Ik ben een zeemeermin en sta ergens voor

„I want to be as beautiful as the ocean”, murmelt een zwoele vrouwenstem in het filmpje, „Because the ocean is strong as fuck, and feminine as fuck. Sometimes I pray to the ocean.” Onder de quote zijn beelden gemonteerd van een door de maan verlichte branding en koraalriffen, afgewisseld met schelpentasjes, oorbellen als zeesterren en parelmoeren oogschaduw. Het TikTok-filmpje is getagged als #mermaidcore.

Mermaidcore is een van de vele zogenoemde ‘esthetieken’ op TikTok. ‘Esthetiek’ is op sociale media een brede term die mode, hobby’s en lifestyle omvat. Het gaat om consumeren,, maar er hoort vaak ook een bepaalde stemming of politieke visie bij. Het achtervoegsel ‘-core’ komt van hardcore en wordt gebruikt om trends op sociale media in te delen.

Overgave aan de zee is echter wel een terugkerend thema

Mermaidcore gebruikt beelden van zeemeerminnen en propageert mode geïnspireerd op deze mythische wezens. De stijl is herkenbaar aan een palet van pastelkleuren, en het gebruik van glanzende, doorzichtige stoffen met een rafelige afwerking. Belangrijk is dat de beelden iets dromerigs, romantisch en vrouwelijks uitstralen. Inmiddels is #mermaidcore al ruim 370 miljoen keer opgezocht op TikTok.

Die populariteit komt mede door de live-action remake van Disneys De Kleine Zeemeermin, die in mei uitkwam. In sommige TikTok-filmpjes refereren mensen direct aan de nieuwe film, bijvoorbeeld door de outfits van hoofdpersoon Ariel na te bootsen. Maar ook uit andere series, films, popmuziek en boeken wordt geput. Zoals de meeste TikTok-trends is het een potpourri van populaire cultuur, een remix van bestaande elementen. Zo komt de eerdergenoemde quote over de zee uit de populaire HBO-serie Euphoria en klinkt er bij filmpjes met de hashtag veelvuldig een zeemanslied uit Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides’. Ook Tsjaikovski’s Het Zwanenmeer en de animatiefilm Moana worden gebruikt. Voor een buitenstaander kan de verzameling fragmenten ondoorgrondelijk lijken, maar ‘random’ is het allesbehalve.

Verlangen

„Esthetieken zijn altijd een uitdrukking van een politieke of maatschappelijke onderstroom”, zegt Marissa Willcox, docent nieuwe media en digitale cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Net als subculturen kun je een digitale esthetiek zien als een reactie op de mainstreamcultuur, zegt ze. „Het is meer dan alleen het dragen van parels en schelpjes. Je moet je afvragen: wat is de behoefte die een trend vervult voor een bepaalde gemeenschap?”

Een duidelijk voorbeeld van hoe TikTok-trends een antwoord kunnen zijn op maatschappelijke ontwikkelingen, is cottagecore. Tijdens de pandemie was dit een van de populairste esthetieken en inmiddels is de hashtag maar liefst 14 miljard keer bekeken. Zoals de Romantiek in de negentiende eeuw een reactie was op de industriële revolutie, zo vormde cottagecore tijdens de pandemie een reactie op het extreem digitale leven dat iedereen werd opgedrongen. Het resultaat: eindeloze montages van romantische beelden van weides, Engelse cottages, manden met appels, moestuinen en lange rokken. De filmpjes vormden een escapistische dagdroom die aansloot op een gedeeld gevoel van vervreemding en een verlangen naar een simpeler, puurder leven ver weg van Zoomgesprekken en mondkapjes. Willcox: „Het is opvallend en ironisch dat digitale trends steeds vaker een anti-technologierandje hebben.”

Ook bij mermaidcore staat het idee centraal van ontsnappen naar een andere, vrediger en natuurlijker fantasiewereld. Er zijn mensen die zich echt helemaal verkleden als zeemeermin, met plastic vissenstaart en al. Maar het grootste deel van de huidige zeemeerminnentrend is veel minder letterlijk. De overgave aan de zee is echter wel een terugkerend thema, met talloze beelden van jonge vrouwen die de oceaan in lopen. Vaak wordt de relatie tot de zee bijna spiritueel voorgesteld. „Sometimes I pray to the ocean” is niet voor niets het laatste deel van de veelgebruikte Euphoria-quote. De zeemeermin staat symbool voor een oerwereld waarin mens en natuur op mythische wijze verbonden zijn.

Duistere sirenes

Het centrale politieke thema in de zeemeerminnentrend is echter feminisme. Op sociale media praten jongeren via trends en esthetieken over hoe vrouwelijkheid en feminisme vormgegeven kunnen worden in de 21ste eeuw. „Dat hoeft niet expliciet te zijn”, zegt Willcox. „Het kan bijvoorbeeld gaan om het aannemen van onconventionele vormen van vrouwelijkheid en experimenteren met mode en het beeld van hoe een vrouwelijk lichaam eruit hoort te zien.”

