Hoge bergen uienschillen, resten van cacaodoppen en maïskiemen liggen klaar langs de muur van een grote loods in Alkmaar om te worden verwerkt tot groen gas. Deze loods is van het Franse energiebedrijf Engie. De doorloop is hier hoog. Al dit restafval, tientallen tonnen, zal binnen enkele dagen in de vergisters even verderop drijven én de bergen zullen opnieuw zijn aangevuld. De maïskiemen moeten snel aan de beurt zijn, weten de medewerkers van Engie, want hierbij is het vergisten al begonnen: de korrels voelen broeierig aan.
Engie (96.000 medewerkers wereldwijd, 82,5 miljard euro omzet in 2023) wil de komende jaren gaan inzetten op groen gas. Het verwacht tot 2030 3 miljard euro erin te investeren. Bij de productie van groen gas breken bacteriën restafval af in vergisters, waarbij luchtbellen van methaan en koolstof vrijkomen. Die gassen worden vervolgens gezuiverd en in de juiste verhouding gemixt.
Daarna stroomt het groene gas het aardgasnet op als vervanger van (of aanvulling op) aardgas. Bij Engie willen ze dat groen gas een grotere rol gaat spelen in de energietransitie. De installatie in Alkmaar, waar ze vorige week een groepje journalisten rondleidden, is een van de twee Nederlandse groengasinstallaties van het energiebedrijf. De andere staat in Hardenberg. Engie is van plan een derde te openen aan de rand van Emmen.
En Engie is niet de enige producent van groen gas in Nederland. Volgens Milieu Centraal stonden in Nederland in 2020 zo’n 250 kleinschalige vergisters. Die stonden voornamelijk bij boerenbedrijven die zelf groen aardgas maken van hun eigen restafval. De laatste jaren investeren ook grote bedrijven als Engie, Varo Energy en Shell in de productie van groen gas.
Hoe werkt een groengasinstallatie? En gaat dit inderdaad een grotere rol spelen in de Nederlandse energietransitie?
De groengaseconomie komt nog niet echt op gang. Vergunningstrajecten en de stikstofproblematiek zorgen voor vertraging, volgens Evert Mollema, die bij Engie over groen gas gaat. Daarmee is groen gas geen uitzondering in de energietransitie. De bouw van wind- en zonneparken en de uitbreiding van het stroomnet lopen ook vast door bijvoorbeeld gebrek aan ruimte.
Bijkomend probleem voor de opschaling van groen gas zijn de hoge kosten. Groen gas is duurder dan aardgas. Nu stroomt jaarlijks ongeveer 280 miljoen kuub groen gas door het aardgasnet. Het vorige kabinet was van plan om vanaf 2030 op te schalen naar 1,1 miljard kuub per jaar. Dat komt neer op ongeveer 10 tot 20 procent van het gasverbruik door huishoudens.
Bij Engie gaan ze ervan uit dat deze bijmengverplichting doorgaat, maar zeker is dit nog niet. Als gevolg daarvan zou in 2030 de energierekening naar schatting maximaal 17 cent per kuub gas (exclusief btw) duurder worden voor huishoudens, al is dat bedrag nog onzeker. Volgens Milieu Centraal gebruikt een Nederlands huishouden jaarlijks zo’n 1.169 kuub gas.
Omdat de prijsprikkel voor de overstap op groen gas dus ontbreekt, zijn bedrijven als Engie afhankelijk van ingrepen van de overheid – bijvoorbeeld in de vorm van de genoemde bijmengverplichting – om de vraag op te stuwen en te kunnen opschalen. Dat geldt overigens ook voor biokerosine, waarvoor de bijmengverplichting momenteel nog slechts 2 procent is. Vorige week nog maakte Shell bekend dat de bouw van hun biobrandstoffenfabriek voor biokerosine bij Pernis voor lange tijd op pauze wordt gezet.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118084043-3d6270.jpg|https://images.nrc.nl/9sUGy0nSrllI1mH3JnSTFvNCyS8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118084043-3d6270.jpg|https://images.nrc.nl/cVw9S4fWMm3Ouk-Y8el29-wYJt8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118084043-3d6270.jpg)
Mollema: „De Tweede Kamer gaat nog debatteren over de hogere kosten ten gevolge van het bijmengen van groen gas en zoekt naar mogelijkheden om de kostenstijging te beperken.” En, benadrukt hij, met groen gas bespaart een huishouden kosten die anders gemaakt zouden zijn voor bijvoorbeeld het installeren van een warmtepomp. „Voor groen gas kan de bestaande infrastructuur blijven staan: de gasnetten en cv-ketels.”
Circulair
Wat maakt groen gas groen? Bij de verbranding van groen gas komt – net als bij de verbranding van aardgas – wel kooldioxide (CO2) vrij, maar die CO2 is niet lang voor de verbranding nog opgenomen door bijvoorbeeld het plantafval. In die zin is groen gas dus circulair, zeggen voorstanders. Er komt geen ‘extra’ CO2 in de lucht, in tegenstelling tot bij de verbranding van fossiel gas. Bij het verbranden van fossiel gas wordt CO2 de lucht in gestuurd dat honderden miljoenen jaren geleden uit de lucht is opgenomen en zonder menselijke ingrepen nog lang onder lagen aarde zou zijn opgeslagen.
Tegenstanders zeggen dat er toch tijdelijk CO2 de lucht in gaat bij de verbranding van groen gas en er dus toch een tijdelijk klimaateffect is, omdat het even duurt voor het weer is opgenomen door planten. En zij vinden ook dat de opschaling van groen gas de overstap vertraagt op groene stroom uit wind- en zonneparken. wat zij betere alternatieven vinden.
