‘Hoe helpen we een 14-jarige vrienden te maken?’

Vroeger, als je op straat liep, moest je echt je best doen om iets te hóren. Een zingende merel, een kar die ratelde op de keien, een hond in de verte, een bouwvakker die floot, een scheetje van een meneer op het perron – dat was het wel zo’n beetje.

Nu wordt er, zodra je je deur uit stapt, een muur van geluid over je uitgestort. Schreeuwende kinderen die zich van hun ouders „moeten kunnen uiten”. Telefonerende idioten met de speaker op standje kernoorlog. Dreunende bassen in de spijkerbroekenwinkel – „HEBBEN JULLIE LENGTEMAAT 34???” Pompende techno in de kroeg, de terreur van Arbeidsvitaminen op het werk, godbetert.

En dan heb ik het nog niet eens over bladblazers. Of keiharde muziek in de mammografiebus, zo schreef een lezeres laatst: „om het geluid uit de behandelruimte te overstemmen” (denk daar maar eens over na). Fakkin’ ghettoblasters op de Veluwe. Schuurmachines.

En, uiteraard, de muziek in de Appie. Katy Perry die in je oor staat te schetteren als je moet kiezen tussen pandanrijst en jasmijn – mijn uitgever komt daardoor altijd met de verkeerde thuis schreef hij laatst, áls hij al thuiskomt – de hel is het geluid van anderen.

Ik kreeg een mail van ‘Bart en Catelijne’ (achternaam hier bekend), geschreven vanuit een café-restaurant waar „zoals zo vaak in de horeca, weer eens vervelende, storende en volgens ons totaal zinloze muziek op de achtergrond te horen is”. Wie wil dit, schreven ze. „Wie geniet hiervan? Moeten we de geluidsdrek gelaten over ons heen laten gaan, of moeten we soortgenoten zoeken en in opstand komen?”

Goeie vraag. Ik had ze bijna geadviseerd om hun lot maar te accepteren.

Tot 5 juni. Ik zal de dag nooit vergeten. Toen las ik bij Villamedia dat collega’s van DPG, het concern dat kranten en tijdschriften uitgeeft als Trouw, Libelle en de Volkskrant, een petitie hadden ingediend tegen de muziek op de wc’s op hun nieuwe kantoor.

Daar jengelen sinds de opening namelijk radiozenders QMusic en rockballadzender Joe uit de luidsprekers . Probeer je dat eens voor te stellen. Muziek op het kantoortoilet.

De enige plek ter wereld zo’n beetje, waar nog stilte is. Het laatste bastion van rust. De enige plek waar je even kon ontsnappen aan de ‘scrum master’, de kwartaalmeeting, dodelijke powerpoints, of de collega die ineens je baas is geworden. Waar je in foetushouding kon bijkomen met je hoofd tegen de rol.

En daar nu dus Marieke en Mattie. Raden wat het geluid is. En ‘Africa’ van Toto voor de miljoenste keer. Huilen. Leed. Onrecht.

Tot 5 juni dus. De dag die de annalen in zal gaan als de dag dat er eindelijk eens een streep werd getrokken tegen de geluidsterreur. De dag dat er een moedig Gallisch dorpje opstond tegen de bezetter en eiste: tot hier en niet verder, stelletje rukkers.

Sterker nog. Ik voorspel dat 5 juni 2025 over 100 jaar wereldwijd met kransen en toespraken herdacht zal worden als de dag dat de aftakeling van onze beschaving een halt werd toegeroepen. Als de dag dat de stilte terugvocht.

Lieve mensen – en ik richt me nu ook even tot Bart en Catelijne: ik weet dat we in onzekere, grimmige tijden leven, maar de moedige strijders van DPG brachten de hoop weer terug.

Nu alleen nog even die petitie aannemen, modderfokkers.

Heb je een vraag van de week, taboe, of ‘kwestie’ voor deze rubriek? Mail dan naar [email protected]

Delen

Mail de redactie

Groen, iederéén houdt van groen. Zeker in het voorjaar, als in die vreugdevolle explosie van de natuur het zonlicht zachtjes door het bladerdak van de bomen valt. Dus toen Henk Hartzema (56) in opdracht de nieuwe contouren mocht schetsen voor een groot bedrijventerrein in Leiden, dacht hij aan een groene oase met gebouwen losstaand in het polderland.

