N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
ZAP Regisseur Kees Schaap en presentatrice Fidan Ekiz maakten het vierdelige De doe-het-zelf Dictatuur, over ‘canceling’, ‘framing’ en de angst om uitgesloten te worden.
Er was veel te doen om een documentairereeks deze week. Zonder alle details hier te bespreken: regisseur Kees Schaap en presentatrice Fidan Ekiz maakten het vierdelige De doe-het-zelf Dictatuur, over ‘canceling’, ‘framing’, ‘woke’ en de angst om uitgesloten te worden. De twee maakten de reeks oorspronkelijk voor BNNVARA, maar kwamen met die omroep in conflict, nadat de omroep in de documentaire werd opgevoerd als voorbeeld van een vermeende angstcultuur. Omroep MAX-baas Jan Slagter nam de boel over.
In De doe-het-zelf Dictatuur, die sinds donderdag in zijn geheel op NPO Start staat, zegt Schaap dat hij bij BNNVARA een paar managers kent die met de „inclusiviteitsprotocollen” worstelen, „en straks moeten uitleggen waarom deze documentaire juist bij hen moet worden uitgezonden.” Daarom heeft hij een kerstpakket samengesteld. In het „woke-incognito-pakket” stopt Schaap onder meer genderneutrale nagellak, een blauwe pruik en een doos chocozoenen met een blackface-figuur erop. „Ik haal al jaren dit soort persoonlijke grappen uit”, zegt hij, „dus de satire zal ze niet ontgaan.” Wel dus. Een van de managers licht de BNNVARA-directie in, waarop Schaap vermoedt dat hij dat deed uit angst. Schaap verwerkt de gebeurtenis in de documentaire, en dan escaleert een conflict, dat volgens een reconstructie van De Volkskrant al langer speelde.
Ekiz en Schaap maakten deze documentairereeks vanuit een persoonlijke overtuiging, daar zijn ze open over. Ekiz: „Je moet het zelf meemaken, die buitensluiting voelen, voordat je ziet wat er aan de hand is. Als ‘cancelen’ en ‘framen’ leidt tot angst, dan is dat zorgwekkend.” Ekiz en Schaap zijn niet de eerste journalisten met een mening, sterker nog; ze interviewen er een aantal. Toch wordt het een ander verhaal als die mening de leidraad vormt van journalistiek werk. Niet omdat mensen met een mening geen feiten kunnen verzamelen, maar omdat je die feiten als kijker in zo’n geval niet helemaal meer vertrouwt.
Aangenomen dat dit geen onderzoeksjournalistieke documentaire is, maar een persoonlijke verkenning van twee bezorgde journalisten: soit. Dat men elkaar op sociale media de maat neemt, het woord ‘grensoverschrijdend’ veelvuldig valt en dat verschillende publieke figuren zich sinds #MeToo hebben terugtrokken – daar valt weinig op af te dingen. Vervolgens de vraag stellen wat zoiets met een maatschappij, of met die mensen doet, kan interessante gesprekken opleveren.
In de tweede aflevering, die over de invloed van veroordelingen op sociale media gaat, doet het dat ook. De hoofdvraag: worden we een ander mens als we worden buitengesloten? Sterk: een klas middelbare scholieren vertelt hoe de mores op TikTok ervoor zorgen dat ze in de pas lopen. Subliem: Schaap beargumenteert in een persoonlijke analyse dat een gebrek aan journalistieke erkenning ervoor zorgde dat Arnold Karskens zijn beroepsgroep de rug toekeerde.
Maar bij het interview met oud-PvdA-kamerlid Gijs van Dijk, in aflevering één, wringt de mening van de makers toch. Waar het Ian Buruma een scène later lukt een mooie maatschappelijke en persoonlijke beschouwing te geven van wat hem is overkomen toen hij het veld moest ruimen als hoofdredacteur van de New York Review of Books, blijft Van Dijk in gebeurtenissen hangen. De vork zit anders in de steel, wil hij duidelijk maken; hij is schofterig behandeld door de PvdA. En dan worden de feiten opeens relevanter dan de vraag: ‘Wat deed het met je?’ Schaap en Ekiz doen dat journalistieke werk, ze benaderen PvdA-voorzitter Lilianne Ploumen. Maar in deze context had je liever niet geweten vanuit welke persoonlijke overtuiging Schaap en Ekiz deze reeks maakten.
