Staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV) is van plan om gevangenen eerder vrij te laten. Omdat, zegt zij zelf, er geen andere oplossing is. Tot grote onvrede van VVD, BBB én diezelfde PVV. Afgelopen dinsdag diende de BBB een motie in waarin het kabinet werd verzocht gedetineerden niet eerder vrij te laten: het was gelijkspel en de stemmen staakten.
In deze Haagse Zaken bespreken justitieredacteur Camil Driessen en politiek verslaggever Lamyae Aharouay het verhaal dat schuilgaat achter dit moment. Je hoort hoe het gevangeniswezen in Nederland is ingericht, over wat ‘Code Zwart’ inhoudt en waarom dat ‘gelijkspel’ steeds vaker voor lijkt te komen. En over de botsing tussen verkiezingsbeloftes en de realiteit van bestuur.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].
Waren de ambulances van de Palestijnse Rode Halve Maan die op 23 maart bij Rafah onder Israëlisch vuur kwamen te liggen, duidelijk herkenbaar als hulpvoertuigen? De hulpverleners zeggen van wel, Israël zegt van niet. Het ene woord tegen het andere. Een patstelling.
Maar pas op, waarschuwt de Rotterdamse hoogleraar humanitaire studies Thea Hilhorst: het is de verkeerde vraag. „Volgens het internationaal humanitair recht is het glashelder dat je niet op hulpverleners mag schieten. Er zijn uitzonderingsgronden, maar dan moet je alsnog terughoudend, transparant en proportioneel handelen. Het is dus aan Israël om onomstotelijk te bewijzen dat het in werkelijkheid om strijders ging én dat er geen andere manier was om hen uit te schakelen.”
Zondag, toen ze precies een week vermist waren geweest, werden de lichamen van acht vermiste ambulancemedewerkers, zes medewerkers van de burgerbescherming van Gaza en één VN-medewerker teruggevonden. Een negende ambulancemedewerker wordt nog vermist; mogelijk wordt hij vastgehouden door Israëlische strijdkrachten.
Zeven dagen onbereikbaar
De zestien hulpverleners zijn zeven dagen onbereikbaar geweest voor hun collega’s. De eerste vijf dagen ontzegde Israël die collega’s het recht om de hulpverleners op te halen of te helpen. Bij een poging om hen vervolgens te bereiken, openden Israëlische troepen het vuur op burgers in het gebied. De hulporganisaties documenteerden dat daarbij twee burgers werden doodgeschoten.
Toen collega’s van de vermisten zaterdag uiteindelijk ter plekke kwamen, troffen ze volgens Jonathan Whittal, bureauchef van de VN-organisatie voor de coördinatie van humanitaire aangelegenheden (OCHA), een „verwoestende scène” aan. „Ambulances, het VN-voertuig en de brandweerwagen waren verpletterd en gedeeltelijk begraven. Na urenlang graven vonden we één lichaam.” De overige lichamen werden zondag verbrand aangetroffen.
Medewerkers van de Palestijnse Rode Halve Maan die hun collega’s zondag vonden, plaatsten online beelden van het massagraf met daarin de onder zand bedolven lichamen en de geplette, kapotgeschoten voertuigen. De beelden zijn door OSINT-redacteuren van NRC geverifieerd. In één video, geplaatst door VN-hulporganisatie OCHA, is te zien hoe hulpverleners de lichamen uit het zand trekken. Ze zijn allemaal aan hun uniform als hulpverlener herkenbaar.
Maandagochtend publiceerde Sanad, de factcheckgroep van nieuwsmedium Al Jazeera, satellietfoto’s van 25 maart, twee dagen nadat de hulpverleners vermist waren geraakt. Op die foto’s zijn de vijf ambulances en een brandweerwagen te zien in het Tal as-Sultan gebied in Rafah. De voertuigen staan aan de kant van een autoweg en worden van drie verschillende kanten omsingeld door Israëlische tanks.
Op onderstaand satellietbeeld, genomen op 30 maart, wordt in het witte vakje aangegeven waar de lichamen zijn gevonden.
