Hoeveel tanks krijgt Oekraïne, en wat doet Nederland? Vijf vragen over de leveranties

Na weken van intensief internationaal overleg kiezen westerse landen voor een radicale uitbreiding van de militaire steun aan Oekraïne, het land dat zich al bijna twaalf maanden verdedigt tegen Russische agressie. Dinsdagavond kwam het nieuws naar buiten via diverse media, woensdag werd het officieel: Duitsland gaat veertien Leopard 2-tanks leveren aan Oekraïne. Later op de dag maakte de Amerikaanse president Joe Biden bekend dat de Verenigde Staten 31 M1 Abrams-tanks zullen sturen. Andere Europese landen, waaronder Nederland, overwegen eveneens een bijdrage te leveren.

In Oekraïne en andere Europese landen is verheugd en dankbaar gereageerd op het Duitse besluit, dat ook de levering van in Duitsland gemaakte Leopard-tanks door andere landen mogelijk maakt. Militaire analisten beschouwen de levering van de tanks als een mogelijke game changer die kan bijdragen aan een Russische nederlaag, maar waarschuwen ook voor te hoge verwachtingen. De westerse tanks moeten worden ingezet zonder begeleiding van andere wapensystemen, zoals luchtsteun. En ze moeten worden bediend door militairen die nog niet vertrouwd zijn met dit materieel. Vijf vragen over de levering van westerse tanks aan Oekraïne.

1 Welke landen gaan tanks leveren? En hoeveel?

Op dit moment hebben vier landen de levering van tanks bevestigd. De Britse regering maakte op 14 januari al bekend veertien Britse Challenger 2-tanks ter beschikking te stellen. Duitsland en Polen sturen ook elk veertien tanks, allebei Leopard 2. De VS bevestigden woensdag dat zij 31 Amerikaanse M1 Abrams zullen leveren. De teller staat daarmee op 73 tanks.

Nog vijf Europese landen overwegen om Leopard-tanks te sturen. Finland denkt aan veertien tanks, Noorwegen aan acht, Denemarken aan zes en Portugal aan vier. Voor Spanje, dat na Duitsland en Griekenland over de meeste Leopard-tanks beschikt (327), circuleren cijfers tussen de 20 en 53 tanks.

Analisten spreken van een mogelijke game changer, maar waarschuwen ook voor te hoge verwachtingen

De Franse president Emmanuel Macron zinspeelde onlangs op de levering van een ongenoemd aantal Franse Leclerc tanks. In de Duitse regeringsverklaring staat dat Duitsland en de Europese bondgenoten op korte termijn „twee tankbataljons” willen samenstellen met Leopard-tanks. Daarmee zou het totaal te leveren Leopards tussen de 80 en 100 liggen.

Volgens de Amerikaanse zender ABC, die zich baseert op een ‘hoge Oekraïense regeringsfunctionaris’, zijn de afspraken over de tanks gemaakt tijdens het overleg van westerse defensieministers op de Duitse vliegbasis Ramstein op 20 januari. Oekraïne heeft eerder gevraagd om driehonderd westerse gevechtstanks. Volgens analisten van het International Instiute for Strategic Studies (IISS) zijn minimaal honderd westerse tanks nodig om een „significante rol” te kunnen spelen op het slagveld. Dat aantal lijkt ruimschoots te worden gehaald.

Over eventuele voorwaarden die gesteld worden aan de inzet of het gebruik van westerse tanks, is nog niets bekend.

2 Wanneer zijn de tanks inzetbaar in Oekraïne?

Dit is een belangrijke kanttekening bij de levering van de tanks. Voordat de tanks richting Oekraïne kunnen, moeten ze eerst volledig operationeel worden gemaakt. In sommige gevallen staan ze opgeslagen. Ook moeten ze worden klaargemaakt voor transport. Een militaire expert met Leopard-ervaring die NRC sprak, stelt dat parate tanks na controle in theorie na een aantal dagen richting Oekaïne zouden moeten kunnen. Bij tanks die in de opslag staan gaat het om meerdere weken.

De Duitse minister van Defensie Boris Pistorius zei woensdag tegen journalisten dat de Duitse tanks over drie maanden in Oekraïne zullen arriveren. Onderminister Siemtje Möller schreef in een brief aan parlementariërs dat de tanks „aan het einde van het eerste kwartaal”, dus over twee maanden, naar Oekraïne kunnen.

Voordat de Leopard-tanks richting Oekraïne kunnen, moeten ze eerst volledig operationeel worden gemaakt

De tanks worden waarschijnlijk per trein of over de weg naar Oekraïne vervoerd. Hoe en wanneer dat precies gebeurt zal geheim worden gehouden, om Russische aanvallen op het transport te voorkomen.

De cruciale vraag, schrijft analist Franz-Stefan Gady van het Internationaal Instituut voor Strategische Studies (IISS) op Twitter, is hoe lang Oekraïne de Leopard-tanks kan achterhouden om met de juiste voorbereiding een werkelijk effectieve inzet mogelijk te maken. Oekraïne zal ze zo snel mogelijk willen inzetten. Een stukje-bij beetje inzet van de Leopards doet echter afbreuk aan hun mogelijkheden op het slagveld, aldus Gady.

