Hoe nu verder met de oorlogsdossiers van het Nationaal Archief?

Posted on January 15, 2025 by admin

Over de oorlogsjaren is „zo intens gezwegen dat elke archiefdoos nu woede, schaamte, opluchting, verdriet of frustratie oproept”. Dat zegt documentairemaker Lex Runderkamp in zijn NPO-serie De oorlog die nooit ophoudt, waarin hij mensen volgt die onderzoek doen naar het oorlogsverleden van hun familie.

Van al die gevoelens voerde frustratie de boventoon sinds het Nationaal Archief op 2 januari een lijst publiceerde van Nederlanders die zijn „onderzocht op collaboratie” met de Duitse bezetter: 425.000 namen uit het zogeheten Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Want de achterliggende dossiers die oorspronkelijk op hetzelfde moment gepubliceerd zouden worden – althans de 25 procent ervan die tot nu toe zijn gedigitaliseerd – bleven na een interventie van minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, NSC) offline.

Zonder de context van een dossier ging de namenlijst een eigen leven leiden als ‘verdachtenindex’. Terwijl onderzochte personen wier zaak eindigde met vrijspraak of sepot er óók op staan. Net als, onbedoeld, ook namen van getuigen, familieleden en zelfs Joodse en andere slachtoffers van collaboratie, zo bleek. Maar wie wie (en wat) wel of niet is, valt zonder dossier niet na te gaan. Wel ontstond meteen een stormloop op de namenlijst en regende het verontwaardiging over vermeend valse beschuldigingen of vermeende lacunes.

De dossiers, die daarover meer licht kunnen schijnen, zijn wel in te zien maar niet digitaal en doorzoekbaar, alleen op papier bij het Nationaal Archief in Den Haag. En daar is een wachtlijst van maanden.

Privacybescherming

De minister floot het Nationaal Archief (NA) terug op advies van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) die vreesde voor privacyschending. Bijvoorbeeld van personen die nog in leven kunnen zijn en „als derden” in een dossier kunnen voorkomen. Denk aan destijds jonge kinderen van NSB-ouders. Zo’n interventie was precies waarvoor Charles Jeurgens, hoogleraar archiefstudies aan de Universiteit van Amsterdam, vorig jaar waarschuwde in een ‘risicotoets’ die hij maakte, nota bene mede op verzoek van het NA zelf.

Hoe nu verder? „Daar ben ik ook benieuwd naar”, zegt Jeurgens desgevraagd. Hij hoopt dat de huidige chaos wel tot „een versnelling” zal leiden bij de invoer van de nieuwe archiefwet, die al sinds 2021 als voorstel op de plank ligt, en die toegang structureel moet regelen. Maar voor het archiefwezen is het probleem volgens Jeurgens „veel groter dan deze casus alleen”.

Want de wettelijk bepaalde openbaarmaking van archieven na 75 jaar, en in deze tijd betekent dat ook digitale ontsluiting, botst op de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), een Europese wet, die ook na die 75 jaar van toepassing blijft op persoonsgegevens in strafrechtelijke context.

De AVG biedt nog een ontsnappingsroute: lidstaten kunnen onder meer in het geval van oorlogsmisdaden bepalen dat openbaarmaking zwaarder weegt dan privacy

Volgens Jeurgens kunnen die twee belangen toch in evenwicht gebracht worden als je bepaalde beperkingen accepteert, bijvoorbeeld „aan wat technisch mogelijk is”, zoals volledige digitale doorzoekbaarheid voor iedereen. In praktijk zullen gebruikers, zoals nabestaanden, historici en journalisten, dan vaker moeten aantonen welk belang ze daarbij hebben.

De AVG biedt nog een ontsnappingsroute: lidstaten kunnen onder meer in het geval van oorlogsmisdaden bepalen dat openbaarmaking zwaarder weegt dan privacy. Maar van die optie heeft Nederland nog geen gebruik gemaakt.