Dat was twintig jaar geleden, en kijk nu eens hoe het geworden is.

In de lege vergaderzaal van zijn kantoor in Rotterdam – op vrijdag is hij de enige aan het werk – neemt stedenbouwkundige Hartzema met z’n muis het gele poppetje van Google Street View bij de hand en vliegt op een wandscherm van anderhalve diameter over het landschap van honderd hectare. „Dit hele ding is het Bio Science Park.”

Hij laat het poppetje zweven over rode klinkerwegen met groene bermen. Omdat rood zo mooi contrasteert met groen en contrast houvast geeft. Een stoep een stoep, een straat een straat. Grip op de wereld – die voor velen al zo ongrijpbaar is.

En elke stoeptegel en hoe die ligt, is voor Hartzema bekend terrein. Je vergroeit met een plek als je er twee keer per week komt, twintig jaar lang. En nog steeds verveelt deze plek nooit. Het gaat om het grote, maar ook om het kleine. „Hier de universiteitscampus. Hier een cafeetje. En kijk eens, picknickbanken! Hebben mensen er zelf neergezet.” Opverend: „Zo hebben we ’t bedacht”.

Zoom in

Het gele poppetje zweeft over Naturalis – „ben je daar weleens geweest?” – en al die gebouwen, niet van zijn hand, zijn organisch gegroeide miniatuurtjes in zíjn raamwerk. Een deel van de gebouwen, vooral bedrijven, stond er al. Had-ie geen invloed op. En op de nieuwe probeert hij zijn invloed te beperken. Hou het simpel, één materiaal, is zijn advies aan de architect. Denk ‘smoel’ maar ook ‘achterkant’. Bedrijfsnaam niet te groots op de gevel. Hou het klein. Behaphaar. Ooghoogte, alles ooghoogte. Hij kan het niet vaak genoeg herhalen. Houdt de wereld, opnieuw, overzichtelijk.

„Zie deze eens helemaal aluminium staan te wezen.” Hij zoomt in op een gebouw. „En deze, helemaal zwart, naast die groene wand.” Glimlach. „Superclean.”

En natuurlijk is loslaten moeilijk. Je bent ontwerper. Je wilt beetpakken, controléren. Maar de tijd van grote stedenbouwers als Berlage, Le Corbusier, een hele wijk één stijl, is voorbij. De wereld is al best wel af. Het is nu vooral retoucheren. En puzzelen. Zeker in Nederland, waar telkens alles anders moet. Daar puzzelen we heel wat af.

„En deze jongen…” Hartzema laat het poppetje landen bij een groot internationaal bedrijf. „Wilde zich hier alleen vestigen als er een hek omheen mocht.”

Maar daar is Hartzema geen voorstander van. Want als de één een hek mag, wil de ander ’t ook. En voor je ’t weet, doet iedereen achter die hekken z’n eigen ding. Terwijl, zijn wereld moet aanráákbaar zijn. Dus heeft de architect na veel gebakkelei het gebouw uiteindelijk een metertje opgetild en er een betonnen rand onder gezet, antiramkraak. Maar soms moet je keihard vechten om ’t voor elkaar te krijgen.

‘De stad ligt aan je voeten. Maar hier is… níks. Rúst’

Henk Hartzema, oprichter van Studio Hartzema, is altijd al een kijker geweest. Als kind op de achterbank wilde hij steevast in het midden tussen broer en zus in. De hele reis staan, ook tien uur naar Frankrijk. Blik naar voren gericht.

Hij werd geboren in – hup, poppetje noordwaarts, naar een dorpje omgeven door een horizon van akkers – „Houwerzijl! Groningen! Middle of Nowhere.” En kijk, in dit huis. En hier de pastorie. En als ze gingen zwemmen, deden ze dat in Elektra. „Een plaatsje met één huis.”

Zoom in

In Houwerzijl was niks, behalve gemeenschap. Dat is het wezen van een dorp. Iedereen begrijpt elkaar, omdat iedereen dezelfde wereld kent. En iedereen, hoe verschillend ook, beseft: we moeten het samen doen, omdat er niemand anders is. En omdat er zo weinig indrukken zijn om op te doen, komt elke indruk – wind, geur, regen, geluid – dubbel zo hard binnen. Je voelt, je ziet, je ruikt. Je herinnert.