In aflevering vier lopen – met name door het conflict met BNNVARA – journalistiek, persoonlijke afrekening en eigen mening zodanig door elkaar, dat de kijker door de bomen het bos niet meer ziet. En dan moet het zeven minuten durende gevecht met BNNVARA-directeur Suzanne Kunzeler nog komen.
De Brabantse drugscrimineel Jos Leijdekkers, beter bekend als ‘Bolle Jos’, moet ruim 96 miljoen euro betalen aan de Staat. Dat heeft de rechtbank in Rotterdam maandagmiddag bepaald. Volgens de rechter verdiende de 34-jarige voortvluchtige in totaal 127 miljoen euro met zijn criminele activiteiten.
Leijdekkers werd vorig jaar door de rechtbank in Rotterdam al veroordeeld tot 24 jaar cel voor zijn betrokkenheid bij zes drugstransporten, een gewapende overval in Finland en het opdracht geven voor een liquidatie. Justitie ziet Leijdekkers „als een van de hoofdrolspelers in de internationale cocaïnehandel”.
Lager bedrag dan OM
Het Openbaar Ministerie wilde het veel hogere bedrag van 221,7 miljoen euro onteigenen van Leijdekkers. De rechter oordeelt maandag dat het OM een „te ruime wettelijke grondslag” heeft gehanteerd.
Daarnaast oordeelt de rechtbank enkele „verdiensten” anders. Volgens het OM kocht Leijdekkers onder meer een appartement, dure horloges, handtassen en een auto voor zijn familie, maar dat is volgens de rechtbank niet overtuigend bewezen.
Leijdekkers en zijn advocaat waren niet aanwezig tijdens de zittingen. Leijdekkers is nog altijd voortvluchtig en werd begin dit jaar gesignaleerd bij een kerkdienst in Sierra Leone. Hij zou warme banden hebben met de regering in dat land.
Daar zitten de twee dochters van sitarmeester Ravi Shankar, naast elkaar, blote voeten, steeds meer op elkaar lijkend: zangeres Norah Jones, direct na haar eigen show in de grote pophal Nile het podium opgekomen bij sitar spelende halfzus Anoushka Shankar. Het is een samenkomst waar iedereen stiekem op hoopte op de laatste dag van North Sea Jazz. En zij zelf ook: even kruisen beider tours voor een duet van krap vier minuten, hun ‘Traces of You’ – voor het eerst ooit live. Het is een warm en lief moment in een toch al wervelende, overrompelend goede show.
De lucht trilde nog na van een opwindend blok muziek van Shankar, waarin ze met haar band en haar lel van een sitar langs meerdere onverwachte genres scheerde. In het mooie nieuwe ‘Hiraeth’ ging ze tegen zichzelf in, door haar spel te loopen en om haar eigen lijnen heen te spelen met repetitieve, hypnotiserende werking, een beetje Philip Glass. Maar dan bouwen ze het met ‘We Burn So Brightly’ op: Shankar dubbelt en driedubbelt zichzelf, de bassist trekt strakke noten als strepen op een nachtelijke snelweg, en als de percussionist de snelheid en intensiteit omhoog gooit wordt het zo vurig, dat ze tegen hardrock aanschuren. Om daarna met een stuwende triphopbeat in de groove van een soort intense clubmuziek te komen.
Prachtige match
Het is dan bijna een teleurstelling als met de komst van Norah Jones het gas eraf gaat. Gelukkig is de zalvende stem van Jones een prachtige match met de veelzijdige sitar van haar zus – het zal in de genen zitten – en is de situatie van deze primeur gewoon genieten. Shankar, die snel nog even de van het podium aflopende Jones gedag zegt, roept ontwapenend: „I’m so happy!” Ze is niet de enige: een droom van een concert.
Shankar bleek een hoogtepunt van de zondag op North Sea Jazz 2025, waar extreem veel om uit te kiezen was: dit jaar helde het jazzprogramma echt over naar deze laatste dag; een oververtegenwoordiging aan sterke namen in het moderne jazzaanbod vol vloeiende muzikaliteit. Amerikaanse jazznamen als Ambrose Akinmusire, Makaya Mccraven, Kamasi Washington, en de Britse Nubya Garcia; ze domineren nu de scene, spelen hier regelmatig en het valt nooit tegen. Een gelukje voel je dan bij de ontdekking van de Franse Sophye Soliveau, die met haar harpspel zowel diepte als betekenis gaf aan wat ze zeer soulvol zong. Ook de sociaal geëngageerde jazz van saxofonist Immanuel Wilkins bleef lang nagonzen – wat is zijn spel stevig geworden op een kolkende onderlaag.
