De naam van Marine Le Pen (56) domineert dinsdag alle Franse media. De leider van het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN) is schuldig bevonden aan verduistering van Europees geld. Ze kreeg een vierjarige celstraf (waarvan twee voorwaardelijk en twee met enkelband) en een vijfjarig verbod om zich verkiesbaar te stellen dat meteen ingaat. Dit betekent dat ze geen kandidaat kan zijn bij de presidentsverkiezingen van 2027, terwijl ze goede kaarten had die te winnen.
Le Pens partij heeft tussen 2004 en 2016 in totaal ruim 4 miljoen euro die bedoeld was voor de betaling van assistenten van Europarlementariërs gebruikt voor vergoedingen voor ‘gewone’ partijmedewerkers. Hoe uitzonderlijk is deze zaak? Wat betekent deze veroordeling voor Le Pen, haar partij, en Frankrijk?
Hoe reageert de partij van Le Pen?
Le Pen gaat in hoger beroep en probeert via een constitutionele spoedprocedure het ‘verkiesbaarheidsverbod’ te doen verdwijnen. Maar de kans dat dit lukt is niet erg groot, erkende ze maandagavond zelf al. „Er is een pad, maar dat pad is erg smal”, aldus de politica.
Ondertussen zijn haar medestanders begonnen met een media-offensief. RN-leden stellen dat er sprake is van een politiek proces, dat Le Pen onschuldig is, dat de rechter dit besluit heeft genomen omdát zij zo populair is. Partijvoorzitter Jordan Bardella (29) sprak dinsdag op de populaire radicaal-rechtse zender CNews over een „pure en simpele ontkenning van de rechtsstaat” en stelde dat „alles eraan wordt gedaan om te voorkomen dat het RN in 2027 kan winnen”.
Dat staat haaks op het dossier vol bewijzen dat leidde tot de veroordeling van Le Pen en 24 partijgenoten. Wat Le Pen een aanval op de democratie noemt, wordt door anderen juist gezien als de verdediging ervan: door misbruik van EU-geld gaf RN zichzelf in de nationale politiek een oneigenlijk voordeel.
Lees ook
Na vonnis kan Marine Le Pen geen presidentskandidaat zijn in 2027, maar: ‘Ik laat me zo niet elimineren’
Klopt het dat deze straffen ongekend zijn?
Le Pen en haar partijgenoten zijn niet de eersten die veroordeeld worden voor dit vergrijp. Meerdere leden van de centristische regeringspartij Modem kregen vorig jaar straf in een vergelijkbare zaak: ook zij gebruikten geld voor assistenten van Europarlementariërs voor nationale doeleinden. Ook zij kregen celstraffen, en verloren hun passief kiesrecht. De straffen waren wel minder zwaar, omdat de feiten minder ernstig waren: er was een kleine 300.000 euro verduisterd in plaats van ruim 4 miljoen euro.
Het RN heeft veel kritiek op het besluit van de rechter om verkiezingsdeelname te verbieden. Dat deed de rechter in lijn met de wet Sapin-II uit 2016, die voorschrijft dat politici die veroordeeld worden voor verduistering van publiek geld niet verkozen moeten kunnen worden. Le Pen toonde zich in het verleden warm voorstander van dit soort wetgeving. Ze pleitte eerder zelfs voor eeuwigdurende verboden op verkiesbaarheid.
Tussen 2017 en 2023 kregen 110 politici zo’n straf opgelegd, blijkt uit Justitiecijfers die het Franse blad Libération opvroeg, soms met onmiddellijke ingang zoals bij de burgemeester van Toulon in 2023. Deze straf is op zich dus niet bijzonder. De rechter nam hierbij ook mee dat Le Pen en haar partijgenoten het onderzoek hebben getraineerd en geen berouw toonden.
Volgens het kamp-Le Pen had de wet niet mogen worden toegepast omdat die pas inging na de feiten waarvoor zij is veroordeeld. Maar de rechter vond dat gerechtvaardigd vanwege de ernst van de feiten, het systematische karakter, de duur, en het grote bedrag dat is verduisterd. Ook nam ze mee dat Le Pen en haar partijgenoten publieke figuren zijn, die „het publieke vertrouwen en de regels van het democratische spel” zouden hebben aangetast.
Le Pen toonde zich in het verleden warm voorstander van het zwaar straffen van politici die publiek geld verduisteren en pleitte zelfs voor eeuwigdurende verboden op niet-verkiesbaarheid.
De rechter reageerde in het vonnis ook op het verwijt dat een veroordeling ondemocratisch zou zijn. „Men moet onthouden dat gelijkheid voor de wet een van de pijlers van de democratie is.” Het voorstel van Le Pens advocaat om „het volk te laten beslissen” zou betekenen dat zij bevoorrecht wordt vanwege haar politieke status. „Dat is in strijd met het beginsel van gelijkheid.”
Hoe reageren de Fransen?
Verschillende media laten verschillende geluiden horen. Op CNews heerst boosheid en frustratie en klinkt het verwijt van een ‘heksenjacht’. Online wordt opgeroepen tot geweld tegen de rechter die Le Pen heeft veroordeeld; er zou politiebescherming overwogen worden. Op de publieke zender TF1 tonen Fransen ook begrip voor de rechterlijke uitspraak, en tegenstanders van radicaal-rechts reageren op sociale media verheugd.
Volgens een peiling van televisiezender BFM TV deelt 42 procent van de Fransen de lezing dat de strafbepaling is beïnvloed door de wens om Le Pens presidentiële ambities af te snijden, is 42 procent van de Fransen ‘tevreden’ over de veroordeling, 29 procent ontevreden en 29 procent onverschillig. 57 procent vindt het „een normaal justitieel besluit” gezien de ernst van de feiten. RN-voorzitter Bardella heeft opgeroepen tot protesten.
Wat betekent dit voor de toekomst van het RN?
Als Le Pen inderdaad geen kandidaat kan zijn, is het meest waarschijnlijk dat Bardella haar opvolgt – hoewel in de partij zorgen bestaan of hij daar geschikt voor is. Er gaan allerlei theorieën over rond: Le Pen zou onder een president Bardella premier kunnen worden (de Franse premier wordt benoemd, niet verkozen). Le Monde schrijft dat de kans groter is dat de partij onder leiding van Bardella gaat samenwerken met andere radicaal-rechtse partijen en zo nog groter kan worden.
In Le Figaro bepleit professor Publiek Recht Benjamin Morel dat de veroordeling de weg vrij kan maken voor nog radicalere geluiden. „De woede zou kunnen leiden tot meer radicale, meer ‘Trumpiaanse’ opties, gebaseerd op het idee dat men af moet van rechters en het hele systeem”, aldus de professor.
