Wanneer je geen zuurstof meer binnenkrijgt, voel je dat meteen aan je ademhaling. Die gaat snel omhoog en wordt dieper. Daarna merk je dat je zicht verandert: je krijgt tunnelvisie, de uitersten van het gezichtsveld vallen weg, kleuren vervagen. Maar dan eindigt het ‘script’ van zuurstoftekort wel. Alles daarna is onzeker, behalve dan dat op den duur de dood volgt.
In september overleed een Amerikaans vrouw voor het eerst door suïcide met behulp van een ‘zelfdodingscapsule’. In een bos in Zwitserland drukte ze op een knop waarmee ze haar overlijden eigenhandig in gang zette – volgens de uitvinders een cruciaal juridisch detail om strafrechtelijke vervolging te voorkomen. De cabine stroomde vol met stikstof, waardoor de vrouw na enkele minuten buiten bewustzijn raakte. Ze overleed door zuurstoftekort, ofwel hypoxie.
De cabine, ontwikkeld in Nederland, biedt volgens de Australische bedenker Philip Nitschke een „snelle, vredige en betrouwbare dood”. Met zijn organisatie Exit International strijdt hij voor het recht om naar eigen keuze en op een humane wijze te kunnen sterven. Tegen de Volkskrant zei Nitschke dat het overlijden in de Sarco vergelijkbaar is met sterven door zuurstofgebrek als de cabinedruk wegvalt in een vliegtuig.
Nitschke zelf kan dat niet toelichten, daags nadat de Nederlandse politie bij hem een huiszoeking had gedaan in verband met de Sarco-suïcide. Wel voegt een woordvoerder van Exit International toe dat de zuurstofopname in beide situaties ongeveer gelijk moet zijn. En omdat het snelle wegvallen van de druk in vliegtuigen „goed gedocumenteerd is, wordt dat gebruikt om een klinisch beeld te geven van overlijden in de Sarco”.
Lees ook
Arrestaties in Zwitserland na zelfdoding in capsule
Soesterberg
Hoe voelt zuurstoftekort precies? Die vraag wordt bijna wekelijks gesteld in het Centrum van Mens en Luchtvaart (CML) in Soesterberg. Daar staat een cabine die niet volstroomt met stikstof, maar die de zeer lage luchtdruk op kilometers hoogte nabootst. De procentuele samenstelling van lucht in deze cabine is normaal, maar de lucht is zo dun dat het lichaam bijna geen zuurstof meer kan opnemen.
Deze oefencabine heeft niets te maken met zelfdoding, wil het CML – logischerwijs – benadrukken: eerder met het tegenovergestelde. Militairen stappen tijdens hun opleiding in de cabine om hypoxie bij zichzelf te leren herkennen. Wanneer de druk in het écht wegvalt, moeten ze levensreddend kunnen handelen voor het te laat is.
NRC keek mee met twaalf militaire artsen in opleiding, van de luchtmacht, landmacht en marine. Ze ‘stijgen’ in legeruniform naar de luchtdruk van ongeveer acht kilometer hoogte, onder begeleiding van luchtvaartfysioloog Hans Wittenberg, die met zuurstofmasker op meegaat. Alle artsen in opleiding willen als militair anoniem blijven, met name omdat het gaat over zelfdoding.
Lees ook
Philip Nitschke is een ‘zachtaardige’ euthanasiepionier. ‘Jammer dat hij geobsedeerd is door de zelfmoordcapsule’
Foto’s Olivier Middendorp
Acht kilometer
Met een oorverdovende knal valt de cabinedruk in één keer weg. Plots is de luchtdruk gezakt tot grofweg een derde van die op zeeniveau. De cabine vult zich met mist, de ramen beslaan.
Kort nadat de lucht weer wat is opgeklaard, doen zes van de twaalf personen hun zuurstofmasker af. De andere helft kijkt toe: welke symptomen zien ze? Deze artsen moeten niet alleen leren om zichzelf voor te bereiden op gevaarlijke situaties, maar ze moeten ook symptomen bij anderen herkennen.