Deze uitverkochte 48ste editie (90.000 bezoekers) van North Sea Jazz bood weer veel boeiende en betoverende muziek, met een stevige inzet op vernieuwers van een nieuwe generatie. Buitengewone headliners in de pop en soulhoek ontbrak op Diana Ross na een beetje. De comeback van soulster Maxwell was zoetzacht. En dat de generatie jazzsenioren vervaagt is nu echt goed merkbaar (en te betreuren), al waren Herbie Hancock en het duo Dulfer en Bennink bevlogen tachtigers, en beslist must sees.
Immanuel Wilkins (links) en Diana Ross
Foto’s Andreas Terlaak
Maar aan de onderkant borrelt het gelukkig van talent dat bij vlagen toch echt grootsheid bood. Met publiekslieveling Jacob Collier had het festival dit weekend een gretige, onvermoeibare aanwezige huisartiest, in vier shows veroverde hij vooral met aanstekelijke publiekskoren harten. Zangeres Celeste glorieerde onvermoed als een nieuwe absolute ster. De Amerikaans-Indiase Ganavya Doraiswamy imponeerde met haast iets bovenaards in haar stem, die absoluut op een dieper niveau raakte. Zo ook de onderlinge verbinding die het jazztrio van Julian Lage overbracht – precíés zoals je hoopt.
Lees ook
De nieuwe glorie van Celeste, kwetsbaar en krachtig tegelijk
De derde dag was het heerlijk vlinderen. Want ook de pop had een ruim aanbod: een Norah Jones (sobere show met jazz-invloeden in een vooral slepende tred die het publiek toch weer door deed lopen), een opgewekte Ronnie Flex (met zijn grote band een volstrekt logische thuiswedstrijd hier – „Ik rapte vroeger nog in een clubhuis hier vlakbij”) en dan dus de komst van diva der diva’s Diana Ross, zo’n headliner die het héle festival wel wilde meepakken.
Stralend én onaantastbaar stond La Ross er weer, en net als in 2022 met de armen wijd open als een levende legende, 81 jaar intussen. De diva divine flaneerde een parade van veren, korsetten, stola’s en glitter. Haar stem, inmiddels broos en flinterdun, is al jaren ondergeschikt aan haar overweldigende présence, en gelukkig vangt een batterij achtergrondzangers haar moeiteloos op.
Van een weemoedig ‘Don’t Explain’ van Billie Holiday gleed ze moeiteloos naar haar feelgoodnummer uit The Wiz-soundtrack ‘Ease on Down the Road’. Om uiteindelijk uit te komen bij waar de zaal voor kwam: een groot evergreenfeest. Haar ijzersterke hitrepertoire – ‘Love Hangover’, ‘Why Do Fools Fall in Love’, ‘Reach Out and Touch’ en ‘Upside Down’ – het blijft haar geheime wapen. Of ze het nu zelf zingt, of er beminnelijk bij lacht.
De openingsbel van de Nasdaq had amper geklonken of grote beleggers doken op het nieuwe aandeel Circle. De koers steeg binnen een paar dagen met ruim 700 procent. Hij is inmiddels weer wat gedaald, maar het blijft een exorbitante stijging.
De beursgang van Circle – een Amerikaans bedrijf dat stablecoins uitgeeft – op 5 juni is nu al hét symbool van de gekte dit jaar rondom stablecoins. De hooggespannen verwachtingen komen onder meer doordat stablecoins (cryptogeld met onderpand) binnenkort ook in de Verenigde Staten wettelijke erkenning krijgen. Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden begint vandaag (maandag 14 juli) aan de behandeling van de GENIUS Act, die de spelregels voor stablecoins bepaalt en stemt er waarschijnlijk later deze week over.
In Europa is zo’n wet er al. Er komen ook steeds meer stablecoinuitgevers; diverse bedrijven en banken overwegen hun eigen stablecoin te beginnen. Je zou het de legalisering kunnen noemen van een nieuw product, dat al jaren aan populariteit wint.
1 Wat is een stablecoin?
Een stablecoin is een cryptomunt met onderpand. Doordat het onderpand een stabiele waarde heeft, heeft de daaraan gekoppelde cryptomunt dat ook. Meer dan 90 procent van alle stablecoins is gekoppeld aan de dollar, maar dat hoeft niet. Het kan ook een euro zijn, goud of bijvoorbeeld kortlopende obligaties.
