vest tikt milieu-inspecteur Crhistyanne Barros Soares op het raampje van de jeep van de nationale strijdkrachten. „Wij volgen jullie en achter ons komt Cruz, en daarna nog een wagen met vier man”, zegt ze gebiedend maar vriendelijk tegen de zwaarbewapende militair achter het stuur.
De motor wordt gestart en de tocht begint. Tijdens de rit over een smal, droog zandpad met aan weerszijden bos volgt Barros via een app op haar telefoon de route. Dankzij satellietbeelden heeft ze eerder die ochtend in een provisorisch kamp van Ibama, Braziliës nationale milieupolitie, gecontroleerd waar de zwaarste ontbossing plaatsvindt.
Verderop in Pará, in de deelstaathoofdstad Belem, begint deze dinsdag een grote internationale top met de staatshoofden van acht Amazonelanden. Doel is afspraken te maken over betere bescherming van de Amazone, nu onderzoekers de zorg uiten dat het kantelpunt nadert waarop de ontbossing het regenwoud onomkeerbaar verandert in een ander, veel schraler ecosysteem.
„Het satellietsysteem geeft aan waar extreme ontbossing is, en het toont gemiddelde en lage ontbossing”, vertelt Barros. „We gaan vandaag naar een gebied waar tussen januari en juni al meer dan tweehonderd hectare is weggekapt, midden in primair bos, zonder vergunning. Als we dat niet zo snel mogelijk tegenhouden wordt er nog veel meer gekapt. We hopen vandaag de dader te pakken.”
Na een half uur rijden wijst de app aan dat de plek bijna bereikt is. De teams stappen uit. Gekleed in grijze camouflagekleding en met automatische wapens op de arm lopen drie agenten voorop. Droge takken knisperen onder de laarzen. Ibama-inspecteur Hildemberg Cruz, met zwarte zonnebril, voelt aan een afgezaagde boomstronk. „Dit is recent gebeurd, dat zie je en voel je aan het hout”, zegt hij. „Mogelijk was de verantwoordelijke gisteren hier nog bezig.”
Volgens de inlichtingendienst van Ibama, die al langer onderzoek doet naar de bewuste houtkapper, woont hij slechts een paar kilometer verderop. Eerder werd via zijn energierekening zijn adres achterhaald. „Laten we kijken of hij thuis is”, zegt Cruz. In een colonne met zwaailichten rijden ze verder.
Politieke wisseling van de wacht
De deelstaat Pará is een van de sterkst ontboste deelstaten in de Amazone. Rondom Santarém, waar Ibama de afgelopen drie weken intensief controleerde wegens de vele ontbossingsalerts die via satellietbeelden binnenkwamen, zijn de oorzaken van ontbossing uiteenlopend. Het is een gebied waar volop soja wordt verbouwd door grootgrondbezitters, ook voor de export naar onder meer Nederland. Er wordt aan goudwinning gedaan, en inheemse groepen hebben last van indringers in hun gebieden.
De regio waar Ibama nu inspecteert, wordt ook ontbost voor de verkoop van hout dat verwerkt wordt in de talloze middelgrote en kleine houtzagerijen in het gebied. De helft van het hout wordt geëxporteerd naar Europa, waarvan 22 procent naar Nederland.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103785874-a9abf4.jpg|https://images.nrc.nl/lXNPd6S77qpymMunFB-eTNteYnI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103785874-a9abf4.jpg|https://images.nrc.nl/a57Tyba4eByrvK6e_R0k81OFtYs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103785874-a9abf4.jpg)
Foto’s Alan Chaves/AFP
„Om het te exporteren is veel papierwerk nodig. Alles is heel bureaucratisch in Brazilië. De originele herkomst van het hout achterhalen is moeilijk”, zegt Barros. „Er kan makkelijk gesjoemeld worden.” Via haar walkietalkie roept ze de andere auto’s op haar te volgen in de richting van de houtkapper.