Hartzema’s wereld werd telkens groter. Van Overijssel naar Utrecht naar Rotterdam, Milaan, Manhattan. In de grote stad voelt hij zich thuis. De chaos, de gekte. Het besef dat een stad nooit af is en achter elke straathoek een nieuwe belofte schuilt. De hoek, zo belangrijk! En zo veronachtzaamd! Al die gebouwen die gewoon koud, ijskoud, de hoek om gaan. Zonder torentjes of tierelantijntjes. „Alsof het niks uitmaakt.”

Een stad is zo anders dan het platteland. Al die indrukken van auto’s, trams, mensenmassa’s, getoeter zijn too much. Je sluit je af. Oortjes in, blik omlaag. Begrijpelijk, maar ook jammer. Je beleeft oppervlakkiger. En als je niet oppast, stomp je af. Of erger, je raakt ontworteld. Ook dat is wat openbare ruimte met je kan doen.

Het besef dat hij geen gebouwen moest ontwerpen maar de ruimte eromheen, ontstond toen Hartzema einde studietijd college kreeg van docenten landschapsarchitectuur. Die toonden de Franse baroktuinen met hun symmetrie en fonteinen en daarna – totaal anders – een meanderende tuin in Britse landschapsstijl. Met dezelfde elementen kun je alles ontwerpen, begreep hij. Maar welke sensatie, welk gevoel, wil je oproepen?

Hij laat het poppetje zuidwaarts vliegen en landen op het stationsplein van Rotterdam Centraal. Ontworpen door een oud-collega en „een van de mooiste plekken van de stad”. Omdat je, koud uit dat station, als bezoeker van de stad op dat immense plein nog even helemaal niets hoeft. „De stad ligt aan je voeten. Maar hier is… níks. Rúst.”

Zoom in

En dat is knap, als je bedenkt dat steden voller raken. Meer mensen, meer indrukken, meer commercie. Juist op een stationsplein, brandpunt van alle middelpuntvliedende kracht. „Maar dit plein” – Hartzema ademt uit – „is van niemand. Dat geeft een gevoel van vrijheid.”

Stedenbouw is de psychologie van de openbare ruimte. En stedenbouw is componeren. Eerst alle elementen verzamelen die een plek definiëren en dan puzzelen.

Neem zo’n stationsplein, geen comfortabele omgeving zoals – zeg – Blaricum of Wassenaar, zo ontworpen dat je een gevoel van controle ervaart. Een stationsplein is een conflicterende omgeving met auto’s en fietsers en trams die je overrijden als je niet uitkijkt. Taxi’s, loempiaverkopers, McDonald’s, Burger King, protesten, zwervers, een kunstwerk, chauffeurs die willen uitladen, NS-medewerkers die willen roken. De wind.

En met al die elementen heb je om te gaan, want samen maken zij de werkelijkheid. En dat vindt Hartzema het mooist. De schets voor een nieuw ontwerp zit vaak al na één bezoekje in z’n hoofd. Maar daarna moet-ie alle gebruikers van zo’n plek nog zien te overtuigen. Dat de wereld die hij bedenkt mooier is dan de bestaande. En dat gaat alleen met héél veel praten. Met iedereen. „Want iedereen heeft gelijk.”

Hartzema puzzelde in Venlo, waar hij de contouren schetste van een exclusieve villawijk met een fietspad dwars erdoorheen, bedoeld voor iederéén. Hij liet een vallei uitgraven en legde daar het pad in zodat de villabewoners er van bovenaf op uitkijken en zich – ook zonder hekken of hagen – onbedreigd wanen. Hartzema puzzelde op de nieuwe hoofdingang van het Amsterdam UMC, waar veel bezoekers al met verhoogde hartslag binnenkomen, onder een plafond van twintig meter hoog. Zo’n ruimte kan leeg, ontheemd, unheimisch voelen. Maar ook ruimtelijk, ontspannend en vrij. Mits juist gecomponeerd.

Daar werkte hij met zachte kleuren. En tegeltjes op de vloer, van oma thuis.

