Een sjofel geklede, in zichzelf pratende man (de Franse acteur Denis Lavant) loopt door een verkeerstunnel. Auto’s razen aan hem voorbij. Af en toe wordt hij aangereden en zijgt hij ineen, waarna hij weer opstaat en zijn weg vervolgt. De videoclip voor het nummer ‘Rabbit in Your Headlights’ (UNKLE, 1998) is van Jonathan Glazer, regisseur van het meesterwerk The Zone of Interest, dat deze week zijn bioscooppremière beleeft. Voor hij sterk debuteerde met de gestileerde gangsterfilm Sexy Beast (2000, ook met muziek van UNKLE) was de in 1965 geboren Glazer maker van pakkende commercials en inventieve videoclips. Het is verleidelijk in Glazers clip voor UNKLE voortekenen te zien van The Zone of Interest. Wijst de onverschillige wreedheid van de automobilisten vooruit naar het wegkijken van Rudolf Höss, de kampcommandant van Auschwitz die in The Zone of Interest geportretteerd wordt? De familie Höss doet, net als de automobilisten in de UNKLE-videoclip, alsof er niets aan de hand is en er onder hun ogen geen gruwelijkheden plaatsvinden.
Uit twee andere videoclips die Glazer in de jaren negentig maakte, blijkt zijn fascinatie voor de films van Stanley Kubrick. Zowel de clip van ‘Karmacoma’ (Massive Attack, 1995) als die van ‘The Universal’ (Blur, 1995) zit vol verwijzingen naar het werk van Kubrick, met name The Shining, A Clockwork Orange en 2001: A Space Odyssey. Het is niet moeilijk om in Glazers oeuvre, slechts vier speelfilms in 24 jaar, de invloed van Kubrick aan te wijzen. Dan gaat het vooral om de obsessie voor details en de klinische blik waarmee hij te werk gaat, vertaald in objectieve, precies gecomponeerde beelden. Ze voelen afstandelijk aan, registreren koel wat er gebeurt. Deze gecontroleerde mise-en-scène verhult (tijdelijk) de vulkanen aan emoties die erachter schuilgaan, gevoelens die langzaam door de beelden heen sijpelen, ze zijn niet tegen te houden.
Lees ook
de recensie: In ijzingwekkend ‘The Zone of Interest’ is Auschwitz gegil op de achtergrond
Verborgen camera’s
In Glazers tweede film, Birth (2004), zit een duidelijk voorbeeld van deze stijl. Een tienjarig jongetje beweert de reïncarnatie te zijn van de overleden echtgenoot van een op punt van hertrouwen staande vrouw (Nicole Kidman). Eerst wuift de vrouw die claim weg als absurd, maar als het jongetje vervolgens ineenzakt en zij daarvan getuige is volgt een intens, in één take gefilmd shot. Hierin focust de camera minutenlang op het gezicht van Kidman die in een operahuis naar Wagner luistert. Op haar gezicht zijn talloze emoties af te lezen.
Ook in Under the Skin, Glazers fascinerende sciencefictionfilm uit 2013, maakt een klinische blik plaats voor humaniteit. De film volgt een alien (Scarlett Johansson) in Glasgow die mannen verleidt en meeneemt naar een huis waar ze in een soort zwart gat verdwijnen. Ze gaat koelbloedig te werk, tot ze iemand ontmoet met een gezichtsaandoening. Langzaam ontwikkelt ze compassie voor de aardbewoners en ontstaat er een menselijke identiteit. Een hoopvolle ontwikkeling die tragisch eindigt. Glazer kijkt consequent via de onthechte blik van de alien naar de mensheid. Het levert surrealistische scènes op, met de alien in een druk winkelcentrum als hoogtepunt, maar ook ontroerende momenten zoals het shot waarin de alien naar zichzelf kijkt en eindelijk ziet wie ze is geworden: een voelend wezen.
In The Zone of Interest gebruikt Glazer deels hetzelfde procedé als in Under the Skin. De scènes waarin Johansson in een wit busje door Schotland rijdt en mannen oppikt, en de sequenties in het huis van Höss zijn door meerdere verborgen camera’s vastgelegd en leveren zo een niet te evenaren waarachtigheid op die juist wordt benadrukt door ze in te bedden in een kubrickiaanse mise-en-scène. Deze authentieke glimpen van menselijkheid in een wrede wereld geven hoop, zoals het moment in The Zone of Interest waarin de schoonmoeder van Höss besluit terug naar huis te gaan: Auschwitz is toch echt onder haar huid gekropen.