Herkenbare emblemen
Israël wil wél graag de discussie voeren over de herkenbaarheid van de hulpverleners. De ambulances reden „zonder coördinatie en zonder noodverlichting”, zegt het Israëlische leger. Volgens Israël openden militairen het vuur op ‘verdachte’ voertuigen, en werden daarbij Hamas-miltanten gedood. Het is niet duidelijk of het leger daarmee suggereert dat de gedode ambulancebroeders en andere hulpmedewerkers voor Hamas zouden strijden. Israël zegt dat de slachtoffers geen herkenbare emblemen droegen.
Volgens Hilhorst schakelt Israël „hele batterijen oorlogsjuristen” in met als doel het land te adviseren hoe de uitzonderingen in het internationaal recht opgerekt kunnen worden. „Volgens Israëlische normen mogen er dan bijvoorbeeld al tien burgerslachtoffers vallen als er één Hamas-sympathisant uitgeschakeld kan worden, waarbij ook het begrip ‘sympathisant’ maximaal wordt opgerekt.”
Het internationaal recht hanteert andere normen, aldus Hilhorst. Israël, stelt ze, heeft de normen voor proportionaliteit sowieso al ver opgerekt. „Als we in dat frame meegaan, gaan we dus daadwerkelijk discussiëren over de vraag of ze wel zichtbaar waren als ambulancemedewerkers, en of er op een foto niet toch een vlekje zichtbaar is dat als Hamas-strijder aangemerkt kan worden.”
In werkelijkheid had Israël zelfs niet zomaar op de hulpverleners mogen vuren als de hoogste Hamas-baas zich in hun midden had bevonden, zegt Hilhorst. „Want dan nog hadden ze moeten aantonen waarom ze hem niet konden arresteren in plaats van doodschieten. Door deze oorlog dreigt het het nieuwe normaal te worden dat je hele woonwijken platlegt om een vijand te doden.”
Zorgwekkende trend
Het doodschieten van de ambulancemedewerkers is het jongste voorbeeld van een zorgwekkende trend die ook andere hulporganisaties signaleren: de coördinatie tussen het leger en hulpverleners is stilgevallen. Voor het staakt-het-vuren in Gaza was er een systeem waarin hulpverleners aan het leger lieten weten waar ze actief waren, zodat ze Israëlische aanvallen konden vermijden. Dat systeem is sinds de hervatting van de oorlog niet meer in bedrijf, zeggen hulporganisaties tegen de Financial Times.
Zo heeft Save the Children 80 procent van zijn activiteiten in Gaza gestaakt omdat Israël niet langer de notificaties erkent die de organisatie aanlevert via het ‘Humanitarian Notification Service Platform’, dat door de VN beheerd wordt. Dat platform, zegt humanitair directeur Rachael Cummings van Save the Children tegen de Britse krant, „was bedoeld om Israël in feite te helpen om ons niet aan te vallen”. Zonder dat systeem, zegt ze, kan haar organisatie niet langer de veiligheid van haar teams garanderen.
Israël erkent dat het niet langer het coördinatiesysteem hanteert; wel zou de situatie per keer bekeken worden. VN- en andere hulporganisaties zeggen dat de Israëliërs het merendeel van de hulpverzoeken afwijzen.
‘Paniek verzwelgt Trump en zijn regime op deze zondag.” Een licht grijzende man met bril kijkt indringend in de camera, elk woord spuugt hij vurig uit. Het filmpje van MeidasTouch op YouTube toont vervolgens drie campagne-emails van Trumps team die moeten bewijzen: „Dit Trump-regime is ziek, misselijkmakend!”
Presentator Ben Meiselas en zijn broers Jordan en Brett zijn met hun podcast en YouTube-kanaal MeidasTouch sinds de presidentscampagne van 2024 continu aanwezig op de voorpagina van politiek YouTube. In harde abonnee-cijfers komen ze nog niet in de buurt van de Trump-vriendelijke podcaster Joe Rogan. MeidasTouch telt 4,5 miljoen abonnees, Rogan 19,5 miljoen. Toch werd de podcast in februari vaker gedownload dan die van Rogan, aldus marktonderzoeker Podscribe. Het succes is vermoedelijk deels te danken aan een agressieve mediastrategie, waarbij kleine stukjes van elke podcast worden opgeknipt en elders gedeeld worden. Niet alleen op YouTube, maar bijvoorbeeld ook via het X-account van MeidasTouch-medewerker Acyn Torabi.