Een paar dagen voor de actie zijn de nieuwste ontbossingscijfers binnengekomen. Het gaat beter met de Amazone, zo blijkt uit de satellietbeelden van INPE, het Braziliaanse agentschap voor ruimteonderzoek. In juli is er 66 procent minder gebied ontbost dan in dezelfde maand vorig jaar. De cijfers zijn daarmee gedaald tot het laagste niveau per maand sinds 2017. Sinds het aantreden van de sociaal-democratische president Lula da Silva, nu acht maanden geleden, is de ontbossing gedaald met 42 procent vergeleken met een jaar geleden.
Inspectie uitgekleed
Tijdens de regeerperiode van Lula’s rechtse voorganger Jair Bolsonaro nam ontbossing juist toe. Hij was een voorstander van het openstellen van de Amazone voor economische activiteiten. De illegale praktijken in de Amazone kregen onder hem ruim baan: goudzoekers en houtkappers werden hiertoe door Bolsonaro aangemoedigd en op de slagkracht van Ibama werd ondertussen bezuinigd.
Lula is begonnen die bezuinigingen op kantoren en materieel van Ibama terug te draaien. „We hadden veel te weinig mensen en middelen. Uiteraard speelde de pandemie ook een grote rol. Er zijn nu bijna tweehonderd nieuwe inspecteurs bijgekomen. En uit het internationale Amazonefonds zijn vliegtuigen en auto’s voor Ibama aangeschaft”, zegt inspecteur Barros.
Toch zijn de omstandigheden waaronder de Braziliaanse milieupolitie moet werken, allesbehalve ideaal. In het tijdelijk opgezette kamp, zo’n zestig kilometer buiten Santarém, midden in het bos, is geen internet. En vanwege de onveilige situatie in de Amazone wordt dit soort operaties in samenwerking met het leger gedaan.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/08/0508zatbijninextra7.jpg)
„We maken mee dat onze voertuigen worden vernietigd, medewerkers worden bedreigd en aangevallen. Ze weten wanneer we ergens acties hebben, we zijn meestal niet echt welkom, nee”, zegt Barros.
De auto’s stoppen bij een houten woning. De politieagenten lopen als eerste het terrein op, de milieupolitie volgt. De deur is dicht, een brommer staat achter het huis. Een geïmproviseerd buitentoilet wordt met een zeil afgeschermd. „Hij is gevlucht”, zegt Hildemberg Cruz, terwijl hij een kasboek doorneemt dat buiten op tafel ligt. Bedragen van werknemers die zijn betaald, de aanschaf van spullen zoals brandstof voor een tractor en kettingzagen. Inspecteur Barros vult een document in en legt dat buiten op tafel. Er staat op dat de bewoner zich binnen 24 uur moet melden bij Ibama.
Een van de beloftes die president Lula deze week tijdens de Amazonetop zal herhalen, luidt dat er in 2030 nul ontbossing zal zijn. De Braziliaanse inzet is dat andere landen dit doel ook voor henzelf onderschrijven. Een ander plan van Lula is om met de buurlanden een Amazone-parlement te vormen, om politiek daadkrachtiger op te kunnen treden.
Scala aan problemen
De ambitie om het Braziliaanse deel van Amazone in 2030 ontbossingvrij te krijgen, is eerder door Lula gepresenteerd. Hiertoe wil hij een gebied met de omvang van zeven keer Nederland afbakenen als nationaal beschermd gebied. En Lula wil volop investeren in Ibama en andere controlemechanismes en inspecties.
Voor de milieupolitie, die na een dag speuren zonder aanhouding van een dader terugkeert naar haar kamp, klinkt het mooi. Maar is Lula’s doelstelling haalbaar? „Als je het aan mij vraagt, en dit zeg ik op persoonlijke titel als iemand die dagelijks in het veld is, dan lijkt me dat onmogelijk”, zegt Crhistyanne Barros. „2030 is al over zes jaar.”
Bovendien, zegt ze, hangt behoud van de Amazone niet alleen af van de overheid. „Er zijn zo veel partijen die een rol spelen. De Amazone is een bron van rijkdom voor velen, maar biedt ook mogelijkheden voor illegaliteit, drugshandel en andere criminele activiteiten. Een scala aan problemen die je niet zomaar oplost.”
Dat de partijen nu om de tafel gaan zitten en proberen afspraken te maken, zie ze als een heel goed signaal. „En als wij versterkt worden, kunnen we in elk geval nog beter ons werk doen.”