Lees ook: Hoe Washington met de leverantie van Abrams-tanks aan Oekraïne in één week 180 graden draaide

3 Hoelang duurt de training voor Oekraïense militairen?

Dit is de tweede belangrijke kanttekening. In een Leopard zitten vier bemanningsleden met ieder een eigen rol: een bestuurder, een schutter, een lader en een commandant. In Nederland duurt de Leopard 2-opleiding tot commandant zes maanden – een commandant leert eerst ook precies hoe de andere posities werken.

Voor de Oekraïners zal de opleiding sterk worden verkort. De HIMARS-opleiding voor Oekraïners werd verkort naar zes weken. Een vergelijkbare duur wordt ook verwacht voor de Leopards. In vredestijd is in de opleiding veel aandacht voor veilig oefenen met de apparatuur, dat is voor Oekraïners – die zich zo snel mogelijk moeten kunnen verdedigen – minder relevant. Verder is de verwachting dat Kiev militairen stuurt die al ervaring hebben met Oekraïense tanks, en daarmee al een basis hebben. De training voor de Duitse Leopard-tanks begint in februari in Duitsland.

Analisten wijzen op de logistieke complicatie dat de Oekraïense militairen met vier verschillende tanks te maken krijgen, uit vier landen. De Amerikaanse oud-generaal Mark Hertling wijst er op dat buiten de tankbemanning ook veel andere militairen getraind moeten worden om goed samen te werken, bijvoorbeeld zodat ze kapotte onderdelen snel kunnen vervangen of munitie en brandstof naar het front kunnen brengen. De Oekraïense strijdkrachten hebben westerse militairen weliswaar verrast met hun vaardigheden en aanpassingsvermogen, schrijft Hertling op Twitter, maar tanks zijn, net als gevechtsvliegtuigen, een „whole different ball game”.

4 Wat doet Nederland?

Een concrete bijdrage van Nederland ligt niet voor de hand. Defensie moest in 2011 afscheid nemen van de Leopard 2. Wel beschikt de landmacht sinds enkele jaren over 18 tanks die worden geleased van Duitsland. Premier Rutte zei woensdag dat deze tanks mogelijk zouden kunnen worden gekocht om ze te kunnen doneren aan Oekraïne.

Hiervoor dienen echter eerst nieuwe afspraken te worden gemaakt. Nederland en Duitsland werken samen in een gemengde Duits-Nederlandse eenheid die gestationeerd is in het Duitse Loheide.

Omdat de Bundeswehr bezig is met een moderniseringsprogramma en veel van de tanks bij de fabriek staan, is er een gebrek aan inzetbare tanks en werkt Panzerbataillon 414 met een poule van voertuigen waar Nederland ook gebruik van kan maken. Er zijn dus geen ‘geoormerkte’ tanks met Nederlandse nummerborden, en een Nederlandse donatie gaat mogelijk ten koste van de sterkte van Panzerbataillon 414.

In een brief aan de Tweede Kamer schreef minister van Defensie Kajsa Ollongren woensdag dat de „operationele gereedheid” en het „kennisbehoud” van Nederlandse militairen „nadrukkelijk” zullen worden meegewogen bij een besluit, net als de deelname van Panzerbataillon 414 bij de NAVO-missie in Litouwen volgend jaar. Het kabinet onderzoekt daarom ook ándere manieren om bij te dragen, zoals financiële steun bij de aankoop van nieuwe tanks of het verzorgen van trainingen voor Oekraïense militairen.

5 Hoe zijn de reacties in Rusland?

Het Russische antwoord op de Leopard-toezeggingen laat zich niet in één zin vatten. De Russische ambassadeur in Washington, Anatoli Antonov, noemde de beloofde levering van Amerikaanse tanks „weer een flagrante provocatie” . Deze uitroep van afkeuring werd veel geciteerd, maar concrete tegenstappen bleven nog uit.

„Dergelijke leveringen voorspellen niet veel goeds voor de relatie tussen Rusland en Duitsland”, stelde Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov. Hoewel hij erkende dat de betrekkingen tussen beide landen zich ook voor de bekendmaking al op een uiterst laag pitje bevonden.

In Rusland wordt allerhande informatie verspreid om de angst voor de tanks te dempen

Sussend doch dreigend klonk de reactie uit de Federatieraad van Rusland. „De Leopards en Abrams gaan geen grote rol spelen bij de ‘speciale militaire operatie’ van de Russische Federatie in Oekraïne”, zegt de voorzitter van de commissie voor Defensie en Veiligheid van de raad, Viktor Bondarev. „Beide tanks zijn kwetsbaar”, vervolgt hij. Wel adviseert hij de strijdkrachten antitankwapens in gereedheid te brengen.

In dezelfde lijn wordt in de Russische staatsmedia allerhande informatie verspreid om de angst voor de westerse tanks te dempen. Zo stelt een ‘militair expert’ bij persbureau Tass ten onrechte dat het trainen voor het besturen van de Leopards „jaren” gaat duren. Een andere militaire analist van Tass, Viktor Litovkin, wijst erop dat „veertig westerse tanks” langs het hele front weinig verschil gaan maken.

Russen die weinig kaas gegeten hebben van militaire ontwikkelingen maar ergens de slogan ‘Free the Leopards’ hoorden, kunnen in hun digitale zoektocht uitkomen bij een verklaring van het Ministerie van Natuurlijke hulpbronnen. Toevallig maakte dat Russische ministerie woensdag bekend dat er 25 amoerluipaarden, een zeer bedreigde katachtige, worden uitgezet in het verre oosten van Rusland.

Lees ook: Duitse kanselier Olaf Scholz: opgejaagde weifelaar of slimme strateeg?