Mermaidcore past in een serie trends waarbij hypervrouwelijkheid ingezet wordt als commentaar op de maatschappij. Barbiecore bijvoorbeeld, waarbij mensen zich uitleven op het traditionele beeld van vrouwelijkheid, geïnspireerd op de speelgoedpop (en aangezwengeld door een nieuwe film, Barbie van Greta Gerwig). Knalroze kleding, hakken en plastic accessoires zijn terug van weggeweest, juist bij jonge feministen. „Jonge vrouwen realiseren zich dat vrouwelijkheid altijd gecontroleerd wordt”, zegt Willcox. „Wat ze ook doen, ze zullen altijd bekritiseerd worden vanwege hun uiterlijk of hun kleding. Dus ze zeggen: fuck it, ik kan hypervrouwelijk zijn én een feminist.”

Het lijkt ondoor-grondelijk, maar ‘random’ is het niet

TikTok zou alleen TikTok niet zijn als er vervolgens niet weer een tegenreactie zou komen. In het geval van mermaidcore: sirencore, soms sea witch-core genoemd. Sirenes worden neergezet als de duistere tegenhanger van de pastelkleurige zeemeerminnen. In plaats van vrolijke Disney-energie en romantisch beelden van zonsondergangen, gebruiken tiktokkers in deze filmpjes juist het archetype van een duistere waternimf, die zeelieden lokt met haar gezang, opdat ze verdrinken. Ook deze mannenverslinders zetten vrouwelijkheid centraal, maar daar is de politieke lading nóg duidelijker, vertelt Willcox. „In de sirenetrend ligt de woede veel meer aan de oppervlakte. Zij zeggen: we kunnen én heel vrouwelijk zijn én eng. Het is een antwoord op mannen die vrouwelijkheid met zwakte verwarren.”

Maar het activisme van de trends moet niet overschat worden. Voor veel gebruikers zijn trends ook vooral dát: hypes, waarvoor je de juiste items moet aanschaffen. Een zeemeermin word je door dingen te kopen, lijkt de conclusie in veel filmpjes. Veel van de video’s gaan over ‘must-have’-kledingstukken om mee te kunnen doen aan de zeemeerminnentrend. Er zijn zelfs accounts die per TikTok-esthetiek een boodschappenlijstje geven van aan te schaffen items. Vaak gaat dat om goedkope kleding van fastfashionbedrijven, zoals het Chinese SHEIN. Dat populaire bedrijf springt in op online trends, maar is al meerdere keren in opspraak is geraakt vanwege mensenrechtenschendingen en de klimaatschade die met de productie gepaard gaat.

Overconsumptie

„SHEIN is echt een monsterlijk bedrijf”, zegt Kim Poldner, lector circular business aan de Haagse Hogeschool. „Dat soort bedrijven brengt heel veel schade toe aan mens en planeet”. De mondiale kledingindustrie heeft al een grote klimaatvoetafdruk, die alleen maar groter wordt, het gevolg van een modebeeld dat steeds sneller verandert, waarbij sociale media als TikTok een grote rol spelen.

„Maar er is ook een groeiende tegenbeweging”, ziet Poldner. „Jongeren rennen misschien nog steeds naar de winkel om parelmoeren glittertopjes te kopen, maar er is steeds meer bewustzijn over duurzaamheid.” Tweedehandskleding is al jaren aan een opmars bezig, de verwachting is dat in 2030 de tweedehandsmarkt zelfs groter is dan die van de fast fashion. En ook díé trend wordt deels aangejaagd door sociale media als TikTok, met filmpjes waarin uitgebreid besproken wordt hoe tweedehands zeemeerminnenoutfits niet alleen geld, maar ook water besparen.

Als je rondkijkt in de mermaidcorewereld valt inderdaad ook op hoeveel do-it-yourself-filmpjes er zijn, over hoe je zelf sieraden kan maken, of oude kleding kan vermaken tot zeemeerminachtige rokjes en vestjes. Poldner is hoopvol: „Je komt er in de modewereld niet meer mee weg als je niet met duurzaamheid bezig bent.” Net als Willcox benadrukt ze dat de online presence van jongeren niet onderschat moet worden. „Een platform als TikTok is onderdeel van het probleem, maar misschien kan het ook een onderdeel zijn van de oplossing.”

En misschien is het ook niet verrassend dat juist in de zeemeerminnentrend aandacht besteed wordt aan duurzaamheid. Voor jongeren die fantaseren over een andere, diepere relatie tot de natuur, is het thema klimaatverandering niet ver weg. „Wist je dat de oceanen een cruciale rol spelen in de CO₂-opslag op onze planeet?”, vraagt iemand bijvoorbeeld in een filmpje met dansende meisjes en een rollende branding. „Dit kostbare evenwicht van onze oceanen moet beschermd worden!”