Maatschappelijke onrust

Dus ja, hoe verder? Volgens het NIOD, instituut voor oorlogsexpertise, is de „maatschappelijke onrust” nu zo groot, dat de beschikbare dossiers alsnog zo snel mogelijk online gezet moeten worden. Minister Bruins kreeg dinsdag tijdens een debat in de Kamer zware kritiek over zich heen over de ontstane chaos. Hij verweet de AP op zijn beurt dat die niet eerder aan de bel had getrokken. Maar hij herhaalde op behandeling van de archiefwet te willen wachten. En dan gaan er ook nog stemmen op om het archief bij nader inzien helemaal niet algemeen open te stellen, omdat dat – zoals wetenschapsjournalist Rik Smits zei – maar leidt tot „strafrechtelijk ramptoerisme”.

Jeurgens wijst op de mogelijkheid om de openheid stapsgewijs te vergroten, bijvoorbeeld door eerst op meer plekken in Nederland, dus niet alleen in Nationaal Archief, terminals te zetten waar je onderzoek kunt doen. Dat dient het educatieve belang, maar bouwt toch een drempel in tegen alles digitaal op straat gooien. Bruins zinspeelde in de Kamer op hetzelfde.

Het CABR is een samenvoeging van zo’n tweehonderd archieven. Dat ze vol fouten en inconsequenties zitten en informatie niet eenduidig hoeft te zijn, „weerspiegelt de chaos van die periode”, zei Bruins. De openstelling van het CABR – waaraan meer dan tien jaar is gewerkt en waarmee miljoenen euro’s zijn gemoeid – biedt sowieso niet het laatste inkijkje in die periode. Zo is het oorlogsarchief van het Rode Kruis nog steeds beperkt toegankelijk. Daar staat tegenover dat het archief van het Militair Gezag in Limburg volledig openbaar is. En verslagen van geruchtmakende na-oorlogse processen kan iedereen ook nu al tot in detail teruglezen in krantenarchief Delpher.

Wat al die archieven gemeen hebben, zegt Jeurgens, is dat je moet weten hoe ze tot stand zijn gekomen om de inhoud te kunnen wegen. Anders is de kans op voorbarige conclusies groot. „Elk menselijk feilen kom je erin tegen”, zegt Jeurgens. Dat de openstelling ‘heling’ mogelijk maakt, zoals rijksarchivaris en Nationaal Archief-directeur Afelonne Doek in NRC betoogde, lijkt Jeurgens kort door de bocht. Vanuit de archiefwetenschap is daar veel onderzoek naar gedaan. Zo waren rond de Stasi-archieven in de voormalige DDR de verwachtingen hoog, maar „voor healing is veel meer nodig nodig dan alleen archieven openstellen, als heling überhaupt mogelijk is, zeker na zo’n lange tijd”.

Minister Veldkamp: Venezolaanse ambassade in Nederland moet staf terugbrengen van vier naar twee

admin
January 15, 2025
0

Venezuela moet het aantal medewerkers op de ambassade in Nederland terugbrengen van vier naar twee. Dat heeft minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) woensdag laten weten aan de Venezolaanse zaakgelastigde. Hij had de hoogste vertegenwoordiger van het Zuid-Amerikaanse land in Nederland ontboden.

De diplomatieke reprimande is een reactie op het besluit van Veldkamps Venezolaanse collega Gil Pinto, op dinsdag, om Nederland te verplichten het aantal ambassademedewerkers in hoofdstad Caracas te beperken van zes naar drie. De Nederlandse regering zou zich volgens Pinto „vijandig” gedragen naar de Venezolaanse regering.

De Venezolanen sommeerden drie Nederlandse ambassademedewerkers dinsdag om binnen 48 uur het land te verlaten. De medewerkers die achterblijven in het Zuid-Amerikaanse land moeten voortaan schriftelijk toestemming vragen als ze verder dan 40 kilometer van het centrum van hoofdstad Caracas willen reizen. Italië en Frankrijk kregen vergelijkbare sancties opgelegd.