Toch lijkt er meer aan de hand op de progressieve flank van de Amerikaanse mediawereld. De opkomst van Donald Trump voedt nu al tien jaar een netwerk aan onafhankelijke YouTube-kanalen en podcasts die zijn gericht op verzet tegen de Amerikaanse president. Toenemend zijn ze kritisch op de mainstream media, en op wat sommige YouTubers spottend de establishment Democrats noemen, de traditionele Democraten. Die leven in een wereld die niet meer bestaat, vinden de YouTubers: een tijd waarin je ervan kon uitgaan dat de tegenpartij in essentie redelijk was.
Hard tegen hard
In filmpjes met schreeuwende koppen willen ze laten zien hoe het wél moet: ‘De rechtsorde kan Trump-supporters NIETS SCHELEN’ (The David Pakman Show, 3 miljoen abonnees) en over de Democratische fractieleider in de senaat: „Chuck Schumer Is Een Ramp’ (The Majority Report, 1,7 miljoen abonnees). Hard tegen hard, snel, veel en furieus. Ze kanaliseren de woede die veel progressieven in de Verenigde Staten voelen.
Zeker Schumer is sinds zijn beslissing om met de Republikeinen mee te stemmen over een budgetwet een populair doelwit. ‘WTF? Chuck Schumer gaat DOOR DE KNIEËN voor de Republikeinse Partij’, kopt een video van MeidasTouch. „Als je stemt voor deze wet, dan ben je medeplichtig”, fulmineert Ben Meiselas. „Ik wil dat jullie weten waar ik sta.”
Zo hard ging het er niet aan toe in de begindagen van de nieuwe Amerikaanse progressieve media. Het was zelfs ronduit gemoedelijk te noemen. Sport- en popcultuursite The Ringer nodigde in 2016 drie voormalige speechschrijvers van Barack Obama uit – Jon Favreau, Jon Lovett en Tommy Vietor – om in de aanloop naar de presidentsverkiezingen een wekelijkse insiderpodcast te maken over politiek nieuws. Niemand had verwacht dat Trump zou winnen. Luisteraars van Keepin’ It 1600 maakten live mee hoe de drie mannen langzaamaan in elkaar stortten tijdens de verkiezingsnacht. Na enkele maanden bezinning verlieten de drie ‘podbros’ The Ringer en begonnen ze een eigen progressief medianetwerk, Crooked Media.
Hun podcast Pod Save America is inmiddels de blauwdruk voor progressief podcastend Amerika, en de mannen hebben grote politieke invloed. Gemoedelijk zijn ze niet meer. Ze veroorzaakten ophef door zich afgelopen jaar uit te spreken tegen de kandidaatstelling van Joe Biden. Toen het campagneteam van Kamala Harris later wilde uitleggen waarom het mis was gegaan, kozen ze niet voor een grote krant of televisiezender, maar voor de tafel van Favreau, Lovett en Vietor.
Kruisbestuiving
In hun kielzog neemt sinds 2017 het aantal progressieve podcasts en YouTube-kanalen rap toe. Met voor elk wat wils. Terwijl Crooked Media poogt het licht-progressieve midden te bereiken, richt The Bulwark (1,1 miljoen abonnees) zich op de verloren ex-Republikeinse kiezer die klaar is met Trump. De populaire livestreamer Hasan Piker (1,5 miljoen abonnees) donderpreekt vanuit socialistische hoek. Liever een soort talkshowformat met bellers? De zachtspottende Sam Seder van The Majority Report (1,7 miljoen abonnees) timmert al sinds 2010 aan de weg. Voor wie Ben Meiselas te ver gaat, is er het vriendelijke, jeugdige gezicht van Brian Tyler Cohen (4 miljoen abonnees).
Allemaal zagen ze de afgelopen maanden een stijging in het aantal abonnees. Volgens The New York Times nam het aantal luisteraars van Pod Save America met 70 procent toe. Cohen en MeidasTouch krijgen er wekelijks tienduizenden abonnees bij. De broers Meiselas hebben met de inkomsten inmiddels een team van twaalf mensen kunnen aannemen.