Het onderpand moet snel liquide te maken zijn, want een stablecoin moet altijd weer kunnen worden ingewisseld voor dat onderpand. Je geeft bijvoorbeeld 1 euro in bewaring bij een stablecoinuitgever om een cryptomunt te krijgen die 1 euro vertegenwoordigt. Die uitgever krijgt een vergoeding voor wisselen en bewaren.
Het onderpand is het grote verschil tussen stablecoins en ‘gewone’ cryptomunten. Die laatste hebben geen onderliggende waarde en de koers ervan is in de regel verre van stabiel. Als je stablecoins koopt, is het cruciaal dat je erop kunt vertrouwen dat het onderpand goed wordt bewaard. Inmiddels is ruim 253 miljard dollar in bewaring gegeven bij stablecoinuitgevers, waarvan 159 miljard bij één bedrijf, Tether.
Lees ook
Lees ook: Een ongrijpbare Nederlander achter een ongrijpbare munt van een ongrijpbaar bedrijf
2 Waarom zou je stablecoins willen hebben?
Het voordeel van stablecoins is dat je er snel, betrouwbaar en voordelig internationale transacties mee kan doen. Je hebt geen traditionele bankrekening nodig, bent niet afhankelijk van de openingstijden van banken en betaalt ook niet voor hun (wissel)diensten.
Stablecoins hebben een ander publiek dan de mensen die vooral ‘in crypto zitten’ om te speculeren, want met stablecoins (‘cryptodollars’) heb je niet te maken met de bij crypto gebruikelijke koersschommelingen.
Stablecoins waren aanvankelijk vooral populair onder mensen die in het buitenland werken en hun salaris naar hun gezin in het thuisland sturen. Het is vaak onvoordelig diverse banken en geldwisselaars te moeten betalen zodat je familie jouw verdiende dollars kan opnemen in een lokale munt – die ook nog eens snel waarde verliest. Lang niet iedereen kan een rekening krijgen bij een traditionele bank – als je bijvoorbeeld geen vast adres hebt of in de grijze economie werkt.
Inmiddels worden stablecoins ook in de reguliere financiële wereld gebruikt voor internationale transacties, zoals in de goederenhandel. Daar gelden weer andere voordelen, bijvoorbeeld dat je de transacties zo kunt programmeren dat de stablecoin pas wordt overgemaakt als ook de goederen van eigenaar zijn veranderd. Daar worden nu nog vaak derdenrekeningen voor gebruikt.
3 Klinkt handig. Kunnen banken wel inpakken?
De verhouding is complex. Traditionele banken moeten aan strenge regels voldoen, onder meer om het risico te beperken dat ze criminaliteit en terrorisme faciliteren. Voor cryptobedrijven waren er tot een paar jaar geleden nauwelijks regels. Voor hun klanten was het makkelijk om anoniem te blijven. En het is voordeliger: cryptobedrijven kunnen door hun technologie veel goedkoper werken. Criminelen hebben de voordelen van stablecoins dus ook ontdekt.
Banken en toezichthouders zien stablecoins als een concurrent en bedreiging en hebben lang geprobeerd er ver vandaan te blijven, bijvoorbeeld door stablecoinuitgevers geen bankrekening te geven. Maar dat verandert. Inmiddels stellen grote delen van de wereld wettelijke eisen aan cryptobedrijven. Dit maakt de cryptowereld minder schimmig en maakt het voor traditionele financiële partijen minder riskant mee te doen.
Crypto- en bankenwereld hebben elkaar ook nodig. Zo stallen uitgevers van stablecoins onderpand bij een traditionele bank. Er zijn inmiddels tal van hybride vormen van bankieren. Denk aan ‘neobank’ Bunq waarbij je crypto’s in je bankapp kunt beheren. En aan techmiljardairs in de VS die een eigen bank willen beginnen, met een grote rol voor stablecoins.
4 Wie zijn de uitgevers van stablecoins?
Twee grote spelers domineren: Tether, de grootste, en Circle, van die spectaculaire beursgang.
Maar er is veel beweging op de markt, nu die beter gereguleerd raakt en prognoses uitgaan van snel groeiend gebruik van stablecoins. Een aantal banken zet inmiddels stappen om eigen stablecoins te beginnen. Zo onderzoekt ING de mogelijkheden. Ook bedrijven als Visa en PayPal zijn ermee bezig. En de familie van Donald Trump natuurlijk.