‘Evenredige reactie’

Minister Veldkamp noemt de opgelegde halvering van het Venezolaanse ambassadepersoneel een „evenredige reactie” op de sancties die aan Nederland zijn opgelegd. Naar eigen zeggen heeft hij aan de hoogste vertegenwoordiger laten weten dat hij het Venezolaanse besluit betreurt. Ook heeft de NSC’er bezwaar aangetekend tegen de reisbeperkingen voor het overgebleven Nederlandse ambassadepersoneel. Als de beperking in de praktijk wordt gehandhaafd, overweegt Veldkamp om meer maatregelen op te leggen aan de Venezolaanse ambassade in Den Haag.

De minister van Buitenlandse Zaken van Venezuela beweerde dinsdag dat Nederland extremistische groeperingen in het Zuid-Amerikaanse land zou hebben gesteund en zich bemoeide met binnenlandse beleid van Venezuela. Veldkamp ontkent die aantijging. Veel westerse landen, waaronder Nederland, betwijfelen of de presidentsverkiezingen in juli eerlijk zijn verlopen. Vrijdag werd Nicolás Maduro voor de derde keer beëdigd als president, maar Nederland denkt dat oppositieleider Edmundo González de rechtmatige winnaar is.

Israël en Hamas bereiken akkoord over bestand en gevangenenruil

admin
January 15, 2025
0

Israël en Hamas hebben woensdagavond volgens diverse betrokkenen een akkoord bereikt, dat een einde zou kunnen maken aan de al vijftien maanden durende Gaza-oorlog. Na maanden van indirecte onderhandelingen, bemiddeld door Egypte, Qatar en de VS, hebben de partijen volgens Israëlische en Palestijnse functionarissen ingestemd met een plan voor een bestand in Gaza en een ruil van gijzelaars en gevangenen.

Tijdens een persconferentie op woensdagavond zei de Qatarese premier Mohammed Al Thani dat de wapenstilstand van kracht wordt op 19 januari.

Hoewel betrokkenen bij de onderhandelingen al dagen optimistische berichten de wereld instuurden dat een akkoord aanstaande was, bleven er in de loop van woensdagavond wisselende berichten naar buiten komen over de voortgang van de gesprekken. Ondanks de bevestiging door onderhandelaars dat zowel Hamas als Israël instemmen met het huidige voorstel, liet het kantoor van de Israëlische premier Netanyahu woensdagavond weten dat details van het akkoord nog niet rond zijn.

Drie stappen

Het akkoord, dat overeenkomt met een voorstel uit mei vorig jaar, bestaat uit drie stappen. De eerste fase bestaat uit een wapenstilstand van 42 dagen. In deze periode laat Hamas in totaal 33 vrouwelijke burgers en soldaten, kinderen, en ouderen vrij, in ruil voor de vrijlating van honderden Palestijnen in Israëlische gevangenissen. Daarnaast zal het Israëlische leger zich terugtrekken uit centrale, dichtbevolkte gebieden in Gaza, en laat het ontheemde Palestijnen terugkeren naar hun grotendeels verwoeste woonplaatsen. Ook zal er meer humanitaire hulp in Gaza worden toegelaten.

Na het verloop van zestien dagen volgen nieuwe onderhandelingsrondes over fases twee en drie, die moeten leiden tot een definitief bestand. Tijdens de tweede fase laat Hamas de resterende levende gijzelaars vrij, in ruil voor een onbekend aantal Palestijnse gevangenen, en volgt de volledige Israëlische terugtrekking uit Gaza. In de laatste fase worden de lichamen van gijzelaars en gevangenen vrijgegeven, in combinatie met een meerjarig plan voor de heropbouw van Gaza.