De banden tussen de grote kanalen worden steeds meer aangehaald. Brian Tyler Cohen neemt regelmatig video’s op met Tommy Vietor van Pod Save America, ex-Republikein Tim Miller van The Bulwark laat zich graag uitnodigen als gastspreker. De kruisbestuiving wordt steeds duidelijker: het ooit hyperbeschaafde Pod Save America gooit nu geregeld strijdbare fragmenten uit hun podcasts op YouTube.
Daarmee wordt deze stroming steeds zichtbaarder, ook voor Republikeinen én de partijprominenten die de podcasters graag bekritiseren. Elon Musk viel Hasan Piker afgelopen week publiekelijk aan op X. Een aantal moedige Democratische politici zijn inmiddels ook buiten Pod Save America regelmatig te horen in podcasts en video’s.
Nieuwe wind
Ze zien in de YouTubers juist een nieuwe wind, die ze graag najagen. De Democratische senatoren Chris Murphy (72.000 abonees) en Adam Schiff (182.000 abonees) richtten hun eigen YouTube-kanaal opnieuw in en volgen nu de Meiselas-lijn. In een stroom boze video’s met titels als ‘Komt Donald Trump er alweer mee weg?’ en ‘Schiff onthult Trump’s meest recente afschuwelijke plan’ spreekt Schiff vanuit zijn kantoor in Washington het publiek toe. Het populaire lagerhuislid Alexandria Ocasio-Cortez is al jaren een strijdbare aanwezigheid op TikTok en Instagram (8,9 miljoen volgers). Samen met de eveneens populaire senator Bernie Sanders reist ze het land door voor zeer goed bezochte protest-evenementen. Democraten als senator Cory Booker (26.000 abonnees) en de onafhankelijke senator Angus King (99 abonnees), die een meer gematigde koers kiezen, zien juist dat hun video’s laag in het algoritme stranden.
De vraag blijft of dit het begin is van een nieuwe beweging binnen de Democratische Partij, misschien zelfs een wederopstanding van de progressieve politiek, of dat het vooral blijft bij stoom afblazen. Zelf zijn de influencers sceptisch. Livestreamer Hasan Piker kreeg kort na de presidentsverkiezingen CNN over de vloer – ze wilden weten of hij de ‘Joe Rogan van links’ zou kunnen worden. „Ik denk niet dat de Democratische Partij zich uit deze crisis kan podcasten”, verzucht Piker in het item. „Joe Rogan stond jaren geleden achter Bernie Sanders. Ga gewoon kijken waarom we hem verloren hebben.”
Geen enkel kind wil vooraan in de klas zitten, je plek in de klas beïnvloedt je status, kinderen die elkaar niet aardig vinden moet je juist dichter bij elkaar zetten, en je moet kinderen nooit zélf laten kiezen waar ze in de klas willen zitten.
Dit is een aantal conclusies die ontwikkelingspsycholoog Yvonne van den Berg van de Radboud Universiteit sinds 2016 verzameld heeft. Ze doet onderzoek naar de vraag waar je welke kinderen het beste kan neerzetten in een klas. Ze ontwierp er een wetenschappelijk gevalideerde methode mee genaamd ‘Stoeltjesdans’, waarmee duizenden docenten hun klassen indelen.
De informatie waarop de applicatie draait, komt van vragenlijsten die door leerlingen anoniem worden ingevuld – wie roddelt het meest, wie wordt gepest, wie is je beste vriend, wie is het meest behulpzaam, wie is het populairst in de klas? Als de informatie in de applicatie wordt ingevuld, kiest de leerkracht waar zij of hij aan wil werken met de klas, en rolt er een optimale indeling uit.
Door de methode wordt er minder gepest en verbeteren de onderlinge relaties en sociale dynamiek. Eigenlijk ongelooflijk dat het zo vaak goed gaat op scholen, zegt Van den Berg. Want een schoolklas lijkt soms wel op een gevangenis.
Ga maar na: je stopt dertig kinderen elke dag met elkaar in een net iets te klein hok, vertelt ze precies wat ze moeten doen. Ze mogen niet zonder toestemming naar de wc, en je zet ze zes tot zeven uur per dag vast op dezelfde plek. Dan is het handig als je weet wie op wie en hoe reageert. Om de boel een beetje rustig te houden.