Van uitdager van de traditionele bankwereld worden stablecoins zo steeds meer onderdeel van het mondiale financiële stelsel
Van uitdager van de traditionele bankwereld worden stablecoins zo steeds meer onderdeel van het mondiale financiële stelsel.
5 Welke stablecoins zijn legaal?
Dat hangt af van waar je woont. Nieuwe cryptoregelgeving van de Europese Unie, MiCAR (Markets in Crypto-Assets Regulation), stelt eisen aan een stablecoin die in de EU wordt aangeboden. Zo moet de uitgever maandelijks aantonen dat het onderpand er nog is, en dient dat onderpand voor tachtig procent te bestaan uit cash die bij een Europese financiële instelling staat. Met dat deel van het onderpand mag niet worden belegd, zelfs niet in staatsobligaties. Met de overige twintig procent wel, maar onder strikte voorwaarden.
Als de stablecoin niet aan de voorwaarden voldoet mogen Europese cryptobedrijven geen diensten op basis van die munt aanbieden, zoals handel daarin. Er zijn inmiddels goedgekeurde stablecoins, zoals de USDC (van Circle), de EURC en de EURQ en er zijn veel Europese stablecoinitiatieven.
De grootste stablecoin ter wereld, de USDT van Tether, heeft dat fiat niet. Dat komt onder meer doordat het onderpand niet voor 80 procent bij een Europese bank staat. Het bedrijf vindt dat een onredelijke eis. Het belegt dat bijvoorbeeld liever in kortlopende Amerikaanse staatsleningen, waar het dan op verdient.
Dat stelt Europese cryptobedrijven voor een probleem. Voor de meeste cryptotransacties wereldwijd wordt nu USDT gebruikt. En dus niet bijvoorbeeld bitcoin. Zij mogen USDT niet aanbieden, waar hun klanten wel om vragen.
Onlangs kwam saillant nieuws naar buiten: de Europese Commissie zou geneigd zijn een geitenpaadje te faciliteren waardoor Europeanen toch toegang kunnen behouden tot stablecoins die niet voldoen aan de MiCAR-regels.
6 De EU begint toch zelf een digitale euro. Wat is het verschil met een stablecoin?
Klopt. De Europese Centrale Bank (ECB) treft voorbereidingen voor uitgifte van een digitale euro. Zo’n digitale versie zou in veel opzichten vergelijkbaar zijn met een stablecoin. Het belangrijkste verschil is dat een centrale bank hem uit zou geven, geen bedrijf. Dat biedt meer zekerheid.
De digitale euro is ook een manier om de belangrijkste taak van centrale banken te blijven vervullen, namelijk zorgen voor een stabiele munt en dito betalingsverkeer. En ook dat hangt tegenwoordig (buiten Europa) met stablecoins samen. De grootste stablecoinuitgever (Tether) is bijvoorbeeld zo’n grote belegger in staatsobligaties dat ze invloed kunnen hebben op de koers daarvan, schrijft de Bank voor Internationale Betalingen (BIS), de wereldwijde koepel van centrale banken, in een onlangs verschenen rapport waarin trends worden geanalyseerd.
Bovendien versterken de huidige stablecoins de positie van de dollar nog verder, omdat ze de vraag naar dollars aanjagen en omdat het onderpand veelal in Amerika wordt belegd. Volgens de BIS kunnen stablecoins bijdragen aan stealth dollarisation, sluipende dollarisering. Dat versterkt de macht en afhankelijkheid van Amerika.
Lees ook
Lees ook: Wie Trump wil begrijpen moet kijken naar zijn plannen met de dollar
7 Stablecoins en de digitale euro zijn dus ook geopolitiek?
Ja. De EU wil graag dat de euro een prominente rol in het internationale betalingsverkeer speelt en daar is vedere digitalisering voor nodig. Onder Donald Trump koerst Amerika juist op het stimuleren van de mogelijkheden van stablecoins en tégen een digitale dollar van de eigen centrale bank. Ook daarover wordt deze week gedebatteerd.
Maar over de digitale euro is nog geen politiek besluit genomen. Dat baart centrale banken van de EU-lidstaten zorgen. Zowel Klaas Knot, scheidend president van De Nederlandsche Bank (DNB), als voorzitter Christine Lagarde van de ECB maanden de Europese wetgevers recentelijk tot spoed. Ze moeten vaart maken met wetgeving voor de digitale euro. Anders heeft de euro straks het nakijken in een wereld vol cryptodollars.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data101584694-d6b495.jpg)