Minder dan honderd burgers en soldaten die op 7 oktober werden meegenomen naar Gaza worden momenteel nog vastgehouden door Hamas en andere militante Palestijnse groepen. Een derde van hen is volgens het Israëlische leger niet meer in leven. Als het Hamas niet lukt om aan de 33 levende gijzelaars te komen in de eerste fase, zullen in plaats daarvan lichamen worden vrijgegeven. In Israëlische gevangenissen worden ruim tienduizend Palestijnen vastgehouden, onder wie duizenden zonder aanklacht of proces, en honderden kinderen.

Belegering van Gaza

De grote onzekerheid is of het akkoord en de wapenstilstand de eerste fase zullen overleven. Israël kan de belegering van Gaza tegen die tijd alsnog voortzetten, zelfs als tientallen gijzelaars dan in handen zouden blijven van militante Palestijnse groepen. Volgens een kopie van het voorstel, in handen van persbureau AP, moet er in de tweede fase sprake zijn van „duurzame rust” in Gaza, maar de precieze invulling daarvan is onduidelijk.

Bovendien zal tijdens de gesprekken over de latere fases mogelijk ook worden gesproken over het bestuur van de Gazastrook na eventuele Israëlische terugtrekking. Israël houdt vast aan het doel om Hamas te ‘vernietigen’, hoewel dit door zowel sommige Israëlische legerleiders als analisten onmogelijk wordt geacht. Hamas hanteert de volledige Israëlische terugtrekking uit Gaza en een einde van de oorlog als voorwaarde voor de vrijlating van alle gijzelaars.

De grote onzekerheid is of het akkoord en de wapenstilstand de eerste fase zullen overleven

Bovendien wijst Israëls militaire infrastructuur in onder meer de ‘Netzarim-corridor’, waarmee het de Gazastrook doormidden heeft gesplitst, er niet op dat het van plan is zich op korte termijn terug te trekken. Het was Israëls aandringen op blijvende militaire aanwezigheid in de Netzarim-corridor, waarmee het de beweging van noord naar zuid in Gaza controleert, en de Philadelphi-corridor aan de grens met Egypte, dat voorheen een van de obstakels vormde in de onderhandelingen.

Eerdere gespreksrondes

Terwijl de Israëlische premier Benjamin Netanyahu volgens Israëlische functionarissen tijdens eerdere gesprekrondes steeds met nieuwe eisen kwam, waren extreemrechtse politici uit zijn coalitie fel gekant tegen een akkoord, en dreigden in dat geval uit de regering te stappen. Donderdag stemt het Israëlische kabinet over het akkoord, en dan moet blijken of de tegenstanders ook daadwerkelijk instemmen. Hamas heeft, behalve de instemming met het voorstel, vooralsnog geen officiële reactie gegeven.

Op woensdagavond werd het akkoord ook bevestigd door zowel de uitgaande Amerikaanse president Joe Biden als de inkomende president Donald Trump. In Gaza werd het nieuws over een wapenstilstand op woensdagavond op diverse plekken gevierd. Ook in Israël gingen mensen de straat op om het akkoord te vieren.

Tijdens de door Hamas geleide aanval in het zuiden van Israël op 7 oktober 2023 werden ongeveer 1200 burgers en soldaten gedood en 250 Israëliërs en buitenlanders meegenomen naar Gaza. Sinds het begin van de Israëlische aanvallen op Gaza zijn ruim 46.600 Palestijnen gedood. Volgens schattingen ligt het werkelijke aantal een stuk hoger.

Kamer wil meer actie na enquête fraudebeleid, NSC-ministers in de verdediging

admin
January 15, 2025
0

Neemt het kabinet de lessen van de Toeslagenaffaire wel voldoende serieus? De Tweede Kamer was er woensdag niet gerust op. De hele dag was uitgetrokken voor een debat over de parlementaire enquêtecommissie over fraudebeleid, en hoe het kabinet-Schoof daar in december op gereageerd had, in een brief aan de Tweede Kamer.