Voorstanders zeggen dan weer dat het mooie aan groen gas is dat het in theorie altijd beschikbaar is. Zo’n installatie kun je, ook al waait het niet of is er geen zon, namelijk altijd aanzetten. „Dat maakt het een goede aanvulling op dagen dat de weersafhankelijke zonnepanelen en windmolens niet genoeg groene stroom opwekken”, zegt Mollema. Voorwaarde is wel dat je een voortdurende stroom van restafval nodig hebt – iets wat op dit moment geen probleem is, maar in de toekomst wel zou kunnen veranderen.
Dampende GFT-bak
In de loods in Alkmaar piept de gasdetector op het gele hesje van Dave de Koster, operationeel manager bij Engie. De piep is een teken dat het apparaat dat moet waarschuwen voor gaslekken goed werkt. Vanuit de verte komt een blauwe vrachtwagen vloeibaar plantaardig restafval brengen: een soort pap van aardappelrestanten uit de patatindustrie. Via een slang door de muur giet de chauffeur de aardappelresten in een grote, overdekte, vierkante mengbak in de loods. In de installatie gebruikt Engie altijd een mengsel van vast en vloeibaar plantaardig restafval. Een shovel met cacaoafval in zijn schep rijdt in een rechte lijn naar de mengbak. Een vierkante klep boven op de mengbak gaat open. Stof waait op terwijl de tractor de cacaoresten erin giet. De lichtbruine vloeistof in de mengbak kolkt.
Mensen uit de omgeving maken zich zorgen over de geur in de groengasinstallatie. In de omgeving van de installatie ruik je niks, bezweert Engie. Maar binnen de loods, vooral naast de mengbak, ruikt het alsof je met je hoofd boven een dampende GFT-bak hangt.
Het bruine mengsel restafval is nu klaar om naar de vergisters achter de loods te stromen. Die vergisters zijn indrukwekkend grote grijze tenten met een hoogte van zo’n vijftien meter en een bolstaand dak van zeil. De temperatuur daarin wordt constant gehouden op ongeveer 40 graden Celsius, zodat de bacteriën die van nature aanwezig zijn in het mengsel efficiënt hun werk kunnen doen. Zij breken glucose in het restafval af voor hun eigen energievoorziening. Bij dat chemische proces komen bellen methaan en koolstof vrij.
De laatste jaren zijn er stappen gezet in het stabiel krijgen van de reacties in de vergisters. De input van restafval in de vergisters varieert per seizoen, omdat de oogst waar het restafval vandaan komt ieder seizoen varieert. Nu weten ze bij Engie beter hoe het afval het best gemengd kan worden om ervoor te zorgen dat de chemische reacties in de vergister stabiel blijven.
Aan de ene kant van een tent wordt continu restafval toegevoegd, aan de andere kant wordt het eruit gezogen. Het restafval dat de tenten verlaat, waar energie uit is gehaald, brengt Engie met vrachtwagens naar tuinders in de omgeving als meststof.
Net buiten de stad
De installatie van Engie is gelegen op een industrieterrein net buiten de stad. Die plek is bewust gekozen, zegt Mollema, in een poging zorgen van omwonenden weg te nemen. Die vrezen namelijk het vele vrachtverkeer van en naar het complex.
Even verderop waarschuwen zwarte letters in gele driehoeken op een grote groene kast: ‘explosiegevaar, schadelijke of irriterende stoffen, vlambaar!’ De Koster opent de kast met een sleutel. Binnenin staan grijze compressors waar blauwe en gele draden langs lopen. Vanuit de vergisters stroomt hier het opgewekte gas naartoe. Hier wordt CO2 gescheiden van methaan. De Koster: „Het gas uit de vergisters bestaat voor ongeveer 55 procent uit methaan. Dat moet ongeveer 90 procent worden [wat in de tank gebeurt], want daarop is het bestaande gasnet afgesteld.” Wat gebeurt er met de overgebleven CO2? Nu gaat dat nog de lucht in, maar uiteindelijk willen ze dit bij Engie opvangen en vloeibaar maken, voor tuinders in de omgeving om hun tomaten mee te laten groeien, of voor de frisdrankindustrie.
De gele waarschuwingsborden gemonteerd op kasten vliegen het groepje journalisten om de oren. Eentje waarschuwt zelfs voor explosiegevaar voor wanneer een bezoeker vanaf te dichtbij een foto maakt met een telefoon, omdat dan de batterij kan gaan vonken.
Wat is verder het ergste dat fout kan gaan? „Dat koolstof en methaan de lucht in lekken”, zegt De Koster. „Dat is zonde, want de uitstoot van beide gassen draagt bij aan klimaatopwarming. Maar als dat gebeurt, fakkelen we het af om te voorkomen dat die gassen de lucht in ontstappen. Dat affakkelen gebeurt enkele keren per jaar.”
Eenmaal gezuiverd en in de juiste verhoudingen moet er nog één ding gebeuren. Groen gas is – net als fossiel aardgas – geurloos. In een grijze kast naast de loods, van ongeveer een meter bij een halve meter, wordt de typische geurstof tetrahydrothiofeen toegevoegd, zodat mensen het thuis merken wanneer ze het gas open hebben laten staan.
Na de geurstofkast wordt het groene gas vanuit de installatie het aardgasnet onder de grond in gestuurd. Daarna stroomt het – gemengd met fossiel aardgas – naar huishoudens en bedrijven. Als het aan Engie ligt, gebeurt dat in de toekomst nog meer.