Zeker twintig ruimtelijke puzzels heeft Hartzema inmiddels gelegd. Twintig stukjes Nederland waarmee hij is vergroeid. En inmiddels denkt hij wel te weten wat de mens een fijne wereld vindt. Dat is, universeel, een omgeving die vrij, groots en ruimtelijk voelt, maar ook warm, tastbaar, knus en vriendelijk. „Je wilt je geborgen voelen, niet verloren.”

Maar zo’n wereld is niet vanzelfsprekend.

Huizen met kneuterige geveltuintjes, bankjes met pioenrozen ernaast. Daar worden wij Nederlanders, denkt hij, ‘echt intens gelukkig van’

Hartzema laat het poppetje landen in de nieuwe stedenbouw van Amsterdam Nieuw-West. Grote, stoere gebouwen met bovenin appartementen en onderin een glazen winkelplint. Maar kijk: beneden zijn overal de gordijnen dicht. En overal afgeplakte ramen. Een fysiotherapeut waar je niet naar binnen kunt kijken. Een sportschool verscholen achter reclamestickers. „Er gebeurt hier op ooghoogte helemaal niets. Geen bakkertje, geen koffiecorner, geen doorkijkjes, geen raampjes.” Hij noemt het „de plintenziekte” en steeds meer steden lijden eraan. Gevolg: mensen trekken zich terug.

En laat het poppetje maar eens – hup, zuidelijk – landen in de omgeving van Berkel en Rodenrijs. Buurtschap De Zweth. Holland op z’n best. „Bruggetje, molentje, dijkje.” Maar honderd meter verderop – even uitzoomen – ligt een gigantisch distributiecentrum. Eén grote grijze massa met op de parkeerplaats talloze smalle karretjes. „Picnic-land.”

We hebben met z’n allen even niet opgelet, zegt hij. Want terwijl iedereen maar bezig was met onze steden, verwaarloosden we ons karakteristieke achterland. Daar verrezen zonneparken, windmolenparken en distributiecentra. We lieten de steden uitdijen, telkens een nieuwbouwwijkje erbij, en nu groeien ze daar in dat polderland zowat tegen elkaar aan. Ga maar eens rechts van Berkel en Rodenrijs de N470 op. Twee ultrarotondes naast elkaar. „Middelpunt van deze regio. Vijf, zes, zeven rijbanen. Dubbel linksaf, dubbel rechtdoor. Je hebt geen idee meer waar je bent. Omdat het zo nietszeggend is. Zo anoniem.” Niemandsland.

En als je de openbare ruimte zo stukmaakt, de ziel eruit haalt, dan beleven mensen de wereld liever vanuit hun huis. Of hun auto. Ze keren naar binnen.

De grootste terugtrekkende beweging ziet Hartzema – oké, nog éénmaal het poppetje – in Zeeland, waar de bevolking zelfs krimpt. Waar heel Nederland z’n „hardware” stalt. En de meterkast. „Hier, ál die hoogspanningsmasten.”

Terwijl Zeeland eigenlijk zo prachtig is.

Het summum voor elke stedenbouwkundige is het ontwerp van een nieuwe stad. En om in Zeeland het tij te keren heeft Hartzema er laatst één getekend. Stad aan het Sloe, 30.000 inwoners. Met een knus centrum en veel water en woonwijken in het groen. Of deze stad ooit zal verrijzen is de vraag – niet alle Zeeuwen zijn enthousiast – maar zelf zou-ie er best willen wonen. Huizen met kneuterige geveltuintjes, bankjes met pioenrozen ernaast. Daar worden wij Nederlanders, denkt hij, „echt intens gelukkig van”.

Want diep van binnen, is Hartzema’s overtuiging, houdt de Nederlander liefst de gordijnen open. Zoals in het dorp waar hij als jochie ’s avonds langs de ramen liep overal de tv kon volgen. Omdat Nederlanders groepsmensen zijn, en onze steden zijn daarop gebouwd. „Dat zit in ons DNA.”