Onderhuidse spanningen
Ik dacht meteen aan de kantoortuin! Toen ik Van den Berg er laatst in de podcast Ik ken iemand die over hoorde praten. Want ook op kantoor zitten mensen vaak hele dagen tegen hun zin, bij elkaar. Ook daar broeien onderhuidse spanningen. Ook daar zitten mensen die met elkaar moeten samenwerken terwijl ze elkaar soms haten.
Hoe heerlijk zou het zijn als je ook daar Stoeltjesdans zou kunnen gebruiken! Zodat opscheppers de mond zou kunnen worden gesnoerd, de stillen wat meer gehoord zouden worden, en de collega’s die er alleen maar zitten om zichzelf te profileren op de gang gezet kunnen worden.
Nou, zeker, zegt Van den Berg lachend als ik haar erover bel. „Op kantoor zouden de principes van Stoeltjesdans zeker kunnen helpen. Kantoor lijkt natuurlijk óók wel een beetje op een gevangenis.”
Toch heeft ze haar methode nog nooit toegepast op volwassenen, omdat ze het al druk genoeg heeft met haar onderzoek in het onderwijs. Maar ze wil best eens filosoferen hoe het op kantoren zou kunnen werken.
De vragenlijsten zou je in aangepaste vorm al prima anoniem door alle collega’s kunnen laten invullen, denkt Van den Berg – wie vind je niet zo, euh, aardig, met wie werk je fijn samen, wie roddelt er veel, wie is je beste vriend. Die geven waarschijnlijk meer eerlijke informatie over de groep dan één-op-één-gesprekken met leidinggevenden waar collega’s toch vaak niet het achterste van hun tong durven laten zien.
En daarna zou haar eerste tip zijn: laat collega’s niet zélf een werkplek claimen. Zoals ze nu wel vaak doen. Want dan gaan de kletsers bij elkaar zitten, de stillen te ver uit het zicht en gaan dominante types de sfeer verpesten. Net als in een klas.
Beter is het om plaatsen toe te wijzen. Stille collega’s kan je dan van hun onopvallende plek halen, zodat ze minder verpieteren, en wat meer in het zicht zetten. Dan worden ze beter gezien en gehoord, én groeit hun status in de groep.
Rechts achterin
Collega’s die minder goed in de groep liggen kun je, net als sociaal zwakkere kinderen, het beste naast een sociaal sterk type met een groot netwerk zetten, zegt Van den Berg. De sociaal sterke collega heeft daar amper last van, terwijl de zwakkere er juist van profiteert.
Collega’s die elkaar niet kunnen uitstaan, kan je beter wat dichter bij elkaar zetten – net als kinderen die elkaar niet kunnen luchten of zien. Niet dat ze elkaar dan vanzelf aardig gaan vinden. Maar omdat je, ongewild, toch vaker met elkaar praat, en met elkaar overlegt als je dichter bij elkaar zit, ontstaat er wat meer begrip, zo heeft Van den Berg in klassen gemerkt.
De populairste plek van de klas is rechts achterin, zegt Van den Berg, met je vrienden om je heen. Zo is het natuurlijk ook op kantoor – lekker uit het zicht van de leidinggevende, anders krijg je de lastige klussen – en met je besties in een groepje. Alleen de carrièretijgers willen graag dicht bij de baas zitten. Die kan je daar dus prima neerzetten, denkt Van den Berg. Of juist de lijntrekkers! Die juist iets meer ‘aandacht’ van de baas nodig hebben.
De groepjes met besties die veel met elkaar kletsen kan je beter uit elkaar halen, denkt Van den Berg. Zet er een bijvoorbeeld een collega tussen naast wie niemand wil zitten – we kennen ze allemaal. Daar stijgt ook hun status van, zegt Van den Berg.
En elke dag op een andere plek? Op flexplekken en ‘aanlandplekken’? „Dat is een volslagen debiel idee”, zegt Van den Berg. „Het opbouwen van een relatie met een collega of klasgenoot kost tijd. Dat doe je niet als er elke dag een ander naast je zit. Laat staan als er ook nog gewerkt moet worden.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130217917-657830.jpg|https://images.nrc.nl/F-xhor8ABd0HdqzwtzcVYcRCAUc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130217917-657830.jpg|https://images.nrc.nl/Nb1yV1DzNQJ8sh9U-j9hVaECjjk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130217917-657830.jpg)