„Het eerste wat je altijd ziet, is hyperventilatie”, vertelt instructeur Wittenberg. „Het lichaam gaat om zuurstof schrééuwen.” De artsen die hun zuurstofmasker hebben afgezet, beginnen zwaar te ademen, ze slaan diepe zuchten. De arts op stoel nummer vier – iedereen wordt met dat nummer aangesproken – kijkt wazig. Nummer drie krijgt blauwe lippen. Op een formulier kruisen de artsen haastig hun symptomen aan – nu ze dat nog kunnen. De eerste 45 seconden zijn voorbij.
Het effect van een eerste zuurstoftekort is voor een individu niet te voorspellen: de combinatie van symptomen verschilt per persoon. Wie voor een tweede keer hypoxie ervaart, krijgt hoogstwaarschijnlijk dezelfde klachten als de eerste keer. Sommige symptomen kunnen ook al optreden tijdens commerciële vluchten onder normale cabinedruk die ook al licht zuurstofarm is: vermoeidheid, hoofdpijn, een onbehaaglijk gevoel.
Bij hevige hypoxie worden mensen duizelig, misselijk, ze krijgen een slecht beoordelingsvermogen, tunnelvisie, soms tintelende handen en voeten. Sommige mensen verliezen zelfkritisch vermogen en worden verward, geïrriteerd of agressief. Latere symptomen zijn een verlies van spiercoördinatie of het maken van spastische bewegingen.
„Nummer drie, als ik je een euro geef en een Mars kost 35 cent, hoeveel Marsen koop je dan?”
Nummer drie, vertwijfeld: „Twee.”
„Hoeveel geld hou je dan over?”
Nummer drie: „Geen idee.”
Eén symptoom is aangenaam. Sommige mensen worden giechelig of zelfs euforisch door zuurstoftekort. Van de twaalf artsen lijken ten minste drie dat te ervaren. Die euforie is een „sluipmoordenaar” voor militairen, aldus de fysioloog: je voelt je top, dus waarom zou je ingrijpen?
Lees ook
Beslissen op de grens van leven en dood
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/04153058/data122586498-7591cb.jpg)
Zelfoverschatting
Militairen moeten in de cabine hun persoonlijke ‘tijd van bruikbaar bewustzijn’ ontdekken. Op acht kilometer hoogte is dat meestal drie tot vijf minuten. De trainingsopgave is om zo’n vier of vijf symptomen te ervaren en dan zélf het zuurstofmasker op te zetten. Wie te lang wacht, kan dat door verwarring en verlammende spieren niet meer zelf. Het helpt niet dat zelfoverschatting óók een symptoom van zuurstoftekort is.
„Nummer één, jij zit er wel heel vrolijk bij. Voel je euforie?”
Ze knikt met haar hoofd, breed glimlachend.
Vier minuten later krijgt ze opnieuw gevraagd hoe het gaat. „Misselijk”, zegt ze, stralend.
„Ik zou niet lang meer wachten”, luidt het advies. Ze doet haar zuurstofmasker zelf op.
Zou het relatief aangenaam voelen om te overlijden door een tekort aan zuurstof? Voor de arts op stoel nummer tien is het een „onvoorstelbare situatie”, maar prettig was het voor haar in de cabine zeker niet. „Ik kreeg het meteen heel warm en het voelt als het moment vlak voordat je flauwvalt. Je wordt onwel.” De meerderheid van de twaalf artsen werd licht in het hoofd, verward, kreeg last van een onbehaaglijk gevoel en warmte-opvliegers.
Wellicht een prettige gedachte voor wie het ooit meemaakt: zonder zuurstof voel je je nog steeds als jezelf, ook terwijl lichaam en geest er al mee ophouden. Toen ‘nummer tien’ het rekensommetje met de Marsrepen kreeg voorgelegd, moest ze het antwoord schuldig blijven. „Maar ik was alsnog helder. Ik was me er volledig van bewust dat het lampje daarboven uitging.”