Delen

Mail de redactie

Stiefvader: „Mijn 14-jarige stiefdochter is zeven jaar geleden gediagnosticeerd met een taalontwikkelingsstoornis (TOS). Als ze zich veilig voelt, praat ze honderduit, al zoekt ze dan nog vaak naar de juiste woorden. Buiten de vertrouwde omgeving klapt ze snel dicht en vindt ze nauwelijks woorden. Op de basisschool bleef ze zitten en had ze last van woedeaanvallen. Inmiddels zit ze op een speciale school waar ze les krijgt op vmbo-niveau. De communicatie daar verloopt redelijk goed, maar buiten school blijft het moeizaam. Ze heeft nauwelijks vrienden. Twee jaar lang heeft ze scouting geprobeerd, maar aansluiting vinden in de groep bleek te lastig. Zonder dat gevoel van verbinding ontbreekt ook de motivatie, en dan haakt ze af. Professionele begeleiding ziet ze niet zitten. Ze kijkt daar met argusogen naar, vooral omdat ze niet als ‘gek’ bestempeld wil worden. Hoe kunnen wij haar helpen om meer sociale aansluiting te vinden? Onze grootste zorg is dat ze in haar volwassen leven in een sociaal isolement terechtkomt.”

Zelfacceptatie ontwikkelen

Ellen Gerrits: „Voor het sluiten van vriendschap is taal superbelangrijk. Het probleem bij TOS is dat je moeilijk op woorden kunt komen, en vaak niet de juiste zinnen vormt. Mensen die je niet kennen, denken dan al snel dat je dom bent.

„Stel uw stiefdochter voor om een van de speciale sociaal-emotionele vaardigheidstrainingen te volgen voor jongeren met TOS. Organisaties als Auris en Kentalis bieden trainingen waarbij tieners met TOS zelfverzekerder leren communiceren. Vaak maken ze daar ook vrienden en vriendinnen. Kijk samen ook eens naar SpraakSaam, de vereniging voor en door jongeren met een taalontwikkelingsstoornis.

„Wat vindt uw stiefdochter vooral moeilijk? Wat zou ze willen leren? Sommige jongeren met TOS zoeken strategieën om beter te kunnen communiceren op de voetbaltraining, andere op feestjes. De een is geholpen met oefeningen voor een-op-eencontact, de ander wil zich staande leren houden in groepen. Er is hier inmiddels heel veel specifieke begeleiding voor.

„Ik snap dat uw dochter zegt: ‘Ik wil normaal zijn.’ Maar wat daarbij het meest helpt is zelfacceptatie. Durven vertellen aan anderen dat ze dit heeft. En dat dit betekent dat ze wat meer tijd nodig heeft om de ander te begrijpen, en om zelf de woorden te vinden.”

Herkenning zoeken

Bernadette Sanders: „Veel jongeren met TOS willen na jaren van begeleiding geen professionele hulp meer. En toch is die hulp heel belangrijk voor uw stiefdochter. Zou het haar helpen om te weten dat ze zeker niet de enige is? Uit onderzoek blijkt dat wereldwijd gemiddeld twee van de dertig leerlingen per klas een taalontwikkelingsstoornis heeft.

„Bij TOS kunnen de hersenen taal minder goed verwerken. Kinderen en jongeren met TOS ervaren daardoor ernstige communicatieproblemen. Dat geldt ook voor uw dochter. Het sociale isolement dat u vreest, ervaart zij al. Wanneer de onderlinge communicatie te snel gaat en niet goed begrepen wordt, trekken leerlingen met TOS zich terug.

„Leeftijdgenoten met TOS kunnen een gevoel van herkenning en begrip geven. De stichting SamenTrOtS organiseert voor jongeren bijeenkomsten en activiteiten. Praten met ervaringsdeskundigen, bijvoorbeeld via de stichting Deelkracht, kan zeker helpen voor een positiever zelfbeeld.

„Leerlingen met TOS, ook uw dochter, hebben vaak baat bij ‘psycho-educatie’ door een professional, zoals een logopedist. Het helpt wanneer je weet wat jouw TOS voor jou betekent, wat precies belemmerend is, en wat je sterke punten zijn. Betrek hierbij ook de mentor van school.

„Veel leerlingen die ik begeleidde gaven zelf een voorlichting aan klasgenoten of aan docenten over hun problematiek. Hierdoor ontstond respect en werden zij ook serieus genomen.”

Ellen Gerrits is hoogleraar Spraak- en Taalstoornissen aan de Universiteit Utrecht. Bernadette Sanders is orthopedagoog en gespecialiseerd in TOS. Zij schreef meerdere boeken over taalontwikkelingsstoornissen.

Delen

Mail de redactie