Dat was een „slappe reactie”, volgens GroenLinks-PvdA. Het kabinet had niet alle aanbevelingen van de commissie overgenomen, terwijl bijna alle partijen in de Tweede Kamer daar eerder om gevraagd hadden, alleen de PVV niet. „Het is onacceptabel”, zei Kamerlid Luc Stultiens, „dat een groot deel van de aanbevelingen in een la dreigt te belanden”. Zo wil het kabinet burgers geen wettelijk recht geven op persoonlijk contact met de overheid en komt er voorlopig geen extra geld voor de Autoriteit Persoonsgegevens.

Ook coalitiepartijen kozen stevige woorden. VVD’er Wendy van Eijk vond de kabinetsreactie „teleurstellend” en verweet het kabinet een „dogmatische, starre houding”. „Urgentie wordt onvoldoende gevoeld.” Mariska Rikkers (BBB) was „teleurgesteld” dat het kabinet vooral had opgeschreven „wat er níét kan”.

Maar NSC-leider Pieter Omtzigt was opvallend mild. Hij was het die de afgelopen jaren de toon zette in debatten over de Toeslagenaffaire. Nu zag hij in het kabinetsvak vier kabinetsleden zitten van zijn eigen partij: ministers Eddy van Hijum (Sociale Zaken) en Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken), en de staatssecretarissen Sandra Palmen (Toeslagen) en Teun Struycken (Rechtsbescherming).

Omtzigt noemde de kabinetsreactie een „startpunt” met „ruimte voor verbetering”. Ook hij wil dat de aanbevelingen van de enquêtecommissie „zoveel mogelijk” worden uitgevoerd, maar hij wil er ook rekening mee houden dat dat misschien niet allemaal in deze kabinetsperiode kan, bijvoorbeeld als het kabinet daar geen geld voor kan vinden.

De grootste coalitiepartij PVV nam als enige een afwijkende positie in. De partij benadrukte dat uitkeringsfraude hard bestreden moet worden. Wie per ongeluk een fout maakt, moet niets te vrezen hebben, zei Kamerlid Edgar Mulder. Maar het beleid mag ook „zeker niet te soft” worden, zei hij. „Criminelen moet je opsporen en straffen.”

Dure plicht

Het kabinet zei het enquêterapport juist uiterst serieus te nemen. „Het is onze dure plicht te herstellen wat hersteld kan worden en herhaling te voorkomen”, zei minister Van Hijum.

Hij en zijn collega’s benadrukten welke aanbevelingen het kabinet wél opvolgt. Nog dit jaar wil het kabinet keuzes maken over het afschaffen van de toeslagen: een belangrijke aanbeveling van de enquêtecommissie. En in de regels rond uitkeringen en toeslagen komt een wettelijk recht om je te vergissen, zodat het maken van een foutje niet direct bestraft wordt.

Maar sommige aanbevelingen vindt het kabinet niet nodig of verstandig. Zo noemde staatssecretaris Struycken het onnodig dat de Autoriteit Persoonsgegevens meer geld krijgt, ook al vragen de enquêtecommissie én de instantie zelf hierom. „Toezicht achteraf”, zei Struycken, leidt niet per se tot „betere toepassing van de regels” rond gegevensbescherming.

Het kabinet probeerde de Tweede Kamer tevreden te stellen met een toezegging. Het zou regelmatig een ‘voortgangsrapportage’ kunnen maken over de opvolging van álle aanbevelingen van de enquêtecommissie. Ook over de punten die niet, of nog niet, worden uitgevoerd. Het kabinet wil „recht doen aan het rapport als geheel”, zei minister Van Hijum.

Een meerderheid van de Tweede Kamer was nog niet tevreden woensdagavond. Acht oppositiepartijen én de VVD constateerden in een motie dat het kabinet nog „geen recht” doet aan het enquêterapport. Zij riepen het kabinet op binnen tweeënhalve maand de kabinetsreactie te verbeteren.

De VVD wil het kabinet daarmee de kans geven, zei Kamerlid Van Eijk, om de eerste kabinetsreactie „op onderdelen” te verbeteren, en minder „star en dogmatisch” te